اختلال های رفتاری کودکان و تنیدگی مادران: نقش واسطه ای خستگی و راهبردهای مقابله ای

روانشناسی تحولی: روانشناسان ایرانی

مقاله 7، دوره 16، شماره 62، دی 1398، صفحه 215-228   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

محمد حجتی^{* 1}؛ عزت‌اله قدم‌پور²؛ محمد عباسی³؛ عباس صنوبر¹

¹دانشجوی دکتری روان‌شناسی تربیتی دانشگاه لرستان

²دانشیار گروه روان‌شناسی تربیتی دانشگاه لرستان

³استادیار گروه روان‌شناسی تربیتی دانشگاه لرستان

چکیده

هدف این پژوهش تعیین رابطه بین اختلال‌های رفتاری کودکان و تنیدگی مادران آن‌ها از طریق واسطه‌گری خستگی و راهبردهای مقابله مادران بود. روش این پژوهش، توصیفی از نوع همبستگی بود که در سال تحصیلی 96-1395انجام شد. شرکت‌کنندگان این پژوهش شامل 226 نفر از دانش‌آموزان ابتدایی(و مادران آن‌ها) شهر خرم‌آباد بودند که با روش نمونه‌‌برداری تصادفی خوشه‌ای چندمرحله‌ای انتخاب شدند و به پرسشنامه اختلال‌ رفتاری راتر‌ـ‌فرم معلم (1967)، مقیاس راهبرد‌های مقابله‌ـ‌فرم کوتاه (کارور، شی‌یر و وینتراب، 1989)، مقیاس سنجش خستگی (دی‌وریس، میشلسن، ون‌هک و درنت، 2004) و مقیاس افسردگی، اضطراب و تنیدگی (لاویباند و لاویباند، 1995)پاسخ داند. تحلیل داده‌ها در این پژوهش با آزمون تحلیل مسیر انجام شد. آزمون واسطه‎گری به‌وسیله روش بوت‎استراپ نشان‎دهنده معناداری نقش واسطه‎‌ای خستگی و راهبرد‌های مقابله مادران در رابطه بین اختلال‌های رفتاری کودکان و تنیدگی مادران بود. بر اساس نتایج می‌توان گفت که اختلال‌های رفتاری کودکان از طریق افزایش خستگی و راهبرد‌های مقابله ناکارآمد مادران، تنیدگی آن‌ها را افزایش می‌دهند و تنیدگی در مادران کودکان دارای اختلال‌های رفتاری که از راهبردهای مقابله‌ای کارآمد استفاده می‌کنند، کمتر از مادرانی است که از راهبردهای مقابله‌ای ناکارآمد استفاده می‌کنند. از این‌رو، برنامه‌ریزی جهت آموزش مادران کودکان دارای اختلال‌های رفتاری در استفاده از مهارت مدیریت تنیدگی و ترغیب آن‌ها به استفاده از راهبردهای مقابله‌ای کارآمد در کاهش تنیدگی این مادران مؤثر است.

کلیدواژه‌ها

اختلال‌های رفتاری؛ تنیدگی مادران؛ خستگی؛ راهبردهای مقابله

مراجع

اسد‎زندی، م.، سیاری، ر.، عبادی، ع. و سنایی‎نسب، ه. (1390). میزان فراوانی افسردگی، اضطراب و تنیدگی در پرستاران نظامی. مجله طب نظامی، ۱۳(۲)، ۱۰8 -۱۰3.

اصغری‎مقدم، م. ع.، ساعد، ف.، دیباج‎نیا، پ. و زنگنه، ج. (1387). بررسی مقدماتی اعتبار و پایایی مقیاس‎های افسردگی، اضطراب و تنیدگی (DASS) در نمونه‎های غیربالینی. دوفصلنامه دانشور رفتار، 15(31)،38 -23.

باچر،ج.،مینکا،س. وهولی،ج. (1394).آسیب‎شناسیروانی. ترجمهی. سیدمحمدی، تهران: ارسباران (تاریخ انتشار اثر اصلی، 2007).

تقوائی‌نیا، ع. (1397). نقش تعدیل‌کننده سبک‎های مقابله‎ای در رابطه بین سبک‎های دلبستگی با وسواس مرگ سالمندان. روان‌شناسی تحولی: روان‌شناسان ایرانی، 14(56)، 473 -461.

جلالی، ا.، سروقد، س. و سامانی، س. (1391). نقش واسطه‌ای روان‌بنه‌های شناختی در ارتباط با فرایند و محتوای خانواده و شیوه‌های مقابله با تعارض. روان‌شناسی تحولی: روان‌شناسان ایرانی، 9(33)، 92 -83.

جوادپور، ف.، کشاورزی، س.، چوبینه، ع. ر. و آقابیگی، م. (1393). پایایی و روایی نسخه فارسی پرسشنامه بازیابی خستگی/خستگی مفرط شغلی در جمعیت کاری ایران. دوماهنامه سلامت کار ایران، 11(6)، 83 -76.

خوشابی، ک.، مرادی، ش.، شجاعی، س.، همتی، ع.، قربان‎دهشیری، غ. ر. و عیسی‌مراد، ا. (1386). بررسی میزان شیوع اختلالات رفتاری در دانش‌آموزان دوره ابتدایی استان ایلام. مجله توان‌بخشی، ۸(29)، 33 -28.

خیرآبادی، غ. ر.، ملکیان، آ. و فخارزاده، م. (1386). مقایسه شیوع افسردگی در مادران کودکان مبتلا به آسم و مادران کودکان مبتلا به دیابت نوع یک. تحقیقات علوم رفتاری،5(1)، 26 -21.

زمانی، ن.، حبیبی، م. و درویشی، م. (1394). مقایسه اثربخشی رفتاردرمانی‌گری دیالکتیکی با گروه‌درمانی شناختی رفتاری بر کاهش افسردگی مادران کودکان معلول. مجله دانشگاه علوم پزشکی اراک، ۱۸(۱)،42 -32.

سارانی، آ.، اظهری، ص.، مظلوم، س. ر. و آقامحمدیان شعرباف، ح. ر. (1395). بررسی ارتباط راهبردهای مقابله در بارداری با میزان تنیدگی ادراک‌شده مادران باردار. مجله دانشگاه علوم پزشکی بابل، 18(7)، 14 -7.

شیربیم، ز.، سودانی، م. و شفیع‎آبادی، ع. (1387). اثربخشی آموزش مهارت‌های مدیریت تنیدگی بر افزایش سلامت روان دانشجویان. اندیشه و رفتار در روا‌ن‌شناسی بالینی (اندیشه و رفتار) (روان‌شناسی کاربردی)، 2(8)،18 -7.

صبحی، ا.، احدی، ح.، رجب، ا. ا. و حجازی، م. (1390). رابطه‎ویژگی‎های شخصیتی والدین و عملکرد خانواده با کنترل متابولیک در کودکان مبتلا به دیابت نوع اول. فصلنامه دانش و پژوهش در روان‎شناسی کاربردی، 12(1)، 32 -17.

صفوی، م.، پارسانیا، ز. و احمدی، ز. (1389). بررسی سلامت روان و شیوه‌های مقابله با تنیدگی در خانواده بیماران مصروع مراجعه‌کننده به انجمن صرع ایران. فصلنامه علوم پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد پزشکی تهران،20(3)، 198 -194.

عزیزی، ل.، سپاه‎منصور، م. و کوچک‌انتظار، ر. (1396). مدل‌یابی انطباق‌پذیری و انسجام خانواده کودکان مبتلا به اوتیسم بر اساس منابع خانواده و سبک‌های مقابله با تنیدگی با میانجی‌گری تنیدگی ادراک‌شده والدین.دوفصلنامه روان‌شناسی معاصر،12(2)، 197 -186.

غباری‌بناب، ب.، پرند، ا.، حسین‌خانزاده فیروزجاه، ع.، موللی، گ. و نعمتی، ش. (1388). میزان شیوع مشکلات رفتاری دانش‌آموزان مقطع ابتدایی شهر تهران. پژوهش در حیطه کودکان استثنایی، 9(3)، 238 -223.

غضنفری، ف. و قدم‎پور، ع. ا. (1387). بررسی رابطه راهبردهای مقابله‎ای و بهداشت روانی در ساکنین شهر خرم آباد. مجله اصول بهداشت روانی، 10(37)،54 -47.

قاسمی، و. (1392). مدل‎سازی معادله ساختاری در پژوهش‎های علوم اجتماعی با کاربرد Amos Graphics. تهران: انتشارات جامعه‌شناسان. 

گلمن، د. (1397). هوش هیجانی: خودآگاهی احساسی، خویشتنداری، همدلی و یاری به دیگران.ترجمه ن. پارسا. تهران: انتشارات رشد (تاریخ انتشار اثر اصلی، 2005).

محمدی‎قره‎قوزلو، ر.، گلمحمدنژاد، غ. ر. و جوانمرد، غ. ح. (1391). تأثیر آرامش‎آموزی در کاهش اضطراب و افسردگی مادران دارای کودک کم‎توان ذهنی. فصلنامه ایرانی کودکان استثنایی، 12(4)، 32 -22.

مشکانی، م.، میرعابدینی، س. ح. و ملاح، م. (1396). رابطه بین تنیدگی و سبک‎های مقابله‎ای مادران با رفتارهای سازشی کودکان. مجله تعلیم و تربیت استثنایی،17(2)، 28 -22.

میرزائی، ل. (1393). بررسی کفایت روان‎سنجی پرسشنامه سیستم ارزیابی رفتار کودکان (فرم معلم) جهت کودکان سنین 11 تا6 سال استان فارس. پایان‎نامه کارشناسی ارشد روان‌شناسی تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت.

نریمانی، م.، آقامحمدیان شعرباف، ح. ورجبی، س. (1386). مقایسه سلامت روانی مادران کودکان استثنایی با سلامت روانی مادران کودکان عادی. فصلنامه اصول بهداشت روانی، 34 -33،24 -15.

نعمت‎پور، س. و شهبازیان، ح. ب. (1384). ارتباط عوامل تنیدگی‎زای ناشی از دیابت در والدین دارای کودک مبتلا به دیابت نوع یک با سلامت عمومی آن‎ها. مجله علمی پزشکی، 5، 545 -535.

 

Altiere, M. J., & Kluge, S. V. (2008). Family Functioning and Coping Behaviors in Parents of Children with Autism. Journal of Child and Family Studies, 18(1), 83-92.

Al-Yagon, M. (2009). Comorbid LD and ADHD in childhood: socioemotional and behavioral adjustment and parents’ positive and negative affect. European Journal of Special Needs Education,24(4), 371-391.

Benito-León, J., Rivera-Navarro, J., Guerrero, A. L., de las Heras, V., Balseiro, J., Rodríguez, E., ... & Caregiver Quality of Life in Multiple Sclerosis (CAREQOL-MS) Study Group. (2011). The CAREQOL-MS was a useful instrument to measure caregiver quality of life in multiple sclerosis. Journal of Clinical Epidemiology, 64(6), 675-686.

Benson, P. (2010). Coping, distress, and well-being in mothers of children with autism. Research in Autism Spectrum Disorders,4(2), 217-228.

Brown, I., & Percy, M. E. (2007). A comprehensive guide to intellectual and developmental disabilities (p. xxv). Baltimore: PH Brookes.

Carver, C. S. (1997). You want to measure coping but your protocol’ too long: Consider the brief cope. International Journal of Behavioral Medicine,4(1), 92-100. 

Carver, C. S., Scheier, M. F., & Weintraub, J. K. (1989). Assessing coping strategies: A theoretically based approach. Journal of Personality and Social Psychology, 56, 267-83.

Council for Exceptional Children. (1991). Report of the CEC advocacy and Governmental Relations.Committee Regarding the New proposed U.S.

Crnic, K. A., & Greenberg, M. T. (1990). Minor Parenting Stresses with Young Children. Child Development, 61(5), 1628-1637.

Dantas, M. S., Pontes, J. F., Assis, W. D., & Collet, N. (2012). Family difficulties and difficulties in caring for children with cerebral palsy (Portuguese). Journal of Nursing,33, 73-80.

Das, S., Das, B., Nath, K., Dutta, A., Bora, P., & Hazarika, M. (2017). Impact of stress, coping, social support, and resilience of families having children with autism: A North East India-based study. Asian Journal of Psychiatry, 28, 133-139.

De Vries, J., Michielsen, H. J., Van Heck, G. L., & Drent, M. (2004). Measuring fatigue in sarcoidosis: the fatigue assessment scale (FAS). British Journal of Health Psychology, 9(3), 279-291.

Dowdell, E. B. (1995). Caregiver burden: Grandmothers raising their high risk grandchildren. Journal of Psychosocial Nursing and Mental Health Services, 33(3), 27-30.

Drent, M., Lower, E. E., & De Vries, J. (2012). Sarcoidosis-associated fatigue. European Respiratory Journal,40, 255-263.

El-Sayed, H. E. S. M., Elmashad, H. A. M., & Ibrahim, A. A. W. (2017). Benson's relaxation therapy: Its effect on stress and coping among mothers with high risk pregnancy. International Journal of Nursing Didactics, 7(6), 16-25.

Gaoni, L., Black, Q. C., & Baldwin, S. (1998). Defining adolescent behavior disorder: An overview.Journal of Adolescence, 21(1), 1-13.

Gerstein, E. D., Crnic, K., Blacher, J., & Baker, B. L. (2009). Resilience and the course of daily parenting stress in families of young children with intellectual disabilities. Journal of Intellectual Disability Research, 53(12), 981-997.

Gick, M. L. (1986). Problem-solving strategies. Educational Psychologist,21(1-2), 99-120. 

Goretti, B., Portaccio, E., Zipoli, V., Hakiki, B., Siracusa, G., Sorbi, S., & Amato, M. P. (2010). Impact of cognitive impairment on coping strategies in multiple sclerosis. Clinical Neurology and Neurosurgery, 112(2), 127-130.

Hogan, D. P. (2012). Family consequences of children's disabilities.New York: Russell Sage Foundation.

Hu, L.-t., & Bentler, P. M. (1998). Fit indices in covariance structure modeling: Sensitivity to underparameterized model misspecification. Psychological Methods, 3(4), 424-453.

Koegel, R. L., Schreibman, L., Loos, L. M., Dirlich-Wilhelm, H., Dunlap, G., Robbins, F. R., & Plienis, A. J. (1992). Consistent stress profiles in mothers of children with autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 22(2), 205-216.

Kring, A. M., Johnson, S. L., Davison, G. C., & Neale, J. M. (2010). Abnormal psychology(11^thEd.). New York: John Wiley & Sons.

Lauren, B., & Krupp, M. D. (2004). Fatigue in Multiple Sclerosis: A guide to diagnosis and management. New York:Demos Medical Edi.

Lazarus, R. S., & Folkman, S. (1984). Stress, appraisal and coping.New York: Springer.

Lesesne, C. A., Visser, S. N., & White, C. P. (2003). Attention-deficit/hyperactivity disorder in school-aged children: Association with maternal mental health and use of health care resources. Pediatrics,111(Supplement 1), 1232-1237.

Lima, M. B. S., Cardoso, V. D. S., & Silva, S. S. D. C. (2016). Parental stress and social support of caregivers of children with cerebral palsy. Paidéia (Ribeirão Preto), 26(64), 207-214.

Lovibond, P. F., & Lovibond, S. H. (1995). The structure of negative emotional states: Comparison of the Depression Anxiety Stress Scales (DASS) with the Beck Depression and Anxiety Inventories. Behaviour Research and Therapy, 33(3), 335-343.

Matud, M. P. (2004). Gender differences in stress and coping styles. Personality and Individual Differences, 37(7), 1401-1415.

Nelson, D. B., Grisso, J. A., Joffe, M. M., Brensinger, C., Shaw, L., & Datner, E. (2003). Does stress influence early pregnancy loss? Annals of Epidemiology, 13(4), 223-229.

Nolen-Hoeksema, S., Fredrickson, B., & Loftus, G. (2009). Atkinson and Halgard's introduction to psychology, Australia: Wad worth/Thomson Learning.

Pandina, G. J., Bilder, R., Harvey, P. D., Keefe, R. S., Aman, M. G., & Gharabawi, G. (2007). Risperidone and cognitive function in children with disruptive behavior disorders. Biological Psychiatry, 91(3), 386-398.

Parish, S. L., Rose, R. A., & Andrews, M. E. (2010). TANF's impact on low-income mothers raising children with disabilities. Exceptional Children, 76(2), 234-253.

Parker, J. D. A., & Endler, N. S. (1992). Coping with coping assessment: A critical review. European Journal of Personality, 6(5), 321-344. 

Reske, D., Pukrop, R., Scheinig, K., Haupt, W. F., & Petereit, H. F. (2006). Measuring fatigue in patients with multiple sclerosis with standardized methods in German speaking areas.Fortschritte der Neurologie-Psychiatrie, 74(9), 497-502.

Rowe, P. (2009). Kaplan & Sadocks Concise Textbook of Clinical Psychiatry. Journal of Mental Health, 18(4), 360-361.

Rutter, M. A. (1967). Children's behavior questionnaire. Journal of Child Psychology and Psychiatry,8, 1-11.

Salik, M. J. (2013). Differential prediction of internalizing and externalizing symptomatology from temperament and parenting. A Dissertation Presented in partial Fulfillment of the requirements for the degree doctor of philosophy, Arizona State University.

Sanders, J. L., & Morgan, S. B. (1997). Family stress and adjustment as perceived by parents of children with autism or Down syndrome: Implications for intervention. Child & Family Behavior Therapy,19(4), 15-32.

Seideman, R. Y., Watson, M. A., Corff, K. E., Odle, P., Haase, J., & Bowerman, J. L. (1997). Parent stress and coping in NICU and PICU. Journal of Pediatric Nursing, 12(3), 169-177.

Senchak, M., & Leonard, K. E. (1992). Attachment styles and marital adjustment among Newlywed couples. Journal of Social and Personal Relationships, 9(1), 51-64.

Seymour, M., Wood, C., Giallo, R., & Jellett, R. (2012). Fatigue, stress and coping in mothers of children with an Autism Spectrum Disorder. Journal of Autism and Developmental Disorders, 43(7), 1547-1554. 

Smith, J., Cheater, F., & Bekker, H. (2015). Parents' experiences of living with a child with a long‐term condition: a rapid structured review of the literature. Health Expectations, 18(4), 452-474.

Smith, L. E., Seltzer, M. M., Tager-Flusberg, H., Greenberg, J. S., & Carter, A. S. (2007). A Comparative Analysis of Well-Being and Coping among Mothers of Toddlers and Mothers of Adolescents with ASD. Journal of Autism and Developmental Disorders, 38(5), 876-889.

Soderstrom, M., Dolbier, C., Leiferman, J., & Steinhardt, M. (2000). The relationship of hardiness, coping strategies, and perceived stress to symptoms of illness. Journal of Behavioral Medicine,23(3), 311-328.

Tunali, B., & Power, T. G. (2002). Coping by redefinition: Cognitive appraisals in mothers of children with autism and children without autism.Journal of Autism and Developmental Disorders, 32(1), 25-34.

Tustin, A. W., Hirsch, A. G., Rasmussen, S. G., Casey, J. A., Bandeen-Roche, K., & Schwartz, B. S. (2017). Associations between Unconventional Natural Gas Development and Nasal and Sinus, Migraine Headache, and Fatigue Symptoms in Pennsylvania. Environmental Health Perspectives,125(2), 189-197. 

Watt, T., Groenvold, M., Bjorner, J. B., Noerholm, V., Rasmussen, N. A., & Bech, P. (2000). Fatigue in the Danish general population. Influence of socio-demographic factors and disease. Journal of Epidemiology & Community Health, 54(11), 827-833.

Williamson, A., Lombardi, D. A., Folkard, S., Stutts, J., Courtney, T. K., & Connor, J. L. (2011). The link between fatigue and safety. Accident Analysis & Prevention, 43(2), 498-515. 

Wissink, I. B., Dekovic, M., Yagmur, S., Stams, G. J., & de Haan, M. (2008). Ethnic identity, externalizing problem behavior and the mediating role of self-esteem among Dutch, Turkish-Dutch and Moroccan-Dutch adolescents. Journal Adolescent, 31(2), 223-240.

World Health Organization. (2010). A conceptual framework for action on the social determinants of health. Geneva: WHO.