شیوه‌های ترغیب در متون عرفانی با تکیه بر منظومة حقیقة‌الحقّ یا آینة حقّ‌نما

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 3، دوره 15، شماره 56، آذر 1398، صفحه 71-101   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

اعظم خادم¹؛ مریم محمودی^{* 2}؛ پریسا داوری³؛ حسین آقاحسینی⁴

¹دانشجوی دکترای زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان

³استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان ـ

⁴استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

چکیده

ترغیب، در متون عرفانی و دینی جایگاه ویژه‌ای دارد؛ همچنین مهمتر از تحذیر و عامل هدایت غیرمستقیم افکار عمومی است. جستار حاضر موضوع ترغیب در متن حقیقة‌الحقّ یا آینة حقّ‌نما اثر عبداللطیف چشتی را به منظور نشان دادن تلاش سرایندة این منظومه در جلب سالکان به سمت عرفان توحیدی و نیز چگونگی جاودانه ساختن نام فرقة متبوع خود یعنی چشتیّه را در تاریخ متون عرفانی بررسی می‌کند. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و شیوه‌ای نقادانه (برگرفته از شیوه‌های جدید زبان‌شناسی و تحلیل متن با الهام از نظریّات کارکردگرایانة یاکوبسن و لاسوِل) طرّاحی شده و به سبک آنان، ترغیب را در پنج محور عقلانی و استدلالی، جوّ ترغیب، محرّک، مخاطب، پاداش و محتوای ترغیب بررسی کرده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد علاوه بر رعایت امتیازات و آرایه‌های کلامی که ارزش ادبی فراوانی برای این اثر آفریده، کاربست مناسب و پربسامد ترغیب به عنوان یک شیوة آموزشی، بر غنای تعلیمی این متن افزوده‌است.

کلیدواژه‌ها

منظومه‌های عرفانی؛ حقیقة‌الحقّ؛ آینة حقّ‌نما؛ عبداللطیف چشتی؛ چشتیّه

مراجع

قرآن کریم.

آریا، غلام‌علی. 1365. طریقة چشتیّه در هند و پاکستان و خدمات پیروان این طریقه به فرهنگ اسلامی و ایرانی. تهران: زوّار.

آقاحسینی، حسین و الهام سیّدان. 1392. «بررسی جایگاه تشبیه و تمثیل در اندیشه‌های تعلیمی سعدی». پژوهش‌نامة ادبیّات تعلیمی. س5. ش19. صص28-1.

ابن‌فارس، احمدبن زکریّا. بی‌تا. معجم مقاییس اللغة. ج6. قم: دارالکتب العلمیّه.

ارسطاطالیس. 1369. الخطابه. تحقیق ابراهیم سلامه. مصر: آنجلو.

اسداللهی، خدابخش و بهنام فتحی. 1390. «اندیشة توحیدی سنایی در مقایسِه با ابن‌عربی». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س7. ش24. صص27-1.

امینی، یهزاد و علیرضا مظفری. 1393. «فرآیند درونی سازی در مثنوی». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س10. ش37. صص23-11.

آقاحسینی، حسین و الهام سیّدان. 1392. «بررسی جایگاه تشبیه و تمثیل در اندیشه‌های تعلیمی سعدی». پژوهش‌نامة ادبیّات تعلیمی. س5. ش19. صص28-1.

بوآس، جی .کولوگیلی‌، دی. ای. 1376. دیرینة زبا‌‌ن‌شناسی عربی. ترجمة سیّد علی میر عمادی. تهران: رهنما.

جامی، نورالدین عبدالرحمن. بی‌تا. نفخات‌الانس من حضرات القدس. تصحیح و مقدّمة مهدی توحیدی. تهران: محمودی.

چشتی، عبداللطیف. 1082. حقیقة‌الحق یا آینة حقّ‌نما. نسخة خطّی به شماره 5448 نزد کتابخانة ملّی ملک.

حسینی اجدادنیاکی، سیّداسماعیل، رحمت محمّد‌پور و محمّد بهرامی نصیرمحلّه. 1391. «جنبه‌های روان‌شناختی در تمثیل‌های ادبی قرآن». فصلنامة لسان مبین. س3. ش7. صص138-110.

خرّمشاهی، بهاء‌الدین. 1377. دانش‌نامة قرآن. ج1. تهران: ناهید.

درایتی، مصطفی. 1389. فهرست‌وارة دست‌نوشته‌های ایران (دنا). ج13. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

دیکسون، پیتر. 1389. خطابه. ترجمة حسن افشار. تهران: مرکز.

راهی، مریم و مریم ایرجی. 1393. «تحلیل چگونگی شکل‌گیری مؤلفه‌های عاطفی در گفتمان و تأثیر آن در تحوّل معنا در کتاب «یک عاشقانۀ آرام اثر نادر ابراهیمی». پایان‌نامة کارشناسی ارشد رشتة زبان‌شناسی همگانی دانشگاه دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.

سراج طوسی، ابونصر. 1382. اللمع فی‌التصوّف. ترجمة مهدی محبّتی. تهران: اساطیر.

شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. 1386. قلندریه در تاریخ. چ1. تهران: سخن.

صادق‌زاده، علیرضا و مریم بناهان. 1391. «رویکردی تربیتی به آیات انذار و تبشیر». پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی. س20. ش14. صص 22 – 7.

صفوی، کورش. 1383. از زبان‌شناسی به ادبیّات. ج1و2. تهران: سورۀ مهر.

عبّاسی‌مقدّم، مصطفی و روح‌الله محمّدعلی نژاد. 1389. «توکّل از منظر تفاسیر عرفانی». مطالعات قرآن و حدیث. س3. ش2(پیاپی 6) صص147- 125.

عرفان، حسن. 1389. کرانه‌ها. دورۀ سه جلدی. چ6. قم: هجرت.

غزّالی، محمّد. 1377. احیاء علوم‌الدین. ترجمة‌ محمّد خوارزمی. تهران: علمی و فرهنگی.

فتوحی، محمود. 1390. سبک‌شناسی. تهران: سخن.

قدامه‌بن جعفر. 1384. نقدالشعر. تصحیح بوریس بونی‌باکر. ترجمة ابوالقاسم سرّی. آبادان: پرسش.

قصرالدشتی، مریم و فرهمند رویین‌تن. 1394. «بررسی شیوه‌های ترغیب و تحذیر در بوستان سعدی». پایان‌نامة کارشناسی ارشد زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه ولیّعصر (عج) رفسنجان.

محمّدبن منوّر. 1376. اسرارالتوحید فی‌مقامات شیخ ابی‌سعید. تصحیح ذبیح‌الله صفا. تهران: فردوس.

محمودیان، حمید. 1388. «وحدت وجود و وحدت شهود در عرفان اسلامی؛ مفهوم‌شناسی و پیشینة آن». فصلنامة تخصّصی عرفان. س5. ش20. صص67-37. 

مولوی، جلال‌الدین محمد. 1386. کلیات شمس تبریزی. بر اساس نسخة بدیع‌الزمان فروزانفر. چ 4. تهران: دوستان.

یوسف‌پور، محمّدکاظم. 1380. نقد صوفی. تهران: روزنه.

 

English sources

Boella, G. Hulstijn, J. & Vander Torre, L. (2004). The roles of normative systems in dialogue, in Proceedings of the workshop on Computational Models of Natural Argument (CMNA’03),ed., F. Grasso, pp. 30 - 36.