به‌کارگیری تحلیل سلسله مراتبی در جهت تدوین و اولویت‌بندی شاخص‌های تأثیرگذار در مکان‌یابی پایتخت

آمایش محیط

مقاله 1، دوره 12، شماره 46، آذر 1398، صفحه 1-20   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

وحید کشت کار^{* 1}؛ صفا خزایی²؛ سمانه قدیری³

¹(دانش‌آموخته کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران)

²(استادیار گروه مهندسی عمران، دانشگاه جامع امام حسین(ع)، تهران، ایران)

³(دانش‌آموخته کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران)

چکیده

از ابتدای قرن بیستم، کشورهای متعددی پایتخت‌های خود را تغییر داده­اند. پایتخت‌ها قلب تپنده هر نظام سیاسی هستند که تهدید شدن آن می‌تواند برابر با اضمحلال موجودیت نظام سیاسی حاکم بر کشور باشد. به همین خاطر در هر کشور مکان‌یابی پایتخت، به‌عنوان کانون اقتدار و بقای ساختار سیاسی از اهمیت بالایی برخوردار است. هدف اصلی این نوشتار شناسایی و اولویت‌بندی معیارها و عوامل تأثیرگذار در انتقال پایتخت سیاسی کشور می‌باشد. نوع مقاله توصیفی-تحلیلی است و تلاش خواهد شد با احصای معیارها و شاخص‌های مؤثر، میزان اهمیت هر یک با استفاده از نظر خبرگان مشخص شود. ازاین‌رو، هجده معیار اصلی مؤثر بر مکان‌یابی، ذیل چهار گروه معیارهای زیست‌محیطی-طبیعی، اجتماعی-فرهنگی، امنیتی-دفاعی، اقتصادی شناسایی شد. سپس با استفاده از تکنیک فرآیند تحلیل سلسله مراتبی(AHP) و مقایسه دودویی ماتریس توماس ال ساعتی، به تعیین ضرایب اهمیت شاخص‌ها و معیارها، جهت اولویت‌بندی اقدام شد. نتایج تحقیق نشان داد از میان معیارهای اصلی، معیارهای زیست‌محیطی-طبیعی (با وزنِ 0.423) نسبت به معیارهای امنیتی-دفاعی، اجتماعی و اقتصادی از اهمیت بیشتری برخوردار است. در میان معیارهای فرعی، چهار شاخص عدم قرارگیری در پهنه زلزله و گسل (0.179)، دسترسی مناسب به آب­های سطحی و زیرزمینی (0.123)، دوری از مراکز هسته­ای (0.120) و نرخ جرائم و بزه­های اجتماعی (0.080) بیشترین ضریب اهمیت را در فرآیند گزینش مکانی مناسب برای پایتخت از منظر متخصصان به خود اختصاص می‌دهند. در ضمن بر پایه‌ی یافته‌های پژوهش پیشِ رو می‌توان بیان کرد که انتخاب یا مکان‌یابی پایتخت، بیش از 50 درصد به این چهار عامل وابسته است.
 

کلیدواژه‌ها

مکان‌یابی؛ شاخص؛ انتقال پایتخت؛ مدل تحلیل سلسله مراتبی (AHP)

مراجع

 

1. احدنژاد، م، زلفی، ع، نوروزی، م. 1393. تحلیلی بر مکان یابی اراضی به منظور استقرار صنایع با استفاده از روش های AHP و VIKOR (نمونه موردی: بخش مرکزی منطقه آزاد ارس)، فصلنامه آمایش محیط ، 24(7): 63 - 82 .
2. احمدی‌پور، ز، ولی‌قلی‌زاده، ع.1388. بررسی و تحلیل عوامل اصلی جابجایی پایتخت‌ها با تأکید بر انتخاب آنکارا. فصلنامه جغرافیا، 22(7): 123-146.
3. احمدی‌پور، ز، ولی‌قلی‌زاده، ع. 1390. مبانی جغرافیایی- سیاسی مکان­گزینی پایتخت‌ها در ایران، انتشارات پاپلی، چاپ اول، مشهد، 200 صفحه.
4. آقا محسنی فشمی، ن. 1392. بررسی و ارزیابی سیاست‌های تمرکززدایی از کلان‌شهر تهران (با تأکید بر ارزیابی سیاست انتقال پایتخت اداری-سیاسی). پایان‌نامه کارشناسی ارشد برنامه ریزی توسعه منطقه‌ای، دانشگاه علامه طباطبایی تهران، 310 صفحه.
5. پیشگاهی فرد، زهرا. 1371. مکان مطلوب برای مرکز سیاسی جدید از نظر جغرافیا. پایان‌نامه دکتری جغرافیا، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران.
6. حافظ نیا، م. 1381. جغرافیای سیاسی ایران، انتشارات سمت، چاپ اول، تهران، 540 صفحه.
7. زبردست، ا. 1380. کاربرد فرآیند تحلیل سلسله مراتبی در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای. فصلنامه هنرهای زیبا، 10: 13-21.
8. زرگر، ا. 1386. مدل‌های دولت - ملت‌سازی؛ از مدل اروپایی تا مدل اوراسیایی. فصلنامه علوم سیاسی، 7(4): 97-160.
9. زیاری، ی، خدادادی، ر. 1392. مکان یابی کاربری‌های درمانی (درمانگاه) با استفاده از روش AHP در محیط GIS (مطالعه موردی شهرسمنان)، فصلنامه آمایش محیط، 20(6): 177-193.
10. ساداتی‌میانایی، س، نعمتی‌کشتلی، ر. 1393. تحلیل مسئله انتقال پایتخت ایران با استفاده از مدل‌های چند معیاره، فصلنامه مطالعات برنامه‌ریزی شهری، 6(2): 103-126
11. صدرموسوی، م، اباذرلو، ش، موسی خانی، ک، اباذرلو، س. 1392. مکان یابی بهینه دفن مواد زائد جامد شهری با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی AHP (نمونه موردی شهرستان زنجان)، فصلنامه آمایش محیط، 21(6): 65-88 .
12. عاشور، ه. 1390. تحلیلی بر انتقال پایتخت در ایران و تأثیرات سیاسی اقتصادی آن. پایان‌نامه کارشناسی ارشد علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار.
13. فرید، ی. 1391. جغرافیا و شهرشناسی، چاپ نهم، انتشارات دانشگاه تبریز، 638 صفحه.
14. کاپوراسو، ج. 1387، نظریه‌های اقتصاد سیاسی، ترجمه محمود عبدالله زاده، انتشارات ثالث تهران، 380 صفحه.
15. کمانرودی کجوری، م. 1392. آسیب‌شناسی ساختار سیاسی و اداره سرزمینی ایران: ابعاد، زمینه‌ها و الزامات جابجایی پایتخت سیاسی از تهران. فصلنامه جغرافیا، 38(11): 219-242.
16. کیانی، م. 1376. پایتخت‌های ایران، چاپ اول، سازمان میراث فرهنگی کشور،1094 صفحه.
17. متقی‌دستنایی، ا، لطفی، ح، صادقی، م. 1393. ابعاد جغرافیای سیاسی مکان‌یابی و انتقال پایتخت در ایران. فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال چهارم، 16: 137-148.
18. متولی، ع. 1389. اهمیت و جایگاه پایتخت در نظامات فکری - اجرایی کریم‌خان زند. فصلنامه تاریخ ایران، 7(3): 117-136.
19. موسوی، م، باقری‌کشکولی، ع. 1394. تحلیل جغرافیایی پیامدهای اجتماعی- اقتصادی جابجایی پایتخت در ایران، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال یازدهم، 1: 195-227
20. نوبری، ن، رحیمی، م. 1388. تحلیلی بر موضوع انتقال پایتخت سیاسی کشور با بهره‌گیری از مبانی سازمان‌دهی، دانش شهر، مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، شماره 1.
21. ورزدار، م. 1392. بررسی و تحلیل تغییر پایتخت و نقش آن در توسعه کشورها (نمونه موردی ایران). پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیای سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد،180 صفحه.
    1. Andrew، C، Taylor، J. 2000. Capital cities، special cities: How to ensure their successful development. Plan Canada، 40(3): 38-39.
    2. Angrand، S. 2011. Responding to Haiti's shaky foundations: examining capital relocation in the reconstruction process. Master، Georgetown University، Washington، D.C.
    3. Campbell، S، Figueroa-Melendez، M، Flynn، H، Iyer، S، Grewal، M. 2000. The changing role and identity of capital cities in the global era. Pittsburgh،PA: Paper presented at the Annual Meeting of American Geographers.
    4. Dascher، K. 2000. Are politics and geography related? Evidence from a cross-section of capital cities. Public Choice، 105(3-4): 373-392.
    5. Glassner، M، Fahrer، C. 2004. Political Geography. Hoboken، NJ: Wiley.
    6. Illmann، E. 2015. Reasons for Relocating Capital Cities and Their Implications. Bachelor، Charles university in prague، Prague.
    7. Kwon، Y. "Sejong Si (City): Are TOD and TND Models Effective in Planning Korea’s New Capital?" Cities 42 (2015): 242-257.
    8. Mayer، H، Sager، F، Kaufmann، D، Warland، M. 2016. Capital city dynamics: Linking regional innovation systems، locational policies and policy regimes. Cities، 50: 206-215.
    9. Rapoport، A. 1993. On the nature of capitals and their physical expression. J. Taylor et al. (ed. s)، Capital Cities: International Perspectives/Les Capitales: Perspectives Internationales، Carleton University Press، Ottawa، Ontario، Canada: 57-59.
    10. Rawat، R. 2005. Capital City Relocation: Global-Local Perspectives in the Search for an Alternative Modernity. Unpublished Paper، Department of Geography، York University، Toronto، Canada.
        1. Schatz، E. 2003. When capital cities move: The political geography of nation and state building: Helen Kellogg Institute for International Studies.
        2. Taylor، P. 1989. Political geography: World-economy، nation-state، and locality: Pearson Education.
        3. Weigert، H. 1957. Principles of political geography: Appleton-Century-Crofts.