امکان‌سنجی فقهی تقلید از مجتهد غیر بالغ

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

مقاله 6، دوره 15، شماره 57، آذر 1398، صفحه 117-132   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2019.669372

نویسندگان

سید محمدمهدی صابر¹؛ محمدرضا کیخا^{* 2}؛ علی تولایی³

¹دانشجوی دکتری گروه فقه ومبانی حقوق اسلامی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

²دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

³دانشیار گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه یزد، یزد، ایران

چکیده

تمامی مردم جامعه اسلامی نیازمند رجوع به عالم دینی هستند، این عالمان در غالب موارد انسان‌های جا­افتاده و مسنّ هستند که با مبانی دین آشنایی کافی دارند، اما گاهی در دوران میانسالی، جوانی و حتی نوجوانی به درجه‌ای از علم نائل می­گردند و محل مراجعه مردم قرار می­گیرند، همانگونه که در تاریخ می­توان از فقیهانی که در سن طفولیت بوده­اند، نامبرد. در حالتی که بالغ باشد با فرض دارا بودن سایر شرائط، امکان جواز رجوع به چنین عالمی محل اجماع فقیهان است، اما در صورت فقدان شرط بلوغ، آیا امکان تقلید از چنین مجتهدی از منظر فقه استدلالی وجود دارد یا خیر؟ در این زمینه، سه قول میان فقیهان امامیه وجود دارد، مشهور فقیهان بلوغ را در مرجعیت شرط می­دانند، برخی دیگر بیان می­دارند که علی­الاحوط، مرجع تقلید باید بالغ باشد و دیدگاه سوم که به فقیهان معاصر تعلق دارد، اینکه مانعی برای تقلید از مجتهد نابالغ وجود ندارد. یافته­های این پژوهش که به شیوه­ی توصیفی – تحلیلی صورت گرفته است، اثبات می­کند که با استناد به بنای عقلاء و اطلاقات روایات باب تقلید و با توجه به ایراداتی که به ادلّه­ی لزوم و احوط بودن اشتراط بلوغ در مرجع تقلید، وارد می­گردد، امکان تقلید از مجتهد نابالغ وجود دارد و قول سوم که دیدگاه غیرمشهور است، از دو قول دیگر رجحان دارد.

کلیدواژه‌ها

مرجع تقلید؛ مجتهد غیر بالغ؛ تقلید

مراجع

1. ابن ابى جمهور احسایی، محمد بن على، (1405)، عوالی اللئالی العزیزیه، جلد 3، دار سید الشهداء للنشر، قم.
2. اشتهاردى، على پناه، (1417 )، مدارک العروه (للإشتهاردی)، جلد 1، دار الأسوه للطباعه و النشر، تهران.
3. اصفهانى(کمپانی)، محمد حسین، (1416 )، الاجتهاد و التقلید (بحوث فی الأصول)، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.
4. انصاری، مرتضى بن محمد امین، (1404 )، الاجتهاد و التقلید (للشیخ الأنصاری)، کتابفروشى مفید، قم.
5. بهادلى، احمد کاظم، (1415 )، الاجتهاد و التقلید (مفتاح الوصول إلى علم الأصول)، منشورات شرکت فنى انتشارات حسام، بغداد.
6. جناتی شاهرودى، محمد ابراهیم، (بی­تا)، ادوار فقه و کیفیت بیان آن، بی­نا، بی­جا.
7. حائری بیارجمندى خراسانى، یوسف آرام، (بی­تا)، مدارک العروه (للبیارجمندی)، جلد 1، مطبعه النعمان، نجف اشرف.
8. حرّ عاملى، محمد بن حسن، (1418)، الفصول المهمه فی أصول الأئمه - تکمله الوسائل، جلد 1، مؤسسه معارف اسلامى امام رضا علیه­السلام، قم.
9. حرّ عاملی، محمد بن حسن، (1409)، وسائل الشیعه، جلد 27، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم.
10. حرّ عاملی، محمد بن حسن، (1412)، هدایه الأمه إلى أحکام الأئمه - منتخب المسائل، جلد 1، مجمع البحوث الإسلامیه، مشهد.
11. حلّى(فخر المحققین)، محمدبن حسن بن یوسف، (1387)، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، جلد 1، مؤسسه اسماعیلیان، قم.
12. خویى، سیدابو القاسم موسوى، (1418)، التنقیح فی شرح العروه الوثقى، الاجتهاد و التقلید، تحت اشراف جناب آقاى لطفى، قم.
13. خویی، سید ابو القاسم موسوی، (1411)، فقه الشیعه - الاجتهاد و التقلید، چاپخانه نو ظهور، قم.
14. خویی، سید ابو القاسم موسوی، (1418)، موسوعه الإمام الخوئی، جلد 1، مؤسسه إحیاء آثار الإمام الخوئی ره، قم.
15. سبزوارى، سید عبد الأعلى، (1413)، مهذّب الأحکام (للسبزواری)، جلد 1، مؤسسه المنار - دفتر حضرت آیة الله، قم.
16. صافی گلپایگانى، على، (1427)، ذخیره العقبى فی شرح العروة الوثقى، جلد 1، گنج عرفان، قم.
17. صدر، سید حسن، (1406 )، تکملة أمل الآمل، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى – ره، قم.
18. صدر، سید رضا، (1420)، الاجتهاد و التقلید (للصدر)، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، قم.
19. طباطبایی قمّى، سید تقى، (1424)، الغایه القصوى فی التعلیق على العروه - الاجتهاد و التقلید، انتشارات محلاتى، قم.
20. طباطبایی یزدى، سید محمد کاظم، (1409)، العروه الوثقى (للسید الیزدی)، جلد 1، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت.
21. طبرسى، احمد بن على، (1403)، الاحتجاج، جلد 2، نشر مرتضى، مشهد.
22. طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن، (1407 )، تهذیب الأحکام، جلد 10، دار الکتب الإسلامیة، تهران.
23. فاضل لنکرانى، محمد، (1414)، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیلة - الاجتهاد و التقلید، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.
24. فاضل هندى، محمد بن حسن، (1416 ق)، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، ج 1، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.
25. فیَّاض کابلى، محمد اسحاق، (بی­تا)، تعالیق مبسوطه على العروة الوثقى (للفیاض)، جلد 1، انتشارات محلاتى، قم.
26. فیض کاشانى، محمد محسن ابن شاه مرتضى، (1406)، الوافی، جلد 16، کتابخانه امام امیر المؤمنین علی علیه السلام، اصفهان.
27. عاملی(شهید ثانی)، زین الدین بن علی، (1410)،  الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه(المحشی – کلانتر)، جلد 4، کتابفروشی داوری، قم.
28. علوى، سیدعادل بن على بن الحسین، (1421)، القول الرشید فی الاجتهاد و التقلید، ج 1، انتشارات کتابخانه و چاپخانه آیة الله مرعشى نجفى – ره، قم.
29. کلینى، ابو جعفر، محمد بن یعقوب، (1407)، الکافی (ط - الإسلامیه)، جلد 7، دار الکتب الإسلامیة، تهران.
30. لنگرودى، سید محمد حسن مرتضوى، (1412)، الدر النضید فی الاجتهاد و الاحتیاط و التقلید، ج 1،  مؤسسه انصاریان، قم.
31. لنگرودى، سید مرتضى حسینى، (1380)، الرسائل الثلاث (للنگرودی)، چاپخانه اسلام، قم.
32. محمود عبد الرحمان(بی تا)، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیه، جلد 3، بی­نا، بی­جا.
33. مغربى، نعمان بن محمد تمیمى، (1385)، دعائم الإسلام، جلد 1، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم.

نجفی عراقى، عبد النبى، (1380)، المعالم الزلفى فی شرح العروة الوثقى، المطبعه العلمیه، قم.