واکاوی مقارنه‌ای الزامات اصول مترقیانه حقوق بشری در عملکرد ضابطان با نگاهی به مبانی فقهی

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

مقاله 7، دوره 15، شماره 57، آذر 1398، صفحه 133-148   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2019.669373

نویسندگان

محمدعلی عزتی¹؛ علی رضا سایبانی^{* 2}؛ محمدمهدی ساقیان³

¹دانشجوی دکتری، دروه حقوق، واحد قشم، دانشگاه آزاد اسلامی، قشم، ایران

²استادیار گروه حقوق، واحد بندرعباس، دانشگاه آزاد اسلامی، بندرعباس، ایران

³استادیار گروه حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

 رعایت حقوق بشر یکی از مهم­ترین وظایف نهادهای نظام عدالت کیفری است. در بین این نظام، ضابطان با رسالت نیابتی، تکالیفی در راستای کشف جرم به عهده دارند. این ماموران، موظف به رعایت اصول حقوق بشر در مرحله کشف جرم می­باشند. اصول حقوق بشری ناظر به متهم در مرحله کشف جرم عبارتند از: رعایت حقوق شخص تحت نظر، بهینه سازی زیرساخت­ها، اصل توجه به حیثیت، کرامت و شخصیت اشخاص، اصل احترام به آزادی افراد و ممنوعیت توقیف خودسرانه متهم و اصل رعایت حریم خصوصی. رعایت حقوق شخص تحت نظر نیز حاوی این اصول می باشد: پیش­بینی اصل مشروعیت استجواب کیفری، امکان حضور وکیل از ابتدای دادرسی و توجه به اصل برائت در مرحله کشف جرم که دین اسلام با توجه به تعالیم جهانی خود، مبین و اشاعه دهنده حقوق بشر می­باشد. یافته­های این مقاله موید مسبوق بودن الزامات حقوق بشری ضابطان در مرحله کشف جرم در منابع و مبانی فقهی، نقش آن در تحقق سلامت دادرسی کیفری و استانداردسازی عملکرد ضابطان و جانمایی این اصول در مقررات ایران می­باشد.

کلیدواژه‌ها

ضابط؛ پلیس؛ حقوق بشر؛ الزامات و اصول حقوق بشری؛ کشف جرم

مراجع

1. قرآن کریم

منابع فارسی

1. ارژنگ، اردوان، دهقان، مهدی، (1394)، قاعده وجوب تکریم انسان در فقه و حقوق اسلامی، مطالعات اسلامی: فقه و اصول، سال چهل و هفتم، شماره 100.
2. امیر ارجمند، اردشیر، (1384)،  نقش آمبود زمان در حمایت از حقوق شهروندی، پروژه تحقیقاتی معاونت پژوهشی دانشگاه شهید بهشتی.
3. پلیس چابک و متغیرهای تأثیرگذار، (1386)، دفتر مطالعات سیاسی مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی، تهران.
4. تدین، عباس، (1394)، قانون آیین دادرسی کیفری فرانسه، نشر خرسندی، تهران، چاپ دوم.
5.  حسن زاده آملی، حسن، (1378)، ممد الهمم در شرح فصوص الحکم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، چاپ اول.
6. حیدری، الهام، (1394)، حقوق دفاعی متهم در دوران تحت نظر در قانون آیین دادرسی کیفری و بررسی تطبیقی آن با حقوق انگلستان، فصلنامه دیدگاه­های حقوق قضایی، دوره بیستم، شماره 71.
7. دشتی، محمد، (1384)، ترجمه نهج البلاغه، انتشارات دارالعلم، قم، چاپ اول.
8. رحیمی نژاد، اسمعیل، (1387)، کرامت انسانی در حقوق کیفری، میزان، تهران، چاپ اول.
9. رضوی، محمد و خزائی، علی، (1387)، حقوق شهروندی در فرآیند کشف جرم، فصلنامه دانش انتظامی، دوره نهم، شماره4.

11. رمضانی، عبدالمجید، (1391)، رعایت حقوق شهروندی در د ادسراها و دادگاه­های نظامی، همایش ملی پژوهش در نظام عدالت کیفری؛ فرصت­ها و چالش­ها، نشر میزان، تهران، چاپ اول.

12.  ساکی، محمد رضا، (1387)، ضمانت اجرای کیفری جرایم علیه حقوق بشر و حقوق بشر دوستانه، فصلنامه  دیدگاه­های حقوق قضایی، شماره 44 و45.

13. صالحی، جواد، (1396)، ممنوعیت بازرسی تلفن همراه وبایسته های آن؛ جلوه ای از حریم خصوصی متهم در رویه ی قضایی ودستاوردهای آن، فصلنامه پژوهش حقوق کیفری، دوره ششم، شماره21.

14. صالحی، جواد، ابراهیمی، یوسف، (1386)، بررسی جایگاه حق سکوت متهم در نظام حقوقی ایران، مجله عدالت آراء، شماره8.

15.  صبوری، منیره، کدخدا، فاطمه، (1385)، سازمان های غیر دولتی و حقوق بشر، انتشارات سخن گستر، مشهد، چاپ اول.

 16. فضائلی، مصطفی، ملاکه، ابراهیم، (1394)، حق داشتن وکیل در اسلام و حقوق بین المللی بشر با تاکید بر مرحله تحقیقات مقدماتی، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، سال دوم، شماره 3.

17. قاسمی، محمد علی و پژوهشگران، (1426)، فقیهان امامی و عرصه­های ولایت فقیه، انتشارات دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، چاپ اول.

18. کریمی، عباس، رحیمی نژاد، ایمان، (1388)، قواعد حاکم بر استجواب کیفری، فصلنامه حقوق، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره2.

19. مدرسی، محمد باقر، (1386)، رویکرد حقوق بشری به وظایف و اختیارات پلیس در فرآیند کیفری در ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه تربیت مدرس.

20.  مرادی، مجید، (1391)، مبانی استاندارد سازی رفتار و عملکرد مقامات پلیسی در نظام حقوقی شهروند مدار، همایش ملی پژوهش در نظام عدالت کیفری؛ فرصت­ها و چالش­ها، میزان، تهران، چاپ اول.

21. مظاهری، امیر مسعود، (1385)، مفهوم مداخله وکیل مدافع در تحقیقات مقدماتی، مجله حقوقی دادگستری، دوره 70، شماره56و57.

22.  موسوی خمینی، روح الله، (1389)، صحیفه نور، جلد هفدهم، موسسه چاپ و نشر عروج، تهران، چاپ پنجم.

23. مهمان نواز، مهران، (1390)، بررسی تطبیقی حقوق متهم در مرحله کشف جرم و تحقیقات مقدماتی در قانون آیین دادرسی دادگاه عمومی و انقلاب در امور کیفری و لایحه جدید آیین دادرسی کیفری، پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه تبریز.

24. وروائی، اکبر؛بهرامی پور، رسول، (1394)، الزامات ضابطین دادگستری در رابطه با حفظ حقوق شهروندی در نظام حقوق کیفری ایران، کارآگاه، سال هشتم، شماره32.

25. یاراحمدی، حسین، (1390)، آزادی عمل پلیس در فرآیند دادرسی کیفری ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه تربیت مدرس.

ب- منابع عربی

26. اصفهانی، محمد باقر بن محمد تقی، (1404)، مرآه العقول فی شرح اخبار آل رسول، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ دوم.

27. اصفهانی، محمد باقر بن محمد تقی، (1406)، ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاخبار، انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی، قم، چاپ اول.

28. حر عاملی، محمد بن حسن، (1376)، وسائل الشیعه، جلد هجدهم، المکتبه الاسلامیه، تهران، چاپ ششم.

29. حلی، محمد بن حسن یوسف، (1387)، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، موسسه اسماعیلیان، قم.

30. حلی، یحیی بن سعید، (1405)، الجامعه للشرایع، موسسه سید الشهدا العلمیه، قم، چاپ اول.

31. سبزواری، سید عبد الاعلی، (1413)، مهذب الاحکام، موسسه المنار، قم، چاپ چهارم.

32. شهیدصدر، (1431)، دروس فی علم الاصول(الحلقه الثانیه)، دارالعلم، قم، چاپ اول.

33. طبسی، نجم الدین، (بی تا)، موارد السجن فی النصوص و الفتوی، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ اول.

34.  طوسی، ابو جعفر، محمد بن حسن، (1364 )، تهذیب الاحکام، جلد10، دارالکتب الاسلامیه، تهران.

35. طوسی، ابو جعفر، محمد بن حسن، (1407)، الخلاف، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول.

36.  طوسی، ابو جعفر، محمد بن حسن، (1387)، المبسوط فی فقه الامامیه، المکتب المرتضویه لاحیاء آثار الجعفریه، تهران، چاپ سوم.

37. طوسی، ابو جعفر، محمد بن حسن، (1400)، النهایه فی المجرد الفقه و الفتوی، دارالکتب العربی، بیروت، چاپ دوم.

38. کلینی، محمدبن یعقوب، (1407)، الکافی، جلد6، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ چهارم.

39. گلپایگانی، سید محمد رضا، (1409)، مجمع المسائل، دارالقرآن الکریم، قم، چاپ دوم.

40. مغربی، نعمان بن محمد تمیمی، (1385)، دعائم الاسلام، موسسه آل البت، قم، چاپ اول.

41. موسوی گلپایگانی، سید محمدرضا، (1412)، الدر المنضود فی احکام الحدود، جلد اول، دارالقرآن الکریم، قم، چاپ اول.

42-مومن قمی، محمد، (1422)، مبانی تحریر الوسیله، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، چاپ اول.

ج- منابع انگلیسی

4hh3-Donelly, J. (1998). International Human Rights: Dilemmas in  World olitics.

Colorado: Westview.

44-Hamilton,C.(2007. The presumption of innocence in Irish criminal law. Irish: Academic Press.

45-Henry,  C .(1991). Black's law Dictionary (6^th ed.). U.S.A: West publisher.