احکام حقوقی و اخلاقی ازدواج در قرآن

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 5، دوره 10، شماره 39، آذر 1398، صفحه 83-105   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

رضا دهقان نژاد¹؛ حسین بستان(نجفی)²

¹استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

²استادیار گروه علوم اجتماعی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

این مقاله دیدگاه قرآن را درباره چند مسأله اصلی در زمینه ازدواج، با تحلیل مضامین آیات مربوطه و با استفاده از آراء مفسران به‌ ویژه مفسران شیعه، مورد بررسی قرار داده است. یافته‌های این تحقیق که به روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته است، نشان می‌دهند که قرآن کریم به دلیل کارکردهای حیاتی ازدواج بر مطلوبیت آن به طور مطلق و کراهت تجردگزینی دلالت دارد. الگوی حمایتی قرآن از زنان مطلّقه نیز بازتاب همین تأکیدی است که بر مجرّد نماندن آنان دارد. لحن قرآن درباره تعدد زوجات، لحن توصیه و تشویق نیست، بلکه صرفاً در صدد بیان اباحه و جواز آن است. هدف قرآن از به رسمیت شناختن تعدد زوجات و ازدواج موقّت، ارائه راه‌ حلّی برای برخی ضرورت‌های اجتماعی بوده است. آنچه در قرآن کریم در خصوص معیار اصلی در همسرگزینی بر آن تأکید شده، لزوم کفویّت به معنای هم‌شأن بودن زوجین در دو محورِ کفویت در دین و کفویت در پاکدامنی می‌باشد. همچنین قرآن کریم در مسائل مهم، الگوهای همسرگزینی و نقش زن در همسرگزینی مواضع خاصی اتخاذ کرده است که از توجه این کتاب الهی به احکام حقوقی و اخلاقی ازدواج و همچنین کارکردهای اجتماعی این امور از جمله گسترش تعاملات اجتماعی، حفظ احترام و شخصیت زنان و تربیت فرزندان شایسته حکایت دارند.

کلیدواژه‌ها

محرمیت؛ کفویت؛ تعدد زوجات؛ تجردگزینی؛ قواعد همسرگزینی

مراجع

قرآن کریم.

کتب فارسی

امام خمینی، سید روح ‌الله. بی تا، تحریر الوسیله‌، قم: مؤسسة مطبوعاتی دار العلم.

بستان(نجفی)، حسین. 1390ش، جامعه‌شناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی، چاپ اول، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

ساروخانی، باقر. 1370ش، مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی خانواده، تهران: سروش.

ساروخانی، باقر. 1389ش، مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی خانواده، چاپ سیزدهم، تهران: سروش.

مطهری، مرتضی. 1385ش، نظام حقوق زن در اسلام، چاپ چهل و سوم، تهران: انتشارات صدرا.

مکارم شیرازی، ناصر و همکاران. 1374ش، تفسیر نمونه‏، تهران: دار الکتب الإسلامیة.

کتب عربی

ابن هشام الحمیری، عبد الملک. 1383ش، السیرة النبویة، 4 جلد، تحقیق محمد محی‌الدین عبدالحمید، القاهره: مکتبة محمد علی صبیح و اولاده.

بلاغی نجفی، محمد جواد. 1420ق، آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن‏، قم: بنیاد بعثت.

حر عاملی، محمد بن حسن. 1409ق، وسایل الشیعه، قم: مؤسسه آل البیت.

حلّی سیوری، مقداد بن عبدالله. 1419ق، کنز العرفان فی فقه القرآن‏، تهران: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1412ق، المفردات فی غریب القرآن‏، چاپ اول، دمشق و بیروت: دارالعلم الدار الشامیة.

شهید اول، محمد بن مکی. 1410ق، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، در یک جلد، بیروت: دار التراث- الدار الإسلامیة.

شهید ثانی، زین‌ الدین بن علی. 1410ق، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم: کتابفروشی داوری.

طباطبایی، سید محمد حسین‏. 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن‏، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

طبرسی، فضل بن حسن‏. 1372ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن‏، چاپ سوم، تهران: انتشارات ناصرخسرو.

طریحی، فخرالدین‏. 1375ش، مجمع البحرین‏، تهران: کتابفروشی مرتضوی.

طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن. 1407ق، الخلاف، 6 جلد، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

کرکی عاملی، علی بن حسین. 1414ق، جامع المقاصد فی شرح القواعد، 13 جلد، قم: مؤسسه آل البیت علیهم ‌السلام.

کلینی، محمد بن یعقوب. 1365ش، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

مجلسی، محمدباقر. 1404ق، بحار الأنوار، بیروت: مؤسسة الوفاء.

نجفی، محمدحسن‌. 1404ق، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، چاپ هفتم‌، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

نوری، میرزا حسین. 1408ق، مستدرک الوسایل، قم: مؤسسة آل البیت.

کتب انگلیسی

Ingoldsby, Born B., (2006), "Marital Structure", Ingoldsby and Smith (eds.), Families in Global and Multicultural Perspective, Thousand Oaks: Sage Publications, Inc.