بررسی ریشه‌های ایرانی و روابط بینامتنی در داستان «خلیل» اثر لئانید لئوناف نویسنده روسی

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 6، دوره 15، شماره 57، اسفند 1398، صفحه 145-171   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

زینب صادقی سهل آباد^{* 1}؛ محبوبه مباشری²

¹استادیار زبان روسی دانشگاه الزهرا(س)

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا(س)

چکیده

پژوهش حاضر به بررسیروابط موروثی و بینامتنی داستان «خلیل» اثر لئانید لئوناف نویسندة سدۀ بیست روسیه پرداخته است. این اثر تحت تأثیر آثار ادبیات عرفانی و کلاسیک ایران و با فضایی شرقی و ایرانی خلق شده است؛ بنابراین برای دستیابی به این هدف، ابتدا به توضیح بینامتنیت و چگونگی تلاقی متون در آثار خواهیم پرداخت و سپس اثر «خلیل» را به عنوان یکی از آثارمنعکس کنندۀ این نظریه بررسی خواهیم کرد. الگوی اولیه (پروتوتیپ)، قهرمان (خلیل) از پادشاهان ایرانی دورۀ تیموری است و الگوی زمانـی ـ مکانی (کرونوتوپ) داستان نیز مربوط به ایران باستان است. فضای شرقی داستان از طریق استفاده از تعداد زیادی از واژه‌های فارسی در متن، پرداختن به شخصیت اثر با ویژگی قهرمانان ادبی ایرانی و همچنین ساختار ظاهری و سبک زبانی مشابه آثار ایرانی به خواننده القاء می‌شود. این داستان با روایت‌‌های عرفانی، اسطوره‌ای و عامیانه از حیث مضمون و ساختار، دارای قرابت‌‌‌‌های معنایی و ساختاری است و مضامین، مفاهیم و بن‌‌مایه‌های آن از حکایت‌‌های گوناگون اقتباس شده است و هر یک بر قسمتی از داستان تأثیر نهاده است. در پایان به روش تحلیلـی ـ تطبیقی نشان خواهیم داد که لئوناف تا چه میزان در آفرینش داستانی ویژه با گفتمانی چند‌سویه و تلفیق شده با سنت‌های روایی شرقی موفق بوده است.

کلیدواژه‌ها

روابط بینامتنی؛ «خلیل»؛ لئانید لئوناف؛ ادبیات کلاسیک ایران؛ ادبیات عرفانی

مراجع

احمدی، بابک. 1370. ساختار تأویل متن (نشانه‌شناسی و ساختارگرایی). تهران: مرکز.

اخگری، محمد. 1389. «تأثیر عرفان اسلامی بر ادبیات غرب». کیهان فرهنگی. ش 285و284. صص39ـ32.

بخارایی، عصمت. 1366. دیوان عصمت بخارایی. چ 1. تهران: تالار کتاب.

تودوروف، تزوتان. 1393. منطق گفتگویی میخاییل باختین. ترجمة داریوش کریمی. چ 3. تهران: مرکز.

جامی، عبدالرحمن. 1368. هفت‌اورنگ. تصحیح مدرس گیلانی. چ 5. تهران: سعدی.

خلیلی جهان‌تیغ، مریم. 1386. «خلاقیت بینامتنی در دیوان حافظ و ولای حیدر آبادی». مجلة زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان بلوچستان. س5. صص14ـ5.

داد، سیما. 1375. فرهنگ اصطلاحات ادبی. چ 2. تهران: مروارید.

دایرﺓالمعارف بزرگ اسلامی. 1380. ج 10. تهران: مرکز دایرﺓالمعارف بزرگ اسلامی.

ربن طبری، علی‌بن سهل. 1928م. فردوس الحکمه فی الطب. تصحیح محمد زبیر صدیقی. برلین: آفتاب.

رضایی دشت ارژنه، محمود. 1388. «نقد و تحلیل قصه‌ای از مرزبان نامه بر اساس رویکرد بینامتنیت». مجلة نقد ادبی. س1. ش 4. صص51ـ31.

روب گری‌یه، آلن و دیگران. 1356. وظیفۀ ادبیات. ترجمۀ ابوالحسن نجفی. تهران: نیلوفر.

ستاری، جلال. 1385. حالات عشق مجنون. چ 2. تهران: توس.

سیدغراب، علی‌اصغر. 1390. «مجنون و شخصیت‌های عاشقانه عذرایی». ایران‌نامه. س 27. ش4. صص 201ـ192.

صفوی، کوروش. 1376. مناسبات بینامتنی. دانشنامة ادب فارسی به سرپرستی حسن انوشه. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

طبرانی، سلیمان‌بن احمد. 1387. المعجم الکبیر. ج 10. تهران: موعود.

عطار نیشابوری، شیخ فریدالدین. 1389. بلبل‌نامه. تهران: نشر الکترونیکی تاریخ ما.

عین القضات همدانی. 1377. تمهیدات. چ5. تهران: منوچهری.

فردوسی، حکیم ابوالقاسم. 1374. شاهنامه فردوسی. به کوشش سعید حمیدیان. ج7. تهران: داد.

کریمی‌مطهر، جان‌اله و مرضیه یحیی‌پور. 1390. الکساندر پوشکین و مشرق زمین. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

گراهام، آلن. 1380. بینامتنیت. ترجمة پیام یزدانجو. ویراست 2. تهران: مرکز.

لوبون، گوستاو. 1387. تاریخ تمدن اسلام و عرب. مترجم: محمدتقی فخر داعی گیلانی. ناشر: دنیای کتاب تاریخ.

مکاریک، ایرناریما. 1389. دانشنامة نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: آگه

مولوی، جلال‌الدین محمد. 1363. کلیات شمس. تصحیح فروزانفر. ج 2. چ 3 تهران: امیرکبیر.

ــــــــــــــــــــــــ. 1386. مثنوی معنوی. به اهتمام توفیق سبحانی. چ 7. تهران: روزنه.

نامور مطلق، بهمن. 1390. درآمدی بر بینامتنیت. نظریه‌ها و کاربردها. تهران: سخن.

نظامی عروضی، احمدبن عمربن علی. 1334. چهار مقاله. تصحیح محمد قزوینی. تهران: دانشگاه تهران.

نظامی گنجوی، الیاس بن‌یوسف. 1387. کلیات نظامی گنجوی، اقبال‌نامه. تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی. تهران: افکار.

نمازعلیزاده، سهیلا و اشرف السادات موسوی‌لر. 1397. «نگرش عارفانۀ احمد غزالی و استحالۀ عشق عذری لیلی و مجنون». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س14. ش55. صص311ـ293.

هجویری، علی‌بن عثمان. 1383. کشف المحجوب. تصحیح محمود عابدی. تهران: سروش.

Russian sources

Алексеева Л. Ф. и др. 2012. История русской литературы ХХ века: в 4 кн. Кн. 3: 1940-1960-е годы, М.: Студент.

Аттар Ф., Книга о соловье. 1923. Перевод Бертельса, М.: Восток.

Горький М. 1953. О том, как я учился писать. Собр. соч. в тридцати томах, т. 24, М: Гослитиздат.

Исакова И. Н. 2004. “Чернец Л. В.”. Конференция литературоведов-компаративистов в МГУ. № 4. (филология) с. 236-240.

Леонов, Л. М. 1986. расссказы и повести. Л.: Лениздат.

Фильштимский И. М. 1984. Арабская литература// История всемирной литературы: В 9 т. Т. 2. М.: Наука.