بررسی رمزهای قمری یک افسانه ایرانی

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 9، دوره 15، شماره 57، اسفند 1398، صفحه 219-240   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

حکیمه مجاهدی^{* 1}؛ محمدرضا صرفی²؛ محمود مدبری²

¹دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان

²استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

رمزهای قمری، ویژگی‌هایی هستند که با کارکردها و تجلیات قدسی ماه (در مقام یک ایزد) مرتبط‌‌اند. این ویژگی‌‌ها به طور کلی شامل تغییر و دگرگونی، تنظیم زمان، بافتن تقدیر، باروری و باران‌‌زایی، تجدید حیات و مرگ و رستاخیز هستند که ماه به عنوان یک ایزد، جامع و عامل آن‌ها‌ست. هر چیز یا پدیده‌ای که دارای یک یا چند تا از این ویژگی‌ها باشد، نشان و رمزی قمری دارد؛ یعنی ماه حاکم و مسلط بر آن است. افسانه‌های ملی ایران به خوبی باورها و نمادهای مذهبی ـ اساطیری را بازتاب می‌دهند. افسانۀ «چشمۀ پری» (منتخب از فرهنگ افسانه‌های مردم ایران) به صورت جامع، مجموعه‌‌ای از رمزهای قمری را در خود گرد آورده است. به همین جهت، نگارنده‌‌ها در این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی این افسانه را مد نظر قرار داده‌اند تا از رهگذر بررسی آن، ردپای باورهای اساطیری قوم ایرانی را ـ که متمایل به کیش‌های پرستش ماه و آب است ـ نمایان سازند. به این منظور با در نظر گرفتن ویژگی‌های یاد شده، این افسانه ارزیابی شده است. آب، مهم‌ترین عنصر و یا رمز قمری است که مدار روایت و وقوع رویدادها پیرامون آن در گردش است. تقریباً تمام کارکردهای مرتبط با ماه در این افسانه به کار رفته است.

کلیدواژه‌ها

رموز قمری؛ ماه؛ آب؛ طلسم؛ افسانه

مراجع

الیاده، میرچا. 1385. رساله در تاریخ ادیان. ترجمۀ جلال ستاری. چ 3. تهران: سروش.

پورداوود، ابراهیم. 1377. یشت‌ها. ج1. چ 1. تهران: اساطیر.

درویشیان، علی اشرف و رضا خندان مهابادی. 1377. فرهنگ افسانه‌های ایرانی. ج 3. چ1. تهران: کتاب و فرهنگ.

دلاشوـ لوفر. م. 1366. زبان رمزی قصه‌های پریوار. ترجمۀ جلال ستاری، چ1. تهران: توس.

دوبوکور، مونیک. 1373. رمزهای زنده جان. ترجمۀ جلال ستاری، چ1. تهران: مرکز.

سرکاراتی، بهمن. 1385. سایه‌های شکار شده، گزیدۀ مقالات فارسی. چ1. تهران: طهوری.

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1387. فرهنگ نمادها. ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی. چ1. تهران: جیحون.

صمدی، مهرانگیز رجالی. 1367. ماه در ایران، از قدیم‌ترین ایام تا ظهور اسلام. چ1. تهران: علمی و فرهنگی.

فریزر، جیمز جرج. 1383. شاخۀ زرین، پژوهشی در جادو و دین. ترجمۀ کاظم فیروزمند. چ1.تهران: آگاه.

یاحقی، محمّد جعفر. 1389. فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.