تحلیل انتقادی مبانی فقهی- سیاسی سلفیه تکفیری در مسأله جهاد

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

مقاله 8، دوره 15، شماره 57، آذر 1398، صفحه 149-178   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2019.669374

نویسندگان

رقیه علی زاده¹؛ عبدالهادی فقهی زاده^{* 2}؛ محمدهادی امین ناجی³

¹مربی گروه علوم قرآن و حدیث،واحد ممقان، دانشگاه پیام نور، ممقان، ایران

²استاد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تهران، تهران، ایران

³دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، مرکز تهران جنوب، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

   مبانی فکری سلفیه تکفیرى، پیش فرض­هایی است که اقدامات و دیدگاه گروه بر‌آن استوار می‌باشد. مهمترین مبنای فقهی- سیاسی این جریان احیای خلافت اسلامی با الگوبرداری از مدل خلافت خلفای راشدین است. اینان هر نظام سیاسی در قالبی غیر از خلافت را برنتابیده و با تقسیم جوامع به دارالایمان و دارالکفر، همه جوامع امروزی را جوامع جاهلی قلمداد می کنند. حال آنکه این دیدگاه، هم باعث افول جایگاه خلافت و توسعه تکفیر بی‌ ضابطه مسلمانان ‌شده است و هم راه اندازی این شیوه باید با راه‌کارهای خاص و با ایجاد شرایط و اقدامات لازم همراه باشد. از دیدگاه سلفیه تکفیری یکى از وظایف مهم مسلمانان در برابر دارالاسلام، ضرورت مهاجرت به آن به عنوان واجب کفایى است لیکن طبق آیات و سنت نبوی وجه وجوب هجرت، دستیابی به مکانی است که بتوان در آن، خداوند را بندگی و به وظایف خویش عمل کرد. جهاد، اساسى‏ترین راهکار رهبران سلفیه تکفیری براى دست‏یابى به اهداف مورد نظرشان، از جمله تشکیل حکومت اسلامى است و در این راستا حکم جهاد را در اختیار همه قرارداده و تقلید در احکام را جایز نمی دانند. فارغ از آنکه این، تلقی عوامانه از جهاد بوده و نیز تقلید از اوایل تاریخ اسلام وجود داشته است.

کلیدواژه‌ها

جهاد؛ خلافت؛ سلفیه تکفیرى؛ مشروعیت؛ دولت اسلامی

مراجع

1. ابن تیمیه، احمد، (بی­تا)، اقامه الدلیل، مکتبه الشامله، بی­جا.

2. ابن تیمیه، احمد، (1995/1416) ،مجموع فتاوی و رسائل، عبد الرحمن بن محمد(محقق)، مجمع ملک فهد، عربستان.

3. ابن حجر، أحمد بن محمد بن علی، (بی‌تا)، تحفه المحتاج فی شرح المنهاج، دار إحیاء التراث العربی، بیروت.

4. ابن‌حزم، محمد بن داود، ( بی‌تا)، المحلی، چاپ احمدمحمدشاکر، دارالافاق الجدیده، بیروت.

5.  ابن‌حنبل (الشیبانی)، احمد، (1393)،  الرد على الزنادقه والجهمیّه، محمدحسن راشد، المطبعه السلفیه، القاهره.

6. ابن خلدون، (1988)، مقدمه تاریخ، دارالفکر، بیروت، چاپ دوم.

7.  ابن عبدالوهاب، محمد،  (بى‏تا)، مجموعه رسائل فى التوحید والإیمان، مطابع الریاض.

8. ابن قدامه، ابومحمد عبداللّه بن احمد، (1404/1984)، مغنی مع شرح الکبیر، تحقیق وزارت اوقاف کویت،  بی‌نا، بیروت، چاپ اول.

9. ابن قیم جوزی، محمدبن ابی‌بکر، (1411)، إعلام الموقعین عن رب العالمین، دارالکتب العلمیه، بیروت، چاپ اول.

10. ابن هشام، م، (1383)، السیره النبویه، محمد محی الدین عبدالحمید ( تحقیق و ضبط و تعلیق )، مکتبه محمد علی صبیح و اولاده، قاهره.

11. ابوزبیر، مختار، (1431)، دوله الاسلام باقیه، مؤسسه الکتائب، بی­جا.

12. ابونصر، محمد بن عبدالله، (1421)، تنویر الظلمات کشف مفاسد و شبهات الانتخابات، مکتبه الفرقان، بی­جا، چاپ اول.

13. ابینویچ، ایتمار، (1395)، «تأثیرات تضعیف سوریه بر امنیت اسراییل»، منصور براتی، مطالعات منطقه­ای، زمستان 1395 - شماره 63 ‏(22 صفحه - از 73 تا 94.

14. أثرى، بکربن عبدالعزیز، (1435 )، مد الأیادى لبیعه البغدادى، بى‏نا، بی­جا.

15. انصارى، ابوعباده، ( بى‏تا)، مفهوم الحاکمیه فى فکر الشهید عبدالله عزام، مرکز شهید عزام الاعلام، پیشاور.

16. امینی، عبدالحسین، (1983)، الغدیر، دارالکتب العربی، بیروت.

17. ابن سبیل، محمد بن عبد الله، (1416/ 1995)، الأدله الشرعیه فی بیان حق الراعی والرعیه، خالد بن قاسم الردادی (محقق)، دار أضواء السلف للنشر والتوزیع، الریاض.

18. ابن‌عثیمین، محمد، (1421)، القواعدالمثلى‏ فى‌صفات الله واسمائه الحسنى، الجامعه الإسلامیه، المدینه المنوره.

19. پورفرد، مسعود، (1386)، «جهان اسلام و رادیکالیزم افراط»، پگاه حوزه قم، سال 8، شماره 204.

20. جاوید، محمدجواد، (1388)، مشروعیت قدرت و مقبولیت دولت در قرآن، نشر میزان، تهران.

21. جصاص، احمدبن علی، (۱۴۱۵)، احکام‌ القرآن‌، چاپ‌ عبدالسلام‌ محمدعلی‌ شاهین‌، بیروت.

22. جعفریان، رسول، (1373)، تاریخ سیاسى اسلام، سیره رسول اللّه(صلى الله علیه وآله)، سازمان چاپ و انتشارات، تهران.

23. جمعى از نویسندگان، (1390)، بنیاد گرایى و سلفیه: بازشناسى طیفى از جریان‏هاى دینى، به کوشش دکتر حسین هوشنگى و دکتر احمد پاکتچى، دانشگاه امام صادق، تهران.

24. جوادی آملی، عبدالله، (1385)، ولایت فقیه ولایت فقاهت و عدالت،  انتشارات مرکز نشر اِسراء، قم.

25. حاتمی، محمدرضا، (1384)، مبانی مشروعیت حکومت در اندیشه‌ی سیاسی شیعه، انتشارات مجد، تهران.

26. حسینى‏زاده، محمدعلی، (1386)، اسلام سیاسى در ایران، دانشگاه مفید، قم.

27. خطیب، ضحی، (۱۴۲۸/ ۲۰۰۷)، ضوابط التکفیر بین الأمس و الیوم، بإشراف د. رضوان السید و د. هشام نشابه، دار البراق، بیروت.

28. رازی، أبو عبد الله محمد بن عمر، (1418)، المحصول، تحقیق: الدکتور طه جابر فیاض العلوانی، مؤسسه الرساله، بی­جا، بیروت.                                                                                                                                                                                 

29. رازی، أبو عبد الله محمد بن عمر، (1412)، .‏مفاتیح الغیب‏، دار احیاء التراث العربى‏، بیروت، چاپ سوم.

30. رشید رضا، (۱۴۳۴/۲۰۱۳)، الخلافه او الأمامه العظمی، دار نشر للجامعات، مصر.

31. رضوانی، علی اصغر، ( 1384)، شیعه شناسی و پاسخ به شبهات، جلد 1، نشر مشعر، تهران.

32. رفعت، سیدأحمد، (۱۹۹۱)، النبی المسلح (جلد1=الرافضون)، ریاض الریس للکتب و النشر، لندن.

33. رمضان البوطی، محمدسعید، ( 1375)، سلفیه بدعت یا مذهب: نقدی بر مبانی وهابیت، واعظ زاده خراسانی(تقریظ)، ترجمه حسین صابری. بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی، مشهد، چاپ چهاردهم.      

34. زرقاوى، ابومصعب، (1427 )، کلمات مضیئه، الکتاب الجامع لخطب و کلمات الشیخ المعتز بدینه، شبکه البراق الاسلامیه، بی­جا.

35. سبحانی، جعفر، (1417)، محاظرات فی الالهیات، مؤسسه النشر الاسلامی، قم.

36. سجستانی، ابوداود، (1410/1990)، سنن أبی داود، تحقیق سعید محمد اللحام، دارالفکر للطباعه والنشر والتوزیع، بیروت، چاپ اول.

37. سرور، رفاعی، (1433 )، التصورالسیاسى للحرکه الاسلامیه، النخبه الاعلام الجهادى، بی­جا، چاپ دوم.

38. سیوطى، عبدالرحمن، (1404)، الدر المنثور فى تفسیر المأثور، کتابخانه آیه الله مرعشى نجفى، قم.

39. سیوطى، عبدالرحمن، (1426 – 2005)، جمع الجوامع المعروف بالجامع الکبیر (ط الأزهر) الأزهر الشریف - مجمع البحوث الإسلامیه المحقق: مختار إبراهیم الهائج - عبد الحمید محمد ندا - حسن عیسى عبد الظاهر

40. صدر، محمدباقر، (١۴٠٣)، الفتاوی الواضحه وفقاً لمذهب اهل البیت علیهم السلام (طبع قدیم)، دار التعارف للمطبوعات، بیروت.

41. طباطبائی، محمدحسین، (1417)، المیزان فی تفسیر القرآن، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم، چاپ پنجم.

42. طبری، محمدبن جریر، ( 1387)، تاریخ طبری، دار التراث، بیروت.

43. طبری، محمدبن جریر،  (1403/1983)، تاریخ الطبری، تحقیق نخبه من العلماء الأجلاء، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، بیروت، چاپ الرابعه.

44. طرطوسى، ابی‌بصیر، (بى‏تا)، دیمقراطیه قذره، منبرالتوحید و الجهاد، بی­جا.

45. ظواهری، ایمن، (بى‏تا)، اعزاز رایة الاسلام، موسسه السحاب للانتاج العالمى، برگرفته ازسایت توحیدوجهاد

46. ظواهری، ایمن، (1423)، الولاء و البراء، عقیده منقوله و واقع مفقود، بی­نا، بی­جا.

47. ظواهری، ایمن، (بی­تا)، فرسان تحت رایه النبی، منبرالتوحید و الجهاد، بی‌نا، بی­جا.

48. عباس‏زاده فتح‏آبادى، مهدى، (1388)، «بنیاد گرایى اسلامى خشونت (با نگاهى بر القاعده)»، فصلنامه سیاست، دوره 39، شماره 4.

49. عبدالحکیم، عمر(ابومصعب السورى)، (بی‌تا)، دعوه المقاومه الاسلامیه العالمیه، بى‏نا، بی­جا.

50. عبدالحلیم، طارق،  (1435)، الخلافه بین السنیه والعبثیه، منبرالتوحید و الجهاد، بی­جا.

51. عبدالحمید ع، (1997)، فتنه التکفیر، دار ابن خزیمه، الریاض، الطبعه الثانیه. 

52. عبدالسلام فرج، محمد، (1981)، الفریضه الغائبه، بی­نا، قاهره.

53. عبدالعظیم، سعید، الدیمقراطیه العلمانیه الادینیه و مبدأ فصل الدین عن الدوله، موقع صوت السلف .

54. عبده، محمد، (بی‌تا)، الإسلام و النصرانیه مع العلم و المدینه، دارالحداثه، بی­جا.

55. عثیمین، محمدبن صالح، (1413)، مجموع فتاوی بن عثیمین، دار الوطن، عربستان.

56. عدالت‌نژاد، سعید و نظام‎الدینی، سیدحسین، (1390)، «سلفیان تکفیری یا الجهادیون: خاستگاه و اندیشه‎ها». فصلنامه تاریخ و تمدن اسلامی، شماره سیزدهم.

57. عزام، عبدالله یوسف، (بى‏تا)، إتحاف العباد بفضائل الجهاد، مرکز شهید عزام الإعلامى، پیشاور.

58. عزام، عبدالله یوسف، (بى‏تا )، الأسئلة والأجوبه الجهادیه، پیشاور: مکتب الخدمات، لجنه التحقیق.

59. عزام، عبدالله یوسف، (بى‏تا)، التآمر العالمى، مرکز شهید عزام الإعلامى، پیشاور.

60. عزام، عبدالله یوسف، (بى‏تا)، إعلان الجهاد. مرکز شهید عزام الإعلامى، پیشاور.

61. علماء نجد، ( 1414)، الدرر السنیه فى الأجوبه النجدیه، عبد الرحمن بن محمد بن قاسم العاصمی (محقق)، بی‌نا، بی­جا، چاپ پنجم.

62. علی‌زاده موسوی، مهدی، (1391)، سلفی گری و وهابیت؛ مبانی اعتقادی، آوای منجی، قم.

63. علیخانى، علی‌اکبر، (1388)، کتاب امنیت بین‏الملل (4) (ویژه القاعده)، مؤسسه فرهنگى مطالعات و تحقیقات بین‏المللى ابرار معاصر، تهران.

64. غزالی، محمدابوحامد، (بی‌تا)، الاقتصاد فی الاعتقاد، مکتبه الشرق الجدید، بغداد.

65. فراء ،محمد بن الحسین، (1406)، الاحکام السلطانیه، دفتر تبلیغات اسلامی، قم.

66. فوزان، صالح، (1423)، التوحید، وزارت اوقاف و ارشاد اسلامى، چاپ چهارم.

67. فوده، فرج، (1988)، الحقیقه الغائبه، الاعداد: یوسف عبدلکی، دارالفکر للدراسات و النشر و التوزیع، قاهره.

68. قرضاوی، یوسف، (1419)، من فقه الدوله فی الاسلام:(مکانتها، طبیعتها، موقفها من الدیقراطیه، المراه و غیر المسلمین)، دارالشرق، القاهره.

69. قطب، سید، (1412)، تفسیر فی ظلال القرآن، دار الشروق، بیروت.

70. قطب، سید، (بی‌تا)، معالم فی الطریق، الاتحاد الاسلامى العالمى، قاهره.

71. قفال، ابوبکر محمد بن احمد، (1988)، حلیه العلماء، تحقیق دکتر احمد ابراهیم، مکتبه الرساله الحدیثه، اردن، چاپ اول.

72. کاشف‌‌ الغطاء، جعفر بن خضر، (1387ش)، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعه الغراء ( طبع جدید )، دفتر تبلیغات اسلامی شعبه خراسان(محقق)، دفتر تبلیغات اسلامی، قم.

73. کتاب الحیاه الطیبه، (2003)، حوار فی التسامح والعنف، دار المحجه البیضاء للطباعه والنشر والتوزیع، بیروت.

74. ماوردی، ابوالحسن، (1406)، الاحکام السلطانیه، مکتب الاعلام الاسلامی، قم.

75. مجلسی، محمدباقر، (1386)، بحارالانوار، اسلامیه، تهران.

76. متقی، علی بن حسام، (1397)، کنز العمال فی سنن القوال و الافعال، مکتبه التراث الاسلامی، بیروت، چاپ اول.

77. مکارم شیرازی، ناصر، (1374)، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، تهران.

78. مودودی، ابوالاعلی، (1359)، فلسفه جهاد در اسلام، ترجمه سیدمحمود خضری، اسلامی، تهران.

79. نسائی، احمد، (1348)، سنن النسائی، دار الفکر للطباعه والنشر والتوزیع، بیروت، الطبعه الاولی.