زوال اخلاق در کشاکش شوربختی و فقر (بررسی شاخص های محتوایی تمثیل در رمان سمفونی مردگان)

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 4، دوره 11، شماره 40، شهریور 1398، صفحه 64-83   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

سهیلا لویمی^*

استادیار گروه زبان وادبیات فارسی واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

چکیده

بلاغت­پژوهان تاکنون برای تمثیل تعاریف گوناگون آورده­اند. امّا تمثیل در این پژوهش به­عنوان سبکی از داستان­گویی، شیوه­ای از روایت است که درون­مایه­ای غیرداستانی را در لفافه­ای از ساختار داستانی می­پوشاند. سمفونی مردگان رمان عباس معروفی، نویسنده و شاعر ایرانی است که مهم‌ترین اثر او و نقطه­ی عطف آثارش به شمار می‌رود. این اثر با بهره‌گیری از زبان شاعرانه‌، داستان یک خانواده و یک شاعر بیگانه با دنیای اطراف خود را به زیبایی روایت کرده است. تمثیل­هایی از «برادرکشی، عشق، تنهایی، انتقام، جهل، حسد، تعصّب، ریا، حرص، حق‌کشی و تجاوز به‏ حقوق دیگران» که در حیطه­ی ادبیات تعلیمی گنجانده می­شود؛ در این رمان، آمده است. برای آشنایی بیشتر خوانندگان با این اثر، به عناصر سبک‌ساز زبانی، ادبی، روایی و شاخص­های محتوایی ادبیات تعلیمی از جمله موتیف‌های واژگانی و زبان عامیانه، وفور تشبیهات، کنایه‌ها و استعاره‌ها، شخصیت‌پردازی و توصیفات، که    تبیین­کننده­ی بیان تمثیلی نویسنده و اثر اوست؛ اشاره شده است. روش این پژوهش تحلیلی و توصیفی با تکیه بر مطالعات کتابخانه­ای با شیوه­ی فیش­برداری، است؛ با پرسش اصلی این­که «تمثیل چه جایگاهی در بیان نویسنده برای ارائه­ی مفاهیم داستانی خویش در کتاب سمفونی مردگان به منظورِ برقراری ارتباط بیشتر با خوانندگان اثر داشته است؟»

کلیدواژه‌ها

تمثیل؛ ادبیات تعلیمی؛ عباس معروفی؛ سمفونی مردگان

مراجع

1. بیات، حسین (1387) داستان نویسی جریان سیال ذهن، تهران: علمی فرهنگی. کتاب مهناز
2. حسینی کازرونی، سیّداحمد، سخنی پیرامون ادبیات تعلیمی و غنایی، فصلنامه تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی، شماره 8، تابستان 1390
3. ------------------ و دیگران، (1398)، «رویکرد تمثیلی صائب تبریزی در بیان ویژگی­های انسان سالم از منظر روان­شناسان انسان­گرا»، فصل­نامۀ ادبیات تمثیلی زبان و ادب فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی – واحد بوشهر، دورۀ 11، شمارۀ 39، بهار 98، صص 8 تا 27.
4. حسینی، پرویز، (1370)، ابعاد دیگر هزارتوی سمفونی مردگان، مجله گردن، شماره 11
5. داد، سیما (1371)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید
6. دهقانپور، پیمان، بازتاب رمان بار دیگر شهری که دوست می­داشتم در رمان سمفونی مردگان، فصلنامه علمی- پژوهشی نقد ادبی، شماره 22، تابستان 1392
7. شیرکوند ویدا و احمد خاتمی، (1397)، «گروه کارکرد تمثیل در اشعار سبک خراسانی»، فصل­نامۀ ادبیات تمثیلی زبان و ادب فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی – واحد بوشهر، دورۀ 10، شمارۀ 35، بهار 97، صص 135 تا 160.
8. صادقی­نژاد رامین و مریم محمدزاده، (1397)، «بررسی تمثیل و گونه­های آن در منظومه­ی عرفانی سیر العباد الی المعاد سنایی»، فصل­نامۀ ادبیات تمثیلی زبان و ادب فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی – واحد بوشهر، دورۀ 10، شمارۀ 38، زمستان 97، صص 48 تا 69.
9. عسکری ابراهیمی جویباری، (1397)، «وجه تسمیه و جلوه­های تمثیلی آن در متون ادبی»، فصل­نامۀ ادبیات تمثیلی زبان و ادب فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی – واحد بوشهر، دورۀ 10، شمارۀ 36، تابستان 97، صص 8 تا 26.
10. فتوحی رودمعجنی، محمود (1390)، سبک­شناسی، نظریه­ها، رویکردها و روش­ها، تهران: سخن
11. فلکی، محمود (1382)، روایت داستان، تئوری­های پایه­ای داستان نویسی، تهران: بازتابنگار.
12. قلاوندی، زیبا (1388)، بررسی و تحلیل شخصیت، زاویه دید و راوی در رمانهای برجسته معاصر فارسی
13. گرجی، مصطفی، (1390)، بررسی تطبیقی داستان­های بن­بست و سمفونی مردگان با تأکید بر مسئله اضطراب مرگ (برادرکشی)، فصلنامه علمی-پژوهشی (پژوهش زبان و ادبیات فارسی)، شماره 21، تابستان 1390
14. محمودی، محمدعلی، (1382)، روایت جریان سیال ذهن در سمفونی مردگان، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد شماره 143.
15. مشتاق­مهر، رحمان، (1394)، بافکر، سردار، شاخص­های محتوایی و صوری ادبیات تعلیمی، نشریه علمی-پژوهشی، سال هفتم، شماره 26، تابستان 1394
16. معروفی، عباس (1381)، سال بلوا، تهران: ققنوس.
17. ـــــــــــــ (1389)، سمفونی مردگان، چ پنجم، تهران: ققنوس
18. ـــــــــــــ (21/1/1386)، این سو و آن­سوی متن، سایت اینترنتی رادیو زمانه
19. مهویزانی، الهام (1373)، ازل تا ابد، درونکاوی رمان سمفونی مردگان، تهران، ققنوس
20. میرصادقی، جمال. (1382). ادبیات داستانی، تهران: انتشارات علمی.
21. ناصری فرشته و شهین قاسمی، (1397)، بررسی و تبیین جلوه­های تمثیل در حکایت عرفانی موسی و شبان مولانا»، فصل­نامۀ ادبیات تمثیلی زبان و ادب فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی – واحد بوشهر، دورۀ 10، شمارۀ 35، بهار 97، صص 110 تا 134.