پهنه‌بندی سیلاب و تأثیر آن بر کاربری اراضی محیط پیرامونی با استفاده از تصاویر پهپاد و سیستم اطلاعات جغرافیایی

سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی

مقاله 4، دوره 10، شماره 3 - شماره پیاپی 36، مهر 1398، صفحه 59-75   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

خلیل ولیزاده کامران^{* 1}؛ رضا دلیر حسن نیا²؛ خدیجه آذری امقانی³

¹دانشیار گروه سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز

²دانشیار گروه مهندسی آب، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز

³دانش‌آموخته‌ کارشناسی ارشد سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، دانشگاه تبریز

چکیده

شناسایی مناطق سیل­خیز یک گام اساسی برای مدیریت ریسک سیل است و منطقه بندی خطر سیلاب اندازه­ گیری کمی از خطر سیل را فراهم می­ کند، درنتیجه امکان ارسال هشدارهای مناسب در مواقع خطر سیل و تسهیل عملیات امداد و نجات فراهم می­شود. هدف از این تحقیق پهنه ­بندی سیلاب با استفاده از تصاویر پهپادی و تأثیر آن بر کاربری اراضی در محدوده رودخانه لیقوان، زیر حوزه آجی­چای در جنوب شرقی تبریز در استان آذربایجان شرقی است. برای پهنه‌بندی سیلاب از مدل رقومی ارتفاعی DEM با دقت 70 سانتی‌متر استفاده گردید. پس از تبدیل مدل رقومی ارتفاعی به TIN برای پیش‌پردازش، داده‌ها وارد نرم‌افزار HEC-GeoRAS گردید و با TIN تصاویر پهپادی سه‌بعدی گردید و ارتفاع مقاطع عرضی مشخص و گودی هیدرولیکی رودخانه به‌صورت دقیق استخراج گردید. پس از مرحله پیش‌پردازش نتایج وارد HEC-RAS گردید تا پس از تکمیل مشخصات جریان و داده‌های هیدرولیکی و واردکردن دبی‌های سیل در دوره‌های بازگشت 2، 5، 10، 25، 50، 100 و 200 سال، مد‌‌ل‌سازی جریان و پروفیل سطح آب در سیل‌هایی با این دوره‌های بازگشت به دست آید. سپس پهنه‌های سیلاب با نقشه کاربری اراضی تلفیق گردید. نتایج نشان داد با افزایش دوره بازگشت که مطابق با آن دبی نیز زیاد می‌شود؛ پهنه‌های سیل‌خیز افزایش‌یافته به‌طوری‌که در دوره بازگشت 2، 5، 10، 25، 50،100 و 200 سال به ترتیب 6.24، 6.13، 6.75، 7.80، 9.69، 10.36 و 11.44 هکتار زیرپوشش سیل قرار گرفت و همچنین مشخص گردید به ترتیب باغات، اراضی بایر و مناطق مسکونی بیش‌تر از سایر کاربری‌ها تحت تأثیر سیل قرار می‌گیرند.

کلیدواژه‌ها

تصاویر پهپاد؛ پهنه‌بندی سیلاب؛ کاربری اراضی؛ رودخانه لیقوان

مراجع

امامی، ک.، ع. چاوشیان، م. برخوردار، ع. حیدری، ع. بهنیا، ع. ا. منتظر کلاته و م. ح. میرئی. 1379. راهنمای روش‌های غیر‌سازه‌ای مدیریت سیلاب. چاپ اول، تهران، انتشارات کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران و کمیته ملی کاهش اثرات بلایای طبیعی،336 صفحه.

بروشکه، ا.، ر. سکوتی، م. منتصری و ا. قهرمانی. 1385. بررسی پدیده سیل و پهنه‌بندی آن با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای، هفتمین سمینار بین‌المللی مهندسی رودخانه، 24- 26 بهمن‌ماه، دانشگاه شهید چمران اهواز، 8 صفحه.

تقوایی ابریشمی، ع. 1385. پیش‌بینی و پهنه‌بندی سیلاب در حریم رودخانه‌ها، اصلی‌ترین مولفه طرح‌های مدیریت سیلاب و پیش‌بینی و هشدار و عملیات امداد و نجات، کارگاه فنی همزیستی با سیلاب، 25 مرداد، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان،  147-159.

تلوری، ع. 1376. مدیریت مهار سیلاب ( کاهش خسارت سیل)، کارگاه آموزشی- تخصصی مهار سیلاب رودخانه‌ها، مرکز اطلاعات علمی (مجازی)، 1(1): 96 -103.

حسین‌زاده، م. م.، س. متش بیرانوند و ا. حسینی‌اصل. 1392. شبیه‌سازی سیلاب رودخانه کشکان. مجله سنجش‌ازدور و GIS ایران، 5(1): 71-84.

جبلی‌فرد، س. و ح. احمدی. 1392. سیستم تحلیل رودخانه، چاپ اول، انتشارات جهاد دانشگاهی واحد صنعتی امیرکبیر، دانشگاه صنعتی امیرکبیر تهران، 632 صفحه.

خالقی، س.، ش. روستایی، ع. م. خورشید دوست، م .ح رضایی مقدم و م. ع. قربانی. 1393. بررسی نقش انسان در تغییرات مورفولوژی مجرای رودخانه لیقوان چای. نشریه فضای جغرافیایی، 16(55): 111-135.

خیری‌زاده اروق، م.، م. ح. رضایی مقدم، ر. دانش فراز، م. رورجبی. 1396. تحلیل مورفولوژیکی جانبی مجرای رودخانه زرینه‌رود با استفاده از مدل رزگن. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی .50(1):101-122.

رجبی، م. ح.، ط. رجایی و ع. فلاح تفتی. 1397. پهنه‌بندی سیلاب رودخانه چالوس با تلفیق مدلRAS-HEC  و سیستم اطلاعات جغرافیایی. مجله انجمن زمین‌شناسی مهندسی ایران، 11(2): 45-60.

رضایی پژند، ح. 1380. کاربرد آمار و احتمال در منابع آب. چاپ اول، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، 472 صفحه.

زینی وند، ح.، م. خ. ضیاتباراحمدی و ع. تلوری. 1385. پهنه­بندی سیل با به‌کارگیری نرم­افزار (HEC-RAS) در دشت سیلابی سیلاخور بروجرد. مجله منابع طبیعی ایران، 5(1):1-14.

سلحشوری، پ. و ع. ر. وفایی نژاد. 1391. پایش تغییرات سیلاب‌دشت‌های رودخانه براثر احداث سد مخزنی کرخه با استفاده از سنجش‌ازدور و سیستم اطلاعات جغرافیایی. نشریه سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی (مجله کاربرد سنجش‌ازدور و GIS در علوم منابع طبیعی)، 3(3): 85 – 100.

سیاه کمری، ص. و ح. زینی‌وند. 1395. پتانسیل‌یابی مناطق مستعد سیل با استفاده از مدل شاخص آماری و وزن شواهد (مطالعه موردی: حوزه آبخیز مادرسو، گلستان). نشریه سنجش‌ازدور و سیستم اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی،7(4): 116-133.

شیخ علیشاهی،‌ ن.، ع. ا. جمالی و م. حسن‌زاده نفوتی. 1395. پهنه‌بندی سیل با استفاده از مدل هیدرولیکی رودخانه (مطالعه موردی: حوزه آبریز منشاد- استان یزد). نشریه فضای جغرافیایی، 16(53): 77-96.

علیزاده، ا.1382. هیدرولوژی کاربردی، چاپ شانزدهم، انتشارات دانشگاه امام رضا (ع) مشهد، 808 صفحه.

نسرین‌نژاد، ن.، ک. رنگزن، ن. کلانتری و ع. صابری. 1393. پهنه‌‌بندی پتانسیل سیل‌خیزی حوزه آبریز باغان با استفاده از روش سلسله مراتبی فازی (FAHP). نشریه سنجش‌ازدور و سیستم اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، 5(4): 15-34.

ولیزاده کامران، خ. 1386. کاربرد GIS در پهنه­ بندی خطر سیلاب (مطالعه موردی: حوضه رود لیقوان). مجله فضای جغرافیایی، 20(7): 153- 170.

Cevik E, Topal T. 2003. GIS-based landslide susceptibility mapping for a problematic segment of the natural gas pipeline, Hendek (Turkey). Environmental geology, 44(8): 949-962.

Cook KL. 2017. An evaluation of the effectiveness of low-cost UAVs and structure from motion for geomorphic change detection. Geomorphology, 278: 195-208.

Fernández D, Lutz M. 2010. Urban flood hazard zoning in Tucumán Province, Argentina, using GIS and multicriteria decision analysis. Engineering Geology, 111(1-4): 90-98.

Flener C, Vaaja M, Jaakkola A, Krooks A, Kaartinen H, Kukko A, Kasvi E, Hyyppä H, Hyyppä J, Alho P. 2013. Seamless mapping of river channels at high resolution using mobile LiDAR and UAV-photography. Remote Sensing, 5(12): 6382-6407.

Fujita I, Notoya Y, Shimono M. 2015. Development of UAV-based river surface velocity measurement by STIV based on high-accurate image stabilization techniques. In: E-proceedings of the 36th IAHR World Congress, 28 June – 3 July, The Hague, the Netherlands, 7 p.

Gichamo TZ, Popescu I, Jonoski A, Solomatine D. 2012. River cross-section extraction from the ASTER global DEM for flood modeling. Environmental Modelling & Software, 31: 37-46.

Jain SK, Kumar S, Varghese J. 2001. Estimation of soil erosion for a Himalayan watershed using GIS technique. Water Resources Management, 15(1): 41-54.

Matthew P. 2011. Derivation of river bathymetry using imagery from unmanned aerial vehicles (UAV). Naval Postgraduate School Monterey ca dept of Oceanography, 178 p.

Polo J, Hornero G, Duijneveld C, Garcia A, Casas O. 2015. Design of a low-cost wireless sensor network with UAV mobile node for agricultural applications. Computers and Electronics in Agriculture, 119: 19-32.

Sieberth T, Wackrow R, Chandler JH. 2016. Automatic detection of blurred images in UAV image sets. ISPRS Journal of Photogrammetry and Remote Sensing, 122: 1-16.

Tamminga A, Hugenholtz C, Eaton B, Lapointe M. 2015. Hyperspatial remote sensing of channel reach morphology and hydraulic fish habitat using an unmanned aerial vehicle (UAV): A first assessment in the context of river research and management. River Research and Applications, 31(3): 379-391.

Watanabe Y, Kawahara Y. 2016. UAV photogrammetry for monitoring changes in river topography and vegetation. Procedia Engineering, 154: 317-325.