بررسی تأثیر بازار گرایی و ثبات مدیریتی برعملکردمالی شرکت‌ها

اقتصاد مالی

مقاله 10، دوره 13، شماره 48، آذر 1398، صفحه 261-277   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

ناصر سیف الهی^*

دانشیار گروه مدیریت دانشگاه محقق اردبیلی.ایران

چکیده

پژوهش حاضر باهدف بررسیتأثیربازار گرایی و ثبات مدیریتیبرعملکردمالیدر بین شرکت‌هایفعالدربورساوراقبهادارتهران انجام شده است. نمونه مورد بررسی متشکل از  81 شرکت است که به روش حذفی سیستماتیک انتخاب و داده‌های میدانی در خصوص بازارگراییاز طریق پرسشنامه‌ها جمع­آوری و به شکل توصیفی- همبستگی برآورد شده است. به منظور سنجش ثبات مدیریتی و عملکرد مالی از اطلاعات مالی شرکت‌ها استفاده و در تجزیه‌ و تحلیل مدل از آزمون­های رگرسیون چندگانه تحت نرم‌افزارهای SPSS و Eviews استفاده‌شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که بازارگرایی و ابعاد هماهنگی بین بخشی، رقابت گرایی و مشتری مداری در عملکرد مالی شرکت‌ها تأثیر مثبت و معنادار دارند. همچنین ثبات مدیریتی بر عملکرد مالی شرکت­ها اثر مثبت و معنا‌دار دارد.

کلیدواژه‌ها

بازارگرایی؛ عملکردمالی شرکت‌ها؛ ثبات مدیریتی؛ بورس اوراق بهادار تهران

اصل مقاله

بررسی تأثیر بازار گرایی و ثبات مدیریتی برعملکردمالی شرکت‌ها

 

 

 

تاریخ دریافت: 29/04/1398            تاریخ پذیرش: 31/06/1398

 

ناصر سیف‌الهی[1]

 

 

 

چکیده

پژوهش حاضر باهدف بررسیتأثیربازار گرایی و ثبات مدیریتیبرعملکردمالیدر بین شرکت‌هایفعالدربورساوراقبهادارتهران انجام شده است. نمونه مورد بررسی متشکل از  81 شرکت است که به روش حذفی سیستماتیک انتخاب و داده‌های میدانی در خصوص بازارگراییاز طریق پرسشنامه‌ها جمع­آوری و به شکل توصیفی- همبستگی برآورد شده است. به منظور سنجش ثبات مدیریتی و عملکرد مالی از اطلاعات مالی شرکت‌ها استفاده و در تجزیه‌ و تحلیل مدل از آزمون­های رگرسیون چندگانه تحت نرم‌افزارهای SPSS و Eviews استفاده‌شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که بازارگرایی و ابعاد هماهنگی بین بخشی، رقابت گرایی و مشتری مداری در عملکرد مالی شرکت‌ها تأثیر مثبت و معنادار دارند. همچنین ثبات مدیریتی بر عملکرد مالی شرکت­ها اثر مثبت و معنا‌دار دارد.

 

واژه‌های کلیدی:بازارگرایی،عملکردمالی شرکت­ها،ثبات مدیریتی،بورس اوراق بهادار تهران.

طبقه بندی JEL: G1, G12, G14, G17                    

 

 

1- مقدمه

توسعه فناوری و رشد تجارت جهانی، امروزه به این معنی است که محیط تجاری به سرعت و دائم در حال تغییر است. مدیران دیگر نبایددر تصمیم­گیری­های راهبردی به شهود تکیه کنند. در بیشتر کارها نتیجه یک تصمیم نادرست غیرقابل چشم‌پوشی است. شرکت‌ها برای ارائه ارزشی بالاتر و تأمین رضایت مشتریان در هر زمینه­ای، به اطلاعات نیازمندند. آن‌ها باید اطلاعات بسیار زیادی از شرکت­های رقیب، واسطه­ها و سایر نیروها و عواملی که در بازار فعال هستند، داشته باشند. اطلاعات به‌عنوان یکی از اقلام مهم دارایی­های استراتژیک و ابزارهای بازاریابی به شمار می­آید (کاتلر و آرمسترانگ، 1385).در چنین شرایطی، به‌منظور پیاده­سازی راهبردهای اثربخش جهت واکنش به‌موقع به شرایط متغیر محیطی و پیش­بینی فرصت­های بازار و درنتیجه حفظ مزیت رقابتی کسب‌وکار، ضروری است که شرکت­ها به‌صورت مستمر عملکرد خود را مورد ارزیابی قرار دهند.

حفظ ارتباط با محیط خارجی برای سازمان اهمیت حیاتی دارد؛ زیرا محیط خارجی هم منشأ تأمین عوامل تولید و هم مصرف­کننده محصولات خروجی سازمان است و ضمن ارائه بازخورد از مشتریان، به اصلاح عملیاتو بازنگری در فرا گرد سیستم کمک می­کند و بر بهبود نتایج آن اثر می‌گذارد؛ زیرا بدون دریافت نظر مشتریان امکان ارزیابی دقیق کیفیت عملکرد سازمان کاهش می­یابد. در صورت کاهش تمایل مشتریان به خرید و استفاده از محصولاتمختلف سازمان، امکان تداوم بقای بلندمدت سازمان در عرصه تجارت کاهشمی­یابد. موفقیتشرکت‌ها عمدتاً بهارضاء نیازها و خواسته‌های بازارهای هدف و رضایتمندی مشتریاندر بازارهدف بستگی دارد و در این میان شرکت­هایی که بتواند به شکل مؤثرتر و کارآمدتر از رقبا این کار را انجام دهند، موفق خواهند بود. بازار گرایی یک اصل مرکزی بازاریابی است، فعالیت­ها و رفتارهایمرتبط؛ جستجوی فرصت­ها؛ حل مسئله و موقعیت­های آیندهاست (مورگان و استرانگ[i]، 1998).

طبق دانش بازاریابی متعارف بازار گرایی[ii] (MO) منجر به عملکرد سازمانی برتر می­شود (کارا و همکاران[iii]، 2005). توانایی شرکت را در پیش‌بینی، واکنش به تغییرات محیطی تسهیل می­کند و  منجر به عملکرد برتر می­شود در میان برخی از محققان، همبستگی مثبت قوی، بین بازار گرایی و عملکرد کسب‌وکار (گرینلی[iv](1995) ماتسونو و همکاران[v]   ( 2002)کارا ( 2005) و وییرا (2010) وجود دارد، هرچند محققان دیگر نیز یافته­های مختلف گزارش دادند (جاسوسکی و کولی(1993) هان و همکاران[vi] (1998). 

بازار گرایی: به تدوین مجموعه­ای از فرآیندها و قابلیت­ها در شرکت کمک می­کند که درک نیازها وخواسته­های  مشتری را به دنبال دارد، باعث می­شود شرکت‌ها ارتباط  با مشتریان خود را به‌طور مؤثرتری مدیریت کنند (مارتلو و همکاران^[vii]، 2011).

مشتری مداری به این معنا است که موفقیت از آن سـازمانی خواهــد شــد کــه بــه بهتــرین نحــو ادراکات و نیازهــا بــازار هــدف خــود را از طریــق طراحــی، ارتباطات، قیمت مناسـب وتحویـل به‌موقع و پیشنهاد‌ها رقابتی مناسب ارضا نماید. (کوهلی و جاورسکی، روکرت،1992، شاپیرو[viii]، 1988).

رقابت گرایی بدان معنی است که یک شرکت ارائه‌دهنده خدمات، نقاط قوت و ضـعف کوتاه‌مدت و قابلیت‌های کلیدی و استراتژی‌های بلندمدت رقبای بالفعل و بـالقوه خود را شناسایی نماید. (اسلاتر[ix]،1990).

هماهنگی بین بخشی عبارت است از هم‌آواییهمه‌یواحدهای عملیاتی برای تحقق اهداف سازمان. دشپاندهو فارلی (1998) معتقدند بازار گرایی وتوجهبه محیط، عنصر عمده و اصلیبازاریابی بوده و عامل مهمی در راستای توانمند کردن شرکت‌ها برای درک بازار وایجاد راهبردهای محصول و خدمت مناسب، برای تحقق نیازها و خواسته‌های مشتری است(ابزری و رنجبریان، 1388: 39).

عملکرد مالی عبارت است از وضعیت مالی شرکت در طی یک دوره مشخص که شامل جمع‌آوری و استفاده از وجوه اندازه­گیری شده توسط چند شاخص، مانند نسبت کفایت سرمایه، نقدینگی، پرداخت بدهی و سودآوری است.عملکرد مالی نشان‌دهنده‌ی توانایی شرکت در مدیریت و کنترل منابع  آن است.

صورت­های مالی شامل سوابق مالی، جریان‌های نقدی، ترازنامه‌ها،  سود و زیان و تغییرات سرمایه است. (دیدین و همکاران[x]، 2018). شاخص­های اصلی عملکرد مالی شرکت‌ها عبارت‌اند از نقدینگی،توان پرداخت بدهی و سودآوری. مدیریت نقد شوندگی و پرداخت بدهی برای هر سازمان بسیار مهم است که به معنی پرداخت تعهدات فعلی و بلندمدت کسب‌وکار است (بانافا و همکاران[xi]، 2015).

هولی و همکاران (2005 ) و کانو و همکاران (2004 )عملکرد کسب‌وکار را شامل عملکرد مشتری (رضایت مشتریان و وفاداری مشتریان)، عملکرد بازار (حجم فروش و سهم بازار بالا) و عملکرد مالی (سود، حاشیه سود و بازگشت سرمایه در مقایسه با رقبا) معرفی می­کنند.

مطالعات نشان می­دهد، مفهوم عملکردشرکت مفهوم چندبعدی است. عملکرد شرکت به‌طورمعمول بر بخش مالی تمرکز دارد. بنابراین، به‌طور سنتی با مفهوم مالی تعریف می­شود.درزمینه عملکرد مالی شرکت، لی و همکاران (۲۰۰۶) به میزان دستیابی شرکت به سهم بازار، فروش و جایگاه رقابتی کلی به‌عنوان مؤلفه‌های عملکرد مالی شرکت اشاره می‌‌کنند. افزون بر این سرمایه­گذاران، سهامداران و ذینفعان علاقه‌مندهستند، اطلاعات درباره  وضعیت عملکردی شرکت کسب کنند. برای بررسی عملکرد مالیاطلاعاتی مثل بازده سرمایه­گذاری، بازده دارایی، رشد فروش و سودآوری برخلافابعاد عملکرد غیرمالیاز روی صورت­های مالی قابل‌استخراج هستند.

عملکرد مالی نشان‌دهنده نحوه استفاده شرکت از منابع خود برای کسب سود مناسب است. شرکت‌ها و تحلیل گران بر عملکرد مالی تأکید می­کنند، زیرا نقش مهمی را نه‌تنها در ارزیابی سلامت مالی و ثبات شرکت فعلی بلکه در دستیابی به کارایی بالا و رشد در آینده نیز ایفا می­کند. سرمایه­گذاران عملکرد کلی شرکت را برحسب توانایی تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاری مناسب اندازه‌گیری می­کنند. 

در دهه‌ی 1990میلادی، مدل کارت امتیازی متوازن^[xii]ابتدا به‌عنوان یک روش نوین ارزیابی عملکرد و سپس به‌عنوان ابزاری جهت کمک به تحقق استراتژی،توسط دیوید نورتون و رابرت کاپلان^[xiii]، مطرح شد. آن‌ها کار مشترکی را در زمینه علل بررسی موفقیت 12 شرکت برتر آمریکایی و مطالعه روش­های ارزیابی عملکرد آن‌ها انجام دادند. یافته­های آن‌ها نشان داد که شرکت­های موفق برای ارزیابی عملکرد خود فقط بهشاخص­های مالی اکتفا نمی­کنند، بلکه عملکرد خود را از سهمنظردیگر یعنی مشتری؛ فرایندهای داخلی و نوآوری نیز موردسنجش و ارزیابی قرار می­دهند.(سیف‌اللهی، 1396).

عمده پژوهش‌های انجام‌شده در این زمینه بیانگر رابط مثبت و معنـادار میـان ثبـات مـدیریت و عملکرد مالی است. تحقیقات سارجنت و هانام[xiv] (2005)، هینی، ناتان، ترانگ، داویدسون و مکنزی[xv](2007) و پترسون[xvi] (2008)از آن جمله­انـد. پژوهشـگران و اندیشـمندان بسـیاری بـر اهمیت ثبات مدیریت تأکید ورزیده­اند (هالمن، سارنسـن و وود[xvii]، 2009؛ هاوسـنچ و تـروار[xviii]، 2011؛ شاو، کیم و پارک[xix]، 2011).ثبات مدیریتی پدیده­ایدو وجهیاست که پیامدهایمثبت و منفی به دنبال دارد. احتمال دارد عملکرد مدیران در طی  دوران ثبات افزایش یابد؛ چراکه ثبات مدیریتبه معنای افزایش ثبات روابط درونی و بیرونینیز است که به‌نوبه خود هزینه جابجایی مدیران  را کاهش می­دهد و فرصت بیشتری برای تمرکز بر بهبود عملکرد در اختیار آن‌هامی‌گذارد (روشندل اربطانی و شیروانی ناغانی،1394).فرمان آرا (1397) نیز در پژوهش خود با عنوان بررسی رابطه بین اطلاعات نامتقارن و اختیارات مدیریتی با تأمین مالی و سرمایه­گذاری در شرکت­های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران نشان داد که رابطه مثبت میان سرمایه­گذاری و اختیارات مدیریتی وجود دارد.

فرضیه­های تحقیق

1)      بازارگراییو ابعاد آن بر عملکرد مالی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تأثیر معنادار دارد.

2)      ثبات مدیریتی بر عملکرد مالی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تأثیر معنادار دارد.

2-ادبیات موضوع و پیشینه تحقیق

بازار گرایی یکی از جنبه­هایفرهنگ‌سازمانی است که در آن کارکنـان بـالاترین ارزش را بـه سودآوری بنگاه وحفظ مشتری از طریق ایجاد ارزش برتر می­دهند. بازارگرایی یک نـوع هنجار رفتاری است که در سرتاسر سازمانگسترش‌یافته و از طریق نو­آوری پاسـخگوی نیازهای حال و آتی بازار و مشتری است. شرکت­های بازار گرا دارای مزیت رقابتی در سرعت پاسخگویی به نیازهای بازار و مشتریانمی­باشند؛ همچنین در پاسخ بـه فرصـت­ها و تهدیـدات بازار اثربخش عمل می­کنند. ارزش محوری در بازار گرایی این است که سازمان را در مقابلـه با شرایط کسب‌وکار جدید آماده می­سازد و مـی­توانـد اطلاعـات لازم را از بـازار کسب کند و خود را آماده پاسخگویی به نیازهای بازار نماید. این نوع فرهنـگ بازار گرایی زمـانی برای سازمان به‌عنوان مزیت رقابتی مطرح است که غیرقابل تقلیـد، نـادر و باارزش باشـد (گری[xx] و همکاران، 1998).

اکثر مطالعات نشان دادند که اجرای بازار گرایی، منجر به عملکرد بهتر شرکت‌ها می­شود (دشپند و فارلی[xxi]،1998 ،جاوسکی و کولی[xxii] ،1993، اسلاتر و نارو[xxiii]،1994). بهبود فضای کسب‌وکار رابطه مثبت با رشد اقتصادی دارد (بختیاری و شایسته،1391) نقش مثبت بازار گرایی در شرکت نیز به‌طور گسترده­ای پشتیبانی می­شود (جاوسکی و کولی، 1993). یافته­ها حاکی از اثر مثبت بازار گرایی بر عملکرد مالی و غیرمالی شرکت‌ها است (لانگراک،2003). بازار گرایی  بر سودآوری شرکت‌ها شرکت اثر مثبت دارد (2002؛ لانگراک[xxiv]، 2001). بازار گرایی همچنین نشان‌دهنده نگرش و رفتار کارکنان است (روکرت[xxv]،1992؛ جاوسکی و کولی، 1993). 

گرینشتاین (2008) معتقد است که بیشتر مطالعات تجربی بر ایجاد روابط بازار و عملکرد کسب‌وکار در شرایط مختلف محیطی و سازمانی متمرکزشده است. بازار گرایی را ایجاد راهبرد مشتری محور از طریق هماهنگ کردنتلاش­های بین وظیفه­ای برای رسیدن به هدف بلندمدت سازمان می­داند (باقری و افضلی، 1393). دورن برگر و همکاران[xxvi] (2011) بازارگرایی را نوعی فرهنگ‌سازمانی تعریف کرده­اند؛ آن‌ها پا را فراتر گذاشته وشرکت­های بازار گرا را هم شرکت­های مشتری‌گرا و هم شرکت­های رقیب گرا معرفی کرده­اند (دورن برگر، 2011).

بازار گراییوتأثیرآنبرعملکردمالیازجملهمباحثمهمومحوریدرمدیریتبازارو مشتریاست. بازار گراییکهرویکردی عملیاتیبهدیدگاهبازاریابیدر عملیاتوفعالیت­هایشرکتاست،دردودههگذشتهازاقبال بسیاریدربینپژوهشگرانواندیشمندانبازاریابیومدیرانشرکت­هابرخوردارشدهودر پژوهش­هایمتفاوتیرابطهآنباعملکردباحضوریاعدمحضورمتغیرهایواسطهومیانجی بررسی‌شدهاست (اعرابی و سلطانمحمدی، 1391). یکشرکتبازار گرا،  تلاش می­کند ازطریقابزارهایمتعدد با ایجاد مزایایاضافیبرایمشتریان به همراهانواعمختلفصرفه­جویی­هادرهزینه­هایکلدرجهتکسبمزیترقابتی پایدار گام بردارد. لذابهصورتی مستمربهارزیابیاینگزینه­هامی­پردازدکهچگونهمی­تواندبهشیوه خلقارزشممتاز پایداربرایمشتریانفعلیوآتیدستیابد؟ بنابراینبرایدستیابیبهبالاترینسطوحعملکرد وحفظطولانی‌مدتآنبهایجادوحفظیکرابطهسودمنددوجانبهبامشتریانهمت می­گماردودراینراستابهسهدستهفعالیتکلیدی: مشتری‌گرایی، رقیب،ایجادو گسترشاطلاعاتمی­پردازدودومعیارحفظمشتریوسودآوریرا مدنظرقرارمی­دهد.

سازمان­هایی که می‌توانند بهتر نیازهای مشتریان را برآورده سازند و بهتر از رقبا ارضاء کنند، مطمئناً از سطح عملکرد بالاتری برخوردار هستند. تحقیقاتی که توسط نارور و اسلیتر^[xxvii](۱۹۹۰) صورت گرفته، نشان‌دهنده رابطه و تأثیر مثبت بین بازار گرایی و عملکرد شرکت است (باقری و افضلی، 1393). بنابراین درنهایت می­توان گفت که رشد بازار گرایی باعث بهبود عملکرد می­شود؛ زیرا اولاً چشم‌انداز و قلمرو استراتژیِ سازمانی را روشن می­سازد و ثانیاً باایجاد احساس مباهات به سازمان، روحیه کارکنان را تقویت کرده و تعهد سازمانی را افزایش می‌دهد و همچنین با تضمین رضایت مشتری باعث تکرار خرید و جلبمشتریان جدید به سازمان می‌شود (رجوعی، 1390). بنابراین دستیابی به عملکرد عالی براییک سازمان در گرو خلق مزیت رقابتی پایدار و ارائه ارزش برتر پایدار برایمشتریان است (سرمد سعیدی و جمشیدیان، 1390). پور زمانی و قاسمی(1394) در تحقیقی با عنوان تأثیر رشد و عینی بودن دارایی‌ها برکارایی عملکرد بانک‌ها در ایران ‌ نشان دادند که ‌تورم ‌بر عملکرد بانک­ها(‌بازده ‌دارایی­هایبانک‌های خصوصی) ‌تأثیر معکوس دارد.

با اهداف متفاوت و در موقعیت در اکثر سازمان­ها، تغییرات مدیریتی­های گوناگون صورت می­پذیرد. البته، تغییر در سطوح مختلفمدیریتی تصمیماتی مهم و حیاتی هستند که بر عملکرد سازمان تأثیر می­گذارند. نظریه­های گوناگون و متناقضی دربارهتأثیر تغییر مدیریت بر عملکرد سازمان وجود دارد که می­توان آن‌ها را در سه دسته­بندی کلی قرارداد: ابتدا، رویکرد پژوهشگرانی که اعتقاد داشتند تغییر مدیریت سازمان تأثیری بر عملکرد سازمان ندارد. برطبق این نظریه، مدیران بر اساس روالی همیشگی با تصمیم هیئت مدیران برکنار می­شوند تا از این طریق عملکرد نامناسب و ضعف­های سازمان به مدیر برکنارشده نسبت داده شود.به‌این‌ترتیب، جابه‌جایی مدیران نمی­تواند ضعف­ها و مشکلات سازمان را برطرف کند و همچنین سبب بدترشدن عملکرد باشگاه نخواهد شد.براساس دومین رویکرد، تغییر مدیریت نه‌تنها منفعتی برای بهبود عملکرد سازمان ندارد، بلکه عملکرد سازمان را تضعیف و به آن لطمه وارد می­کند؛ چون جابه‌جایی مدیریت سازمان در روند تثبیتشدهموجوددرسازماناخلالایجادمی­کندودراثرایجادتنش و ناپایداری، عملکرد سازمان سیر نزولی به خود می­گیرد. این رویکرد تأکید می­کند که عواقب تغییرات مدیریتی ممکن است در بازهزمانی کوتاه‌مدت نمایان نشود، ولی در میان­مدت عملکرد سازمان را با روندی نزولی مواجه می­کند. رویکرد سوم، رویکرد چرخه زندگی نام دارد و بر این اعتقاد است که مدیران جدید با فرآیندها، گروه‌های و استراتژی جدید، عملکرد سازمان را در طولانی‌مدت بهبودمی­بخشند. طبق این نظریه رابطهتغییراتمدیریتیباعملکردسازمانبه‌صورت U وارونهاست و عملکرد سازمانی در هشت‌تا دهسال اول بهبود می­یابد و در ادامه براثرعدمچابکی و یادگیری سازمانی و به‌کارگیری فرآیندهای قدیمی در موقعیت جدیدتر، عملکرد سازمان تضعیف می­شود. البته، پژوهشگرانی مانند هِندِرسون و همکاران (2006)اعتقاد دارند این رویکرد به نوع سازمان و صنعت مرتبط نیز بستگی دارد (به نقل از رمضانی نژاد و همکاران، 1395).

 

3- روش‌شناسی پژوهش

روش تحقیق حاضر ازلحاظ ماهیت در زمره تحقیقات میدانی و پیمایشی قرار داشته و ازنظر روش نیز در دسته تحقیقات همبستگی محسوب می­شود. جامعه آماری تحقیق کلیه شرکت­های تولیدی پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران است.در این پژوهش از دودسته متغیر استفاده‌شده است. متغیرهای پنهان متغیرهایی هستند که نمی‌توان آن‌ها را به‌طور مستقیم مشاهده یا موردسنجش قرارداد. متغیرهای مشاهده‌شده مجموعه متغیرهایی هستند که به‌منظور تعریف یا استنباط متغیر پنهان به‌کاربرده می‌شوند. در این پژوهش بازار گرایی متغیر پنهان است که دارایسه بعدشامل  مشتری‌گرایی، رقیب گرایی و هماهنگی بخشیاست. ثبات مدیریتی (در جمع‌آوری داده‌های مربوط به ثبات مدیریتی از متغیرهای مجازی استفاده‌شده است. متغیر مجازی متغیری است که در صورت وجود یک ویژگی مقدار یک و در غیاب آن ویژگی مقدار صفر به خود می‌گیرد. در این تحقیق معیار عملکرد مالی شرکت‌ها، ارزش‌افزوده اقتصادی است که در زیر نحوه سنجش آن قیدشده است:

- ارزش‌افزوده اقتصادی (Y_t)

EVA = NOPAT – %r (TC)

NOPAT: سود عملیاتی خالص پس از کسر مالیات

r%: نرخ هزینه سرمایه برحسب درصد

TC: کل هزینه به کار گرفته‌شده

جامعه آماری و روش نمونه‏گیری

جامعهآماریتحقیقعبارتاستازتمامیشرکت­هایپذیرفته‌شدهدربورساوراقبهادارتهران در سال 1396 مشغول به فعالیت بوده و دارای صورت‌های مالی منتهی به 29 اسفند 1396 می‌باشند.

در این تحقیق، شرکت‏هایی به‌عنوان نمونه انتخاب‌شده‌اند که تمامی شرایط زیر را دارا باشند:

• قبل از سال 1390 به عضویت بورس اوراق بهادار تهران درآمده باشند.
• دوره مالی شرکت‏ها، منتهی به تاریخ ٢٩ اسفند هرسال باشد.
• شرکت در طول دوره تحقیق وقفه عملیاتی بیش از 6 ماه نداشته باشد.
• اطلاعات کامل هر یک از شرکت‌ها موردمطالعه موجود باشد.
• اعلام همکاری با محقق جهت تکمیل پرسشنامه نموده باشند.

باتوجهبهشرایطفوقازبینشرکت‌هایپذیرفته‌شدهدربورساوراقبهادارتهران 81 شرکت که حاضر به همکاری و ارائه اطلاعات شدند، انتخاب شدند.

 

مدل مفهومی تحقیق

مدل مفهومی پژوهش حاضر، مبین وجود تأثیر بازار گرایی و ثبات مدیریتی بر عملکرد مالی شرکت (مطالعه موردی: شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران) است. مطالعات گویای تأثیر مؤلفه­های بازار گرایی و ثبات مدیریتی بر عملکرد مالی شرکت است. برایدستیابیبهاینمدلپسازبررسی مبانینظریوتحقیقاتبرخیازصاحب‌نظراناستفاده‌شده است.

 

 

رقابت گرایی

هماهنگی بخشی

مشتری مداری

بازار گرایی

ثبات مدیریتی

عملکرد مالی

مدیران

هیئت‌مدیره

نمودار 1- چارچوب مدل مفهومی پژوهش

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

 

 

4- آمار توصیفی متغیرهای تحقیق

در جدول 1 نشان می­دهد که از بین نمونه آماری تحقیق 6/13 درصد (11 نفر) دارای سن زیر 30 سال، 9/46 درصد (38 نفر) دارای سن 31 تا 40 سال، 6/29 درصد (24 نفر) دارای سن 41 تا 50 سال و 9/9 درصد (8 نفر) دارای سن بالاتر از 50 سال می‌باشند.

 

جدول 1- توزیع فراوانی نمونه آماری بر اساس سن

سن	فراوانی	درصد	درصد تجمعی
زیر 30 سال	11	6/13	6/13
31 تا 40 سال	38	9/46	5/60
41 تا 50 سال	24	6/29	1/90
بالاتر از 50 سال	8	9/9	0/100
کل	81	0/100

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

نتایج به‌دست‌آمده از بررسی توصیفی متغیرهای عملکرد بازار در جدول 2 ارائه‌شده است. مطابق نتایج به‌دست‌آمده ارزش‌افزوده اقتصادی دارای میانگین 79/6 با انحراف معیار 56/32 است. کمترین و بیشترین مقدار این متغیر برابر 53/52- و 16/169 است.

 

جدول 2- توصیف عملکرد مالی نمونه آماری تحقیق

شاخص	ارزش‌افزوده اقتصادی(EVA)
میانگین	79/6
میانه	87/1
مد	0
انحراف معیار	56/32
واریانس	47/1060
حداقل	53/52-
حداکثر	16/169

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

نتایج به‌دست‌آمده از بررسی توصیفی متغیر بازار گرایی و مؤلفه‌های آن در جدول 3 ارائه‌شده است. بر اساس نتایج به‌دست‌آمده از بررسی نمره‌های پاسخگویان به پرسش‌نامه بازارگرایی که بین آن‌ها توزیع‌شده بود؛ میانگین هماهنگی بین بخشی برابر 20/12؛ میانگین رقابت گرایی برابر 91/11؛ میانگین مشتری مداری برابر 04/18 می‌باشند و میانگین کل بازار گرایی برابر 17/42 به‌دست‌آمده است. این نتایج بیان‌کننده‌ی این مطلب هستند که در نمونه‌ی موردمطالعه بیشترین مقدار متعلق به بعد مشتری مداری  است.

 

جدول 3- توصیف بازارگرایی و ابعاد آن در بین نمونه آماری تحقیق

شاخص	هماهنگی بخشی	رقابت گرایی	مشتری مداری	بازارگرایی
میانگین	20/12	91/11	04/18	17/42
میانه	12	12	19	45
مد	12	8	9	51
انحراف معیار	93/3	23/4	09/6	18/13
حداقل	4	4	7	15
حداکثر	20	20	29	65

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

آمـارهدوربـینواتسونجهتبررسـیعدمهمبستگیسریالیدرمورد باقی‌مانده‌هایرگرسیون در جدول 4 انجام‌گرفته است.باتوجـهبـهاین­کـهمقـدارآمارهدوربینواتسون محاسبه‌شده  (8186/1=DW)،در بین دو مقداربحرانیدرسطح معنی‌داری05/0 درجدولدوربینواتسونقرار دارد، لذاعدمهمبستگی پیاپییاسریالی باقیمانده‌هادرمدلرگرسیوندرسطح معنی‌داری05/0مورد تائیدقـرار می‌گیرد.

 

جدول 4- آزمون دوربین واتسون برای بررسی خودهمبستگی باقی‌مانده‌ها مدل تحقیق

فرض صفر	مقادیر بحرانی		مقدار دوربین واتسون
	d U	d L
رد نمی‌شود	5/2	5/1	5186/1

منبع: یافته‌های پژوهشگر 

 

برایتخمینناهمسانیواریانسازآزمونآرچ استفاده‌شدهاست. نتایجآزمون آرچدر جدول5 باتوجهبهمقدارآماره (500/0F-Statistic=) و سطح معناداری آن (481/0P =) و نیز آماره  (510/0Obs*R-Squareed =) و سطح معناداری مربوط به آن (475/0P =) کهبیشتراز05/0است، نشان می­دهد که همسانیواریانسپذیرفته‌شدهومدلپژوهشدارایناهمسانیواریانس نیست.

 

جدول 5- آزمون آرچ جهت بررسی ناهمسانی واریانس مدل تحقیق

همسانی واریانس	481/0	(294،5) Prob.F	500/0	F-Statistic
همسانی واریانس	475/0	Prob.Chi-Square(5)	510/0	Obs*R-Squareed

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

آزمون بروش -گادفری  برای بررسی خودهمبستگی متغیرهای مدل تحقیق

برای بررسی خودهمبستگی بین متغیرهای تحقیق از آزمون خودهمبستگی بروش-گادفری استفاده‌شده است. نتایجآزمون بروش-گادفریدر جدول 6 باتوجهبهمقدارآماره (446/1F-Statistic=) و سطح معناداری مربوط به آن (241/0P=) و نیز آماره (008/3 Obs*R-Squareed=) و سطح معناداری مربوط به آن (222/0P=) کهبیشتراز05/0است نشان می­دهد کهعدم خودهمبستگی متغیرها پذیرفته‌شدهومدلپژوهشدارایمشکل خودهمبستگی بین متغیرها نیست.

 

جدول 6- آزمون بروش -گادفری

خودهمبستگی وجود ندارد	241/0	Prob. F (2.392)	446/1	F-statistic
خودهمبستگی وجود ندارد	222/0	Prob. Chi-Square (2)	008/3	Obs*R-squared

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

5- نتایج آزمون

با توجه به نتایج جدول 7 ضرایب کلیه متغیرها معنادار هستند. آماره t حاکی از اعتبار و معنادار بودن  ضرایب برآوردی و آماره F بیانگر معنادار بودن کل رگرسیون است و بنابراین ابعاد بازارگرایی و ثبات مدیریتی اثر مثبت بر عملکرد مالی شرکت‌ها دارند. همچنین ضریب تعیین نشان می­دهد که 55 درصد از رفتار متغیر وابسته توسط متغیرهای مستقل مدل توضیح داده می­شود. نتایج برازش مدل نشان‌دهنده‌ی رابطه مثبت بین بازارگرایی و ابعاد بازارگرایی یعنی هماهنگی بخشی، مشتریمداری، رقابت گرایی و ثبات مدیریتی با عملکرد مالی در شرکت­های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار است. مقدار ضریب هماهنگی بخشی (12/3) نشان می­دهد متغیر هماهنگی بخشی تأثیر مثبت و معناداری در عملکرد مالی دارد و به ازای افزایش یک واحد در هماهنگی بخشی عملکرد مالی شرکت‌ها نیز به‌اندازه 12/3 واحد افزایش می‌یابد. ضریب رقابت گرایی (7/2) نشان می­دهد که رقابت گرایی دارای تأثیر مثبت و معناداری در عملکرد مالی شرکت‌های موردمطالعه است و به ازای یک واحد افزایش در مشتری مداری میزان عملکرد مالی شرکت‌ها به‌اندازه 7/2 واحد افزایش می‌یابد. همچنین ضریب مشتری مداری (84/2) نشان می­دهد که مشتری مداری دارای تأثیر مثبت و معناداری در عملکرد مالی شرکت‌های موردمطالعه است و به ازای یک واحد افزایش در مشتریمداری میزان عملکرد مالی شرکت‌ها به‌اندازه 84/1 واحد افزایش می‌یابد. ضریب ثبات مدیریتی (95/2) نیز نشان می­دهدکه ثبات مدیریتی دارای تأثیر مثبت و معناداری در عملکرد مالی شرکت‌های موردمطالعه است و به ازای یک واحد افزایش در مشتری مداری میزان عملکرد مالی شرکت‌ها به‌اندازه 95/2 واحد افزایش می‌یابد.

 

جدول7- برآورد مدل رگرسیونی تأثیر هماهنگی بخشی، رقابت گرایی و مشتری مداری در عملکرد مالی

متغیرهای تحقیق	ضریب	خطای استاندارد	آماره t	سطح معنی‌داری
ضریب ثابت	86/66-	34/9	15/7-	0000/0
هماهنگی بخشی	12/3	9/0	46/3	000/0
رقابت گرایی	7/2	89/0	03/3-	000/0
مشتری مداری ثبات مدیریتی	84/2 95/2	81/0 64/0	50/3 60/4	000/0 000/0
ضریب تعیین	55/0	میانگین متغیر وابسته		31/7
ضریب تعیین تعدیل‌شده	537/0	انحراف معیار متغیر وابسته		61/29
مجموع مربعات باقیمانده	52/45097	معیار آکائیک		258/11
آماره فیشر	616/22	معیار شوارتز		377/11
سطح معنی‌داری	0000/0	معیار هنان کوئین		206/11

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

 

6- نتیجه­گیری و توصیه­های سیاستی

یافته­های تحقیق نشان داد که بازار گرایی و ثبات مدیریتی با عملکرد شرکت‌ها رابطه مستقیم دارد. بازار گرایی یکی از جنبه­های فرهنگ‌سازمانی است که در آن کارکنان بالاترین ارزش را به سودآوری بنگاه و حفظ مشتری، از طریق ایجاد ارزش برتر می­دهند. بازار گرایی یک نوع هنجار رفتاری است که در سرتاسر سازمان گسترش‌یافته و از طریق نوآوری، پاسخگوی نیازهای حال و آینده‌ی بازار و مشتری است. شرکت­های بازار گرا دارای مزیت رقابتی در سرعت پاسخگویی به نیازهای بازار و مشتریانمی­باشند؛ همچنین در پاسخ به فرصت­ها و تهدیدات بازار اثربخش عملمی­کنند. در این پژوهش به کمک تحلیل رگرسیون و بر اساس یافته­ها نشان داده شد که بازار گرایی بر عملکرد تجاری شرکت­های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران تأثیر مثبت دارد.

با توجه به یافته­های تحقیق مشتری‌گراییاز طریق ارزش‌افزوده اقتصادی بر حقوق صاحبان سهام تأثیرگذار است. با بررسی ادبیات نظری تحقیق، بازار گراییتأکید بر ارضاءو برآورد کردن نیازهای مشتریان تأکید دارد، شرکت‌ها می­توانند از طریق افزایش کارایی و کاهش قیمت، سودآوری خود را افزایش دهند و به‌تبع آن عملکرد شرکت را تحت تأثیر قرار دهند.زیر نظر داشتن رقبا و استراتژی­های آن‌ها به شرکت­ این امکان را می­دهد تا در خلق ارزش وارضاء نیازها و خواسته‌های مشتری بهتر از رقبا عمل نماید.

هماهنگی بخشیبر خلق ارزش‌افزوده اقتصادی تأثیرگذار است. یکی از منابع اساسی هر سازمانی نیروی انسانی آن است. نیروی انسانی در سازمان‌ها می‌تواند موفقیت و شکست آن را رقم بزند و عملکرد شرکت را تحت تأثیر قرار دهد. هماهنگی بین بخشی و رفتار افراد در داخل بخش­ها و بین بخش بر مشتریان تأثیرگذاراست. لذا عملکرد داخلی افراد و بخش­ها می­تواند عملکرد و سودآوری بخش‌ها را تحت تأثیر قرار دهد. نارور و اسلاتر در تحقیقات خود تأثیر بازار گرایی را بر شاخص‌هایی مثل سودآوری، نرخ بازده سرمایه‌گذاری و نرخ بازده حقوق صاحبان سهام اثبات کرده­اند.

به‌عبارت‌دیگر هرچه بازار گرایی در شرکت‌ها تقویت شود عملکرد شرکت‌ها تقویت‌شده و موفقیت آن‌ها را در پیخواهد داشت. با توجه به نتایج تحقیق پیشنهاد می­شود مدیران بیش‌ازپیش به موضوع بازار گرایی و اثرات آن بر عملکرد مالی توجه کنند. فلسفه وجودی شرکت بستگی به ارضاء نیاز مشتری و مشتری­گرایی دارد و شرکت‌هایی که در مشتری‌گرایی غفلت می­ورزند در آینده بابا کاهش عملکرد مالی و کاهش سهم بازار خودمواجه خواهند شد. درنهایتشرکت‌ها باید در بازه زمانی معین که مدیران بتوانند نتایج برنامه و عملکرد خودشان را نشان دهند از جابجایی آن‌ها اجتناب کنند. این مطالعه همچنین تأثیر محیط کسب‌وکار را عملکرد مالی نشان  می­دهد. محیط کسب‌وکار از طریق زیر نظر گرفتن استراتژی‌های رقبا و توجه به نیازهای در حال تغییر مصرف‌کنندگان که مستلزم جمع­آوری اطلاعات  و واکنش مناسب است بر عملکرد مالی شرکت‌ها تأثیر می‌گذارد.

 همچنین ثبات مدیریتی بر عملکرد مالی شرکت‌ها به‌ویژه در بلندمدت تأثیرگذار است. یافته‌های این پژوهش، با نتایج تحقیق انجام گرفته توسط سارجنت و هانام (2005 ) و نتایج تحقیق هینی، ناتـان، ترانگ، دویدسون و مکنزی (2007) همسو است.

 

فهرست

---

1-دانشیار گروه مدیریت دانشگاه محقق اردبیلی.ایران،( نویسنده مسئول)   [e-mail]         

---

1. Morgan & Strong
2. Market Orientation
3. Kara et al
4. Greenly
5. Matsuno et al
6. Han et a
7. Martelo et al
8. Kohli & Javorski, rukert,Shapiro
9. Slater&Narver .

 

 

 

 

 

 

 

 

^10. Didin et al

^11. Banafa et al

^12. The Balanced Scorecard

^13. Kaplan and Norton

^14. Sargent & Hannam

^15. Heaney, Naughton, Truong, Davidson & Mckenzie

^16. Peterson

^17. Holman, Sorensen & Wood

^18. Hausknecht, & Trevor

^19. Shaw Kim & Park,

^20. Gray et al

^21. Deshpande and Farley

^22. Jawoski and Kohli

^23. Slater and Narver

^24. Langerak

^25. Ruekert

^26. Dornberger

^27. Narver & Slater

مراجع

1)   ابزری، مهدی. رنجبریان، بهرام (1388). تأثیر بازاریابی داخلی بر بازار گرایی و عملکردسازمانی در صنعت هتلداری. چشم‌انداز مدیریت،شماره 31، 42-25.

2)   اعرابی، سید محمد؛ سلطان محمدی، مهدی. (1391)، تأثیر بازار گرایی بر عملکرد شرکت‌های ایرانی فعال در بازار بورس و اوراق بهادار تهران، مطالعات مدیریت، شماره 25، 20-1.

3)   باقری، سید محمد و افضلی، شیما (1393). بررسی تأثیر گرایش به بازار مدیران بر کسب مزیت رقابتی در چارچوب ابعاد هوشمندی رقابتی و عوامل انسانی. کاوش‌های مدیریت بازرگانی، شماره 11،52-27.

4)   پور زمانی، زهرا و قاسمی،کاظم (1395). تأثیر رشد و عینی بودن دارایی‌ها بر کارایی عملکرد بانک‌ها در ایران. فصلنامـه اقتصاد مالی و توسعه. شماره 13،165-153

5)   رجوعی، مرتضی (1390). تحلیل پیش‌شرط‌ها و پیامدهای بازار گرایی در صنعت بیمه ایران: توسعه یک مدل مفهومی. پایان‌نامه دکتری، اصفهان: دانشگاه اصفهان.

6)   روشندل اربطانی، طاهر و شیروانی ناغانی، مسلم (1394). ارائه مدلی برای بهبود عملکرد مالی سازمان، با تأکید بر نقش ترکیب منابع انسانی و ثبات مدیریت. تحقیقات مالی دور 17،شماره 2، 218-199.

7)   رمضانی نژاد، رحیم و همکاران (1395). تأثیر تغییرات مدیریتی بر عملکرد باشگاه­های فوتبال لیگ برتر ایران. دو فصلنامه پژوهش در مدیریت ورزشی و رفتار حرکتی. شماره 21،10-1.

8)     سیف‌اللهی، ناصر(1396). اصول مدیریت، انتشارات آراد کتاب، تهران.267-266.

9)   سرمد سعیدی، سهیل و جمشیدیان، محمدامین. (1392)، بررسی تأثیر بازاریابی داخلی بر بازار گرایی و عملکرد سازمان‌های خدماتی (مطالعه موردی شعب بانک رفاه شهر اراک)، مجله مدیریت بازاریابی، شماره 18، 106-92.

10) بختیاری، صادق و شایسته، افسانه (1391). بررسی تأثیر بهبود فضای کسب‌وکار بر رشد اقتصادی در کشورهای منتخب با تأکید بر ایران، فصلنامـه اقتصاد مالی دوره 6، شماره 19، 204-175

11) کاتلر، فیلیپ و گری آرمسترانگ (1385) اصول بازاریابی، دکتر علی پارسائیان، نشر ادبستان، تهران، چاپ اول، جلد اول،152.

12) فرمان آرا، وحید (1397). بررسی رابطه بین اطلاعات نامتقارن و اختیارات مدیریتی با تأمین مالی و سرمایه­گذاری در شرکت­های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران. فصلنامـه اقتصاد مالی، سال دوازدهم/ شماره 34، 232-209.

13)   Banafa, A. S, Muturi, W. & Ngugi, K. (2015). The liquidity factor in the financial performance of non-listed financial firms in Kenya.Journal of Finance and Accounting ,4 (7). 1112-118.

14)   Deshpande, R., Farley, J. and Webster, E. F. (1993) corporate culture,   

15)   customer orientation and innovativeness in Japanese firms: A quadrad analysis. Journal of marketing. 57,23-37.

16)   Deshpande, R., and J. Farley (1998). Measuring Market Orientation:

17)   Generalization and Synthesis, Journal of Market Focused Management 2, 213– 232

18)   Didin, Fatihudin & Mochklas, Mochamad. (2018 )How Measuring Financial Performance. International Journal of Civil Engineering and Technology,9(6),553–557.

19)   Greenly, G.E. (1995), Market orientation and company performance: empirical evidence from UK companies . British Journal of Management 6, 1-13.

20)   Gray B., Matcar S., Bashoff C., Matheson P.(1998) "Developing a better measure of market orientation"; European Journal of Marketing, No. 32,

21)   Han J. K., Kim. N., Srivastava. R. K., (1998). Market orientation and

22)   organizational performance: is innovation a missing link. Journal of

23)   marketing. 62, 30-45.

24)   Hausknecht, J.P. & Trevor, C.O. (2011). Collective turnover at the group, unit, and organizational levels: Evidence, issues, and implications. Journal of Management, 37 (7): 152-168.

25)   Heaney, R., Naughton, T., Truong, T., Davidson, S. & Mckenzie, M. (2007). The link between performance and changes in the size and stability of a firm’s officers and directors. Journal of Multinational Financial Management, 17(1): 16-29.

26)   585-598.

27)   Holman, D., Sorensen, O. & Wood, S. (2009). Work design variation and outcomes, in call centers: strategic choice and institutional explanations. Industrial and Labor Relations Review, 62 (5): 110-132.

28)   Kohli, K.A., Jarworski, J.B. and Kumar, A. (1993) MARKOR: A measure of market orientation. Journal of Marketing Research, Vol. 30, No. 4, PP. 467-477..

29)   Kohli, A and Jaworski, B. (1993).Market orientation: antecedents and consequences, Journal of Marketing, 57(3), 53-70.

30)   Kara, A., Spillan, J. E. and DeShields, O. (2005) The effects of a market orientation on business performance: a study of small-sized service retailers using MARKOR scale. Journal of small business management. 43, 2, 105-118.

31)   Langerak, F., Hultink, E.J. and Robben, H.S.J. (2004). The impact of market orientation, product advantage, and launch proficiency on new product performance and organizational performance”, Journal of Product Innovation Management, 21(2) ,79-94.

32)   Matsumo K., Mentzer J. T., (2000). The effects of strategy type on the market orientation performance relationship. Journal of marketing 64, 1-16.

33)   Morgan, R.E. and Strong, C.A. (1998) Market orientation and dimensions of strategic orientation European Journal of Marketing Vol. 32 1051-1073.

34)   Narver, J.C. and Slater, S.R. (1990). The effect of a market orientation on

35)   business profitability”, Journal of Marketing. 54(4) , 20-35.

36)   Peterson, J.D. (2008). The effect of personnel stability on organizational performance, submitted as a dissertation in fulfillment of the requirements of the doctoral degree in public policy analysis, Newyork: pardee RAND graduate school.

37)   Shieh, Hwai-Shuh., & Lai, Wei-Hsun .(2017). The relationships among brand experience, brand resonance and brand loyalty in experiential marketing: Evidence from smart phone in Taiwan. Journal of Economics and Management, 28 (2), 57-73

38)   Ruekert, R. W. (1992) Developing a market orientation: An organizational strategy perspective, International Journal of Research in Marketing, 9, 225-245.

39)   Slater, S. and Narver, J.C. (1994). Does competitive environment moderate the market-orientation-performance relationship? Journal of Marketing, 58, 46-55.

40)   Sargent, T. & Hannam, E. (2005). Keeping teachers happy: Job satisfaction among primary school teachers in rural northwest china.  Camparative Education Review, 49(8): 173-204.      

41)   Shaw, J.D., Kim, Y. & Park, T.W. (2011). Voluntary turnover and organizational performance: Theoretical extension, tests, a constructive replication. Procedia Social and Behavioral Sciences, 24 (3): 103-115.

 

 

یادداشت‌ها