زندگی و اندیشه‌ شمس تبریزی با تکیه بر وجهه‌ آموزگاری او

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 8، دوره 15، شماره 57، اسفند 1398، صفحه 193-218   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

طاهره قاسمی^{* 1}؛ علی محمدی²

¹دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا

²استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا

چکیده

شمس تبریزی با اینکه از عارفان سرشناس و اندیشمندان بزرگ روزگار خویش بوده، مع‌الاسف، تا روزگار ما و حدود دو سه دهه‌ پیش، جز در حلقه مولانا و یارانش، در تاریخ تصوف، جایگاه شاخصی نداشته است. اطلاعات دربارة او منحصر به مقالات و منابعی است که دربارة آشنایی او با مولوی نگاشته شده است و در مقالات اوست که به اطلاعاتی دقیق‌تر از زندگی او دست می‌یابیم. یکی از این نکته‌ها، رویه آموزگاری اوست. چنان‌چه از قراین پیداست؛ به کودکان قرآن آموزش می‌داده و مدتی به این شغل مشغول بوده است. آنچه از روش تدریس و تعامل او با کودکان به‌دست می‌آید، اگرچه با اصول آموزش و روش‌های تربیتی امروز تفاوت بسیار دارد؛ با‌ این‌ حال، بیانگر دو رویکرد متفاوت است. یکی اینکه تا حدودی روش آموزش و پرورش کودکان را در سده هفتم هجری به ما گوشزد می‌کند؛ دیگر اینکه روش آموزشی و پرورشی شمس را به نحوی برجسته، برای ما مسلم می‌گرداند. روش شمس در تربیت کودکان، با جهان اندیشه‌ها و رویکردهای انتقادی و پرشتاب او، بسیار نزدیک است. روش این مقاله، بر پایة مطالعات کتابخانه‌ای بوده است. در بخش تشریح زندگی شمس، از کتاب‌ها و مقاله‌های علمی و پژوهشی بهره گرفته و بنا بر روش تحلیل محتوا، به رازیابی شخصیت شمس پرداخته است.

کلیدواژه‌ها

مقالات؛ اندیشۀ شمس؛ شخصیت شمس؛ آموزش؛ پرورش

مراجع

آخرت‌دوست، وحید. 1378. مجموعه مقالات همایش بزرگ‌داشت شمس تبریزی. چ1. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

اسلامی ندوشن، محمدعلی. 1370. جام جهان بین. تهران: جامی.

افلاکی، شمس‌الدین احمد. 1362. مناقب‌العارفین. به کوشش حسین یازیجی.ج2و1. چ2. تهران: . دنیای کتاب.

حسینی، داوود. 1391: «مبانی نظری تنبیه از دیدگاه علم روان‌شناسی و اسلام». معرفت. س21. ش174. صص117ـ99.

دین لوئیس، فرانکلین. 1384. مولانا، دیروز تا امروز، شرق تا غرب. ترجمة حسن لاهوتی. تهران: نامک.

زرین‌کوب، عبدالحسین. 1364. سر نی. ج2و1. چ1. تهران: علمی.

ـــــــــــــــــــــ . 1377. پله پله تا ملاقات خدا. چ 6. تهران: علمی.

سپهسالار، فریدون‌بن احمد. 1325. رساله فریدون بن احمد سپهسالار در احوال مولانا جلال‌الدین مولوی. با تصحیح و مقدمة سعید نفیسی. تهران: اقبال.

شمس تبریزی، محمد. 1349. مقالات شمس تبریزی. تصحیح و تعلیق و مقدمه از احمد خوشنویس. تهران: چاپ زهره.

ـــــــــــــــــــ . 1391. مقالات شمس تبریزی. تصحیح و تعلیق محمد‌علی موحد. ج2و1. چ4. تهران: خوارزمی.

صاحب‌الزمانی، ناصرالدین. 1351. خط 3. تهران: مطبوعاتی عطایی.

طالقانی، محمدعلی. 1379. «شمس تبریزی؛ (ذیلی بر مقالة «این شمس خود کیست...؟»)». مجلة ایران شناسی. س12. ش45. صص138ـ132.

فروزانفر، بدیع‌الزمان. 1361. رساله در تحقیق احوال و زندگانی مولانا جلال‌الدین محمد مشهور به مولوی. چ4. تهران: زوار.

قنبری، محمدرضا. 1386. «نگاهی به مکتب‌خانه در ایران». فصلنامة فرهنگ مردم ایران. ش9. صص138ـ120.

کاظمیان، شهاب و شروین خمسه. 1397. «نقش «من نفسانی» در مقالات شمس؛ تجلّی «فرایند آینه» در «ساحت خیالیِ» مؤلف و خصایص «نارسیسیستیِ» آن». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س14. ش50. صص235ـ205.

محمدی، علی. 1389. «بررسی و تحلیل سبک‌شناختی زبانی مقالات شمس تبریزی». مجلة پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی. س1. ش2. صص134ـ95.

مرتضایی، جواد. 1389. اندیشه و زبان در مقالات شمس. تهران: علمی و فرهنگی.

موحد، محمدعلی. 1378. باغ سبز (گفتارهایی دربارة شمس و مولانا). تهران: کارنامه.

ـــــــــــــــ . 1375. شمس تبریزی. تهران: طرح نو.

ـــــــــــــــ . 1381. «جایگاه مقالات شمس در ادب و عرفان ایرانی». کتاب ماه و ادبیات و فلسفه. ش61. صص27ـ20.

مولوی، جلال‌الدین محمد. 1385. مثنوی معنوی. تصحیح و حواشی بدیع‌الزمان فروزانفر. ج1. چ 3. تهران: امیرکبیر.

ــــــــــــــــــــــــ . 1378. کلیات شمس تبریزی. تصحیح و با حواشی بدیع‌الزمان فروزانفر. ج2و1. تهران: امیرکبیر.

مولوی‌نژاد، صالح. 1378. «این شمس خود کیست تا چون مولانایی مرید او گردد». مجله ایران‌شناسی. س11. ش42. صص300ـ285. 

میثمی، فاطمه. 1380. مکتب و مکتب‌خانه در ایران. تهران: اداره کل مطالعات ارتباطی صدا و سیما.

نجمی، ناصر. 1368. دارالخلافه تهران در یک صد سال پیش. تهران: ارغوان.