بررسی معنایی واژه خسران در قرآن کریم با تکیه بر مضامین سوره عصر

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 8، دوره 10، شماره 39، آذر 1398، صفحه 145-160   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سید ضیاءالدین علیا نسب¹؛ حسین جلائی نوبری²؛ اشرف تنومند³

¹دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه حضرت معصومه(ع) قم

²استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه علوم پزشکی تبریز

³طلبه سطح سه رشته تفسیر و علوم قرآن حوزه الزهرا(س) تبریز

چکیده

صحابه رسول خدا(ص) از فضای نزول و لغات بکار رفته در آیات قرآن، آگاه بودند و در اکثر موارد، مراد آیات الهی را می‌فهمیدند، اما با گذشت زمان و روی­آوردن اهل عجم به دین اسلام، معنای برخی از آیات برای مخاطبان نسل­های بعدی مشکل گردید. یکی از راه­های شناخت معنای آیات الهی، دقت در تک­واژه­های قرآنی و مطالعه سیاق کلمات و عبارات قرآنی است. از این روی، نوشتار حاضر، به روش توصیفی تحلیلی در صدد تبیین واژه خَسِرَ و خُسران از آیات قرانی با تأکید بر سوره عصر انجام گرفته و با مفهوم شناسی این واژه و دیدگاه مفسران برجسته در مورد وجوه خسران در قران، و مصادیق خاسران بدین نتیجه رسید که؛ خسران در لغت به معنای کم شدن و زیان کردن و نیز گمراهی و ضلالت است. واژه خَسِرَ با مشتقات‌اش 65 بار در قرآن به کار رفته و سوره عصر نیز به طور ویژه به عوامل خسران و راه‌های نجات از آن پرداخته است. بنابراین خسران به معنای باختن سرمایه اعم از سرمایه­های مادی یا معنوی است. سرمایه معنوی انسان عمر اوست که با ایمان به خدا، پیامبر، قرآن کریم، ولایت امام علی(ع) و انجام اعمال صالح است که عامل نجات از زیان می­باشد همانگونه که توصیه به حق و صبر سبب فلاح و رستگاری در دنیا و آخرت می­گردد.

کلیدواژه‌ها

قرآن؛ معناشناسی؛ خسران؛ سوره عصر

مراجع

قرآن کریم. ترجمه حسین طباطبایی.

نهج البلاغه.

ابن فارس، احمد. 1404ق، معجم مقاییس اللغة، قم: چاپ اول، مکتب الاعلام الاسلامی.

ابن منظور، محمد بن مکرم. 1414ق، لسان العرب، بیروت: چاپ سوم، دار صادر.

بهرامپور، ابوالفضل. 1384ش، تفسیر و تجزیه و ترکیب قرآن، تهران: چاپ اول، آوای قرآن.

حرانی، حسن بن شعبه. ۱۴۰۴ق، تحف العقول، قم: انتشارات جامعه مدرسین.

خسروی حسینی، سید غلامرضا. 1375ش، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، تهران: مرتضوی.

دهخدا، علی اکبر. 1377ش، لغتنامه، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد. ۱۴۱۲ق، المفردات فی غریب القرآن، بیروت: دار القلم.

رضایی اصفهانی، محمد علی و جمعی از پژوهش‌گران قرآن. 1389ش، تفسیر قرآن کریم، قم: چاپ اول، عصر ظهور.

طباطبایی، سید محمدحسین. 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: چاپ پنجم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

طبرسی، فضل بن حسن. 1372ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: چاپ سوم، ناصرخسرو.

طبری، ابو جعفر. 1412ق، جامع البیان فی تأویل القرآن، بیروت: چاپ اول، دار المعرفه.

طریحی، فخر الدین. 1375ش، مجمع البحرین، تهران: بی نا.

طوسی، محمد بن حسن. بی تا، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

فراهیدی، خلیل بن احمد. 1409ق، العین، قم: چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی.

فیض کاشانی، ملا محسن. 1415ق، تفسیر صافی، تهران: چاپ دوم، انتشارات الصدر.

قریشی، علی اکبر. 1371ش، قاموس قرآن، تهران: چاپ ششم، دار الکتاب اسلامی.

قمی، علی بن ابراهیم. 1367ش، تفسیر قمی، قم: دار الکتاب.

قمی، علی بن ابراهیم. 1412ق، تفسیر قمی، بیروت: مؤسسة الأعلمی.

مجلسی، محمد باقر. 1395، بحار الأنوار، تهران: المکتبة الاسلامیة.

مصطفوی، حسن. 1430ق، التحقیق فی کلمات القرآن، بیروت: چاپ سوم، مرکز نشر آثار علامه مصطفوی.

مطهری، مرتضی. 1375ش، تعلیم و تربیت در اسلام، قم: صدرا.

مکارم شیرازی، ناصر و دیگران. 1383ش، تفسیر نمونه، تهران: چاپ سی و نهم، دار الکتب الاسلامیه.

موسوی همدانی، محمد باقر. 1374ش، ترجمه قرآن کریم از تفسیر المیزان، قم: انتشارات اسلامی حوزه علمیه.