نقص در اراده: اتخاذ دیدگاه بین‌تشخیصی با بهره‌گیری از علم ‌النفس اسلامی-قرآنی

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 10، دوره 10، شماره 39، آذر 1398، صفحه 181-208   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فهیمه محمدپور¹؛ محمدعلی گودرزی²

¹دانشجوی دکتری روان‌شناسی بالینی، گروه روان‌شناسی بالینی، دانشگاه شیراز، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی

²استاد روان‌شناسی بالینی، گروه روان‌شناسی بالینی، دانشگاه شیراز، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی

چکیده

هدف از این نوشتار، بررسی اختلالاتی است که با نقص و ضعف در قدرت اراده مرتبط هستند. در این پژوهش سعی شده‌ با تکیه بر منابع معتبر و مقالات و پژوهش‌های ایرانی و خارجی که در زمینه ارتباط اراده و مفاهیم هم‌سو با آن انجام گرفته ‌است، به بحث و بررسی اختلالاتی پرداخته ‌شود که می‌توان منشأ آن‌ها را نقص در اراده انسانی دانست. با تعیین و اثبات نقش اراده در سبب‌شناسی اختلالات روانی مختلف، در حقیقت، می‌توان چنین استنباط کرد که آنچه دچار مشکل گردیده نیروی اراده و مسؤولیت‌پذیری در انسان است و آنچه که باید به عنوان بیماری درمان گردد، افزایش قدرت و نیروی اراده در افراد است. می‌توان نشانه‌های ضعف و نقص در اراده را به عنوان علائم هشداردهنده ایجاد مشکل در رفتار فرد، بررسی کرد و با پیشگیری، کنترل و در مواقعی درمان و بهبود عملکرد مبتنی بر اراده عقلانی، از بسیاری از آسیب‌ها و ناهنجاری‌های اجتماعی، فرهنگی و روانی در افراد و جامعه، جلوگیری کرد. با در نظر گرفتن نگرش قرآنی به مفهوم اراده و تأکیدی که بر اراده انسانی در برخورداری از زندگی سالم و بهینه از نظر روان‌شناختی، می‌توان این مفهوم را بسط داد و در حیطه درمان روان‌شناسی نیز می‌توان از آن استفاده کرد.

کلیدواژه‌ها

اختلالات روانی؛ ضعف اراده؛ روان‌شناسی اسلامی؛ فرهنگ قرآنی

مراجع

قرآن کریم.

اصفهانی، راغب. 1362ش، مفردات فی الفاظ القرآن، چاپ دوم، تهران: انتشارات خورشید.

آذرمهر، فاطمه. 1394ش، شناخت وظایف و مسئولیت پذیری: جایگاه وظیفه‌شناسی و مسئولیت‌پذیری در قرآن و سنت، مشهد: حوزه علمیه خراسان، مدرسه علمیه نرجس(س).

پروچاسکا، جیمز او و جان سی نورکراس. 1386ش، نظریه‌های روان‌درمانی، ترجمه یحیی سیدمحمدی، چاپ سوم، تهران: انتشارات رشد.

جعفری، محمدتقی. 1379ش، جبر و اختیار، تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار اسلامی.

جوهری، اسماعیل بن حماد. 1382ش، تاج اللغة، تحقیق عبدالسلام هارون، ج 1، تهران: مؤسسه الصادق.

دسوقی، فاروق احمد. 1996م، القضا والقدر فی الاسلام، القاهره: دار الاعتصام.

دهخدا، علی اکبر. 1337ش، لغتنامه دهخدا، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

سلیمانی آشتیانی، مهدی و محمدحسین درایتی. 1387ش، مجموعه رسائل در شرح احادیثی از کافی، چاپ اول، قم: دار الحدیث.

شارف، ریچارد. اس. 1381ش، نظریه‌های مشاوره و روان‌درمانی، ترجمه مهرداد فیروزبخت، تهران: رسا.

کریمی، عبدالعظیم. 1383ش، روان‌درمانی عارفانه، چاپ اول، تهران: نشر دانش.

لاثام. گری. پی. 1389ش، انگیزش شغلی، تاریخچه، نظریه، پژوهش و عمل، ترجمه نسرین ارشدی، جنگل: تهران.

لاهیجی، عبدالرزاق. 1364ش، سرمایه ایمان در اصول اعتقادات، تصحیح صادق لاریجانی، تهران: انتشارات الزهرا.

مصباح یزدی، محمدتقی. 1378ش، آموزش فلسفه، ج 1 و 2، تهران: امیرکبیر.

منابع انگلیسی

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5 rd. Edition). Washington،DC: APA.

Abramson, L. Y., Seligman, M. E. P. and Teasdale, J. D. (1978) ‘Learned helplessness in humans: critique and reformulation’, Journal of Abnormal Psychology, 87, 49-74.

Bandura A. (2001). Social cognitive theory of mass communication. Media Psychol, 3:265–299.

Berry, D. (2003). Does Religious Psychotherapy Improve anxiety and depression in Religious Adults? A review of Randomized Controlled Studies, Running head: Religious Psychotherapy. www.Religious Psychotherapy.com. P.1-27.

Blancho, L.F. (2006). Family focused intervention to promot happiness. Journal of personality and social psychology, 53: 235-250

Davison, G. C. & Neal, J. M. (2001). Abnormal Psychlogy. Chapter: Mood disorders (8nded). NewYork: JhonWily & Sons, P.240-281.

Durand, V. M., & Barlow, D. H. (1997). Abnormal psychology: An introduction. California: Brook. Cole Publishing Company.

Folger, R & Cropanzano, R. (2001). Fairness theory: Justice as accountability. In J. Greenberg & R. Cropanzano (Eds.), Advances in organizational justice (1− 55). Stanford, CA: Stanford University Press.

Fresston. M. H, Ladouceur. R, Thibodeau. N & Gagnono. F. (1992). Cognitive intrusion in non-clinical population, associations with depressive, anxious and compulsive symptoms. Behavior Research and Therapy, 30, 263-271.

Granö, N., Virtanen, M., Vahtera, J., Elovainio, M & Kivimäki, M. (2004). mpulsivity as a predictor of smoking and alcohol consumption. Personality and Individual Differences, 37(8), 1693-1700.

Jex SM, Bliese PD. (1999). Efficacy beliefs as a moderator of the impact of work-related stressors: a multilevel study. J Appl Psychol; 84: 349.

McAlister AL, Perry CL, Parcel GS. (2008).How individuals, environments, and health behaviors interact: Social cognitive theory. In: Glanz K, K Rimer B, Viswanath K (eds). Health behavior and health education: Theory, Research, and
Practice 4th ed: Jossey-Bass.

McCullough, M. E., Hoyt, W. T., Larson, D. B., Koenig, H. G., & Thoresen, C. (2000). Clinical Issues and the Empirical Dimensions of Religion and Health Connection.

Menzies RG, De Silva P. (2003) Obsessive-compulsive disorder: Theory, research and treatment. New York: JohnWiley & Sons.

Moulding, R., & Kyrios, M. (2006). Anxiety Disorders and Control Related Beliefs: The Examplar of Obsessive-compulsive Disorder (OCD). Clinical Psychology Review, 26, 573-583.

Muris, P. (2002). Relationships between self-efficacy and symptoms of anxiety disorders and depression in a normal adolescent sample. Personality and Individual Differences, 32, 337-348.

Murtagh, A. M; Todd, S. A. (2004). Self- regulation: A challange to the strength Model. JASNH, 3, 19- 5.

Muraven. M. (2012). Ego depletion: Theory and evidence. The Oxford handbook of human motivation, 111-126.

Nolen-Hoeksema, S., Morrow, J., & Fredrickson, B.L. (1993). Response Styles and the Duration of Episodes of Depressed Mood, Abnormal Psychology, 102, 20-28.

Palfai. T. P. (2002). Action-state orientation and the self-regulation of eating behavior. Eating Behaviors, 3, 249–259.

Reese. E. D, Pollert. G. A, Veilleux. J. C. (2016). Self-regulatory predictors of eating disorder symptoms: Understanding the contributions of action control and willpower beliefs, Eating Behaviors, 20, 64-69.

Salkovskis. P. M. (1985). Obsessional-Compulsive problems: A cognitive-behavioral analysis. Behavior Research and Therapy, 23, 571-583.

Salkovskis. P. M, Wroe. A. L, Gledhill. A, Morrison. N, Forrester. E, Richards. C, Reynold. M & Th0rpe. S. (2000). Responsibility attitudes and interpretations are characteristic of Obsessive-Compulsive disorder. Behavior Research and Therapy, 38, 347-372.

Schmitz B, Skinner. (1993). E. Perceived control, effort, and academic performance: Inter individual, intra individual and multivariate time-series analyses. J Pers Soc Psychol; 64, 1010-28.

Seligman MEP. (1992). Helplessness: On development, depression and death. New York: W. H. Freeman; 1-250.

Sher, K. J., Bartholow, B. D., & Wood, M. D. (2000). Personality and substance use disorders: a prospective study. Journal of consulting and clinical psychology, 68(5), 818-829.

Sterling, R.M. (2007). Effects of Rumination on Internal and External Locus of Control, A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements of the Master of arts in Mental Health counseling and Applied Psychology Degree of the Fraduate School at Rowan University.

Wells. A. (2000). Emotional disorders and metacognition: Innivative cognitive therapy, Chichester: Wiley.

Wertenbroch. K, Vosgerau. J, & Bruyneel. S. (2008). Free will, Temptation, and Self-control: We must believe in free will, we have no choice, J of Consumer Psychlogy, 27-33.

 

مقالات

ابوترابیان، مستانه و اعظم پرچم. 1393ش، «جستاری در شناخت انسان از منظر قرآن»، فصلنامه مطالعات قرآنی، سال پنجم، شماره 18، صص 79-95.

بشارت، محمدعلی و سمیه باقری. 1391ش، «نقش واسطه‌ای نشخوار و نگرانی در رابطه بین منبع کنترل و افسردگی و اضطراب»، فصلنامه پژوهش‌های روان‌شناختی، سال هفتم، شماره 28، صص 48-70.

بهزادپور، محمدرضا. 1394ش، «نفس، فطرت و اخلاق در سوره مبارکه شمس»، فصلنامه مطالعات قرآنی، سال ششم، شماره 22، صص 67-84.

توکلی، غلامحسین و آروین آذرگین. 1392ش، «ضعف اراده از دیدگاه دیویدسن»، تأملات فلسفی، سال سوم، شماره 10، صص 127-153.

خاصه، علی اکبر و سعید صادقی، ابراهیم عزتی و سعید غفاری. 1395ش، «بررسی جایگاه مطالعات قرآنی در تولید علم جهانی با استفاده از فنون علم سنجی»، فصلنامه مطالعات قرآنی، سال هفتم، شماره 28، صص 47-69.

خاکپور، حسین و ولی اله حسومی و زهرا نیکونژاد. 1393ش، «کارکردهای تربیتی خودکنترلی و نقش آن در سلامت روان از دیدگاه قرآن و روایات»، تاریخ پزشکی، سال ششم، شماره 21، صص 149-183.

خوشنویسان، زهرا و غلامعلی افروز. 1390ش، «رابطه خودکارامدی با افسردگی، اضطراب و استرس، اندیشه و رفتار»، سال پنجم، شماره 20، صص 73-80.

ربیعی، مهدی و مسعود نیک‌فرجام و امیرحسین راه‌نجات و ارسیا تقوا و مریم حقانی. 1393ش، «تدوین و اعتباریابی مدل رفتاری- شناختی- فراشناختی برای تبیین اختلال وسواسی اجباری»، فصلنامه علمی پژوهشی ابن‌سینا، شماره 16، صص 27-36.

رجبی، زهرا و محمود نجفی و افضل اکبری بلوطبنگان. 1395ش، «نقش کنترل افکار و درآمیختگی فکر و عمل با علائم وسواس در جمعیت غیر بالینی»، مجله علوم پزشکی زانکو، صص 39-49.

شیرین‌زاده دستگیری، صمد و محمدعلی گودرزی و احمد غنی‌زاده و سیدمحمدرضا تقوی. 1387ش، «مقایسه باورهای فراشناختی و مسئولیت‌پذیری در بیماران مبتلا به اختلال وسواسی- جبری، اضطراب منتشر و افرا بهنجار»، مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران، شماره 14، صص 46-55.

صدری دمیرچی، اسمعیل و فریبا اسمعیلی قاضی ولوئی و سارا اسدی شیشه‌گران. 1395ش، «مقایسه تنظیم شناختی هیجان، منبع کنترل و معناجویی در زنان وابسته به مواد و زنان عادی»، زن و جامعه، سال دوم، شماره7، صص 129-145.

عموری، نعیم و مسعود باوان‌پوری. 1394ش، «تبیین و بررسی اراده و انواع آن در قرآن کریم(با تکیه بر اراده انسانی)»، پژوهشنامه معارف قرآنی، سال پنجم، شماره 17، صص 31-60.

عمیق، محسن. 1392ش، «کاوشی در حقیقت اراده انسان»، انسان‌پژوهی دینی، سال دهم، شماره 30، صص 49-68.

غباری‌بناب، باقر و حمید پیروی و علی‌اکبر جعفری. 1385ش، «بررسی سلامت عمومی و میزان توکل دانشجویان دانشگاه تهران»، ارائه شده در دومین سمینار سراسری بهداشت روانی دانشجویان، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.

قدیری، محمدحسین. 1389ش، «خودکنترلی کودک؛ خمیرمایه خویشتن‌داری اخلاقی»، راه تربیت، سال یازدهم، صص 87-116.

کهرازی، فرهاد و پرویز آزاد فلاح و عباسعلی اللهیاری. 1382ش، «بررسی اثربخشی آموزش مهارت‌های حل مسأله در کاهش افسردگی دانش‌آموزش»، مجله روان‌شناسی، سال دوم، شماره 7، صص 127-143.

محمدزاده، زهره و عذرا غفاری. ۱۳۹۵ش، «بررسی مقایسه‌ای تئوری ذهن و مسئولیت پذیری در دانش آموزان عادی و افسرده»، اولین کنفرانس بین المللی روان‌شناسی و علوم اجتماعی، تهران: شرکت خدمات برتر.

نجفی، محمود و محمدعلی محمدی‌فر و معصومه عبداللهی. 1394ش، «نقص عملکرد هیجانی و گرایش به سوءمصرف مواد: نقش مؤلفه‌ها تنظیم هیجان، تحمل پریشانی و هیجان‌خواهی»، فصلنامه سلامت اجتماعی و اعتیاد، سال دوم، شماره 5، صص 53-68.

نیک‌صفت، ابراهیم و حسین زارع و ولی الله فرزاد و احمد علی‌پور و باقر غباری‌بناب. 1393ش، «آماده‌سازی و تحلیل عاملی آزمون ایرانی قدرت اراده»، روش‌ها و مدل‌های روان‌شناختی، سال پنجم،‌شماره 17، صص 1-19.

وفایی، باقر و محمد پرندآور. 1383ش، «نقش بیماری‌های جسمی در گرایش و بروز اعتیاد»، فصلنامه دانشگاه علوم پزشکی سبزوار(اسرار)، شماره 11، صص 59-66.