جستاری جامعه شناختی پیرامون ازخودبیگانگی، شهر و داستان ( بررسی پدیده ی ازخودبیگانگی در جامعه ی شهری مسکو در داستان «دل سگ»)

مطالعات جامعه شناختی شهری

مقاله 5، دوره 9، شماره 33، اسفند 1398، صفحه 109-138   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

خیام عباسی

استادیار گروه علوم اجتماعی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران.

چکیده

در این نوشتار، پدیده­ی ازخودبیگانگی در محیط شهری مسکو در داستان بلند «دل سگ»، اثر میخائیل بولگاکف مورد مطالعه قرار گرفته­است. این داستان بلند، سرخوردگی نویسنده از انقلاب سال 1917م روسیه را بازتاب می­دهد. پرسش مطرح­شده در این نوشتار این است که پدیده­ی الیناسیون انسان شهرنشین، چگونه به صورت یک الگو در ادبیات داستانی شوروی شکل گرفته و بولگاکف با چه شیوه­ای در صدد طرح، توصیف و حل این مسأله برآمده­است؟. خاستگاه این پژوهش در پارادایم تفسیری و روش کیفی­ قرار می­گیرد و داستان مورد مطالعه،َ با تکنیک «گزینش نمونه مشهور» انتخاب شده­است. برای تحلیل اثر از منظر جامعه­شناسی نیز تئوری­های بیگانگی مارکس، ماکس­وبر و زیمل مبنا قرار گرفته­اند. نتیجه­ی پژوهش نشان می­دهد که بولگاکف توانسته با طرح داستان در قالب فابل و هجو، خطای نظریه­ای و عمل انقلابی تاریخی (پراکسیس) در ایدئولوژی مارکسیسم لنینی - استالینی برای خلق انسان پرولتر شهری را در همان سال­های اول انقلاب اکتبر تحلیل، و نتایج و پیامدهای منفی و مخرب آن را پیش­بینی کند. به جز این، نویسنده اهداف فرعی­تری همچون مخالفت آشکار با انقلاب اکتبر روسیه را هم دنبال و عنوان کرده­است.

کلیدواژه‌ها

ازخودبیگانگی؛ ازخودبیگانگی فردی؛ بیگانگی شهری؛ مسائل شهری؛ داستان روسی؛ بولگاکف

مراجع

- استایتز، ریچارد.(1398). رؤیاهای انقلابی ( رؤیای آرمان­شهری و زندگی آزمایشی در انقلاب روسیه). ترجمه افشین خاکباز. تهران: فرهنگ نشر نو با همکاری نشر آسیم.

- احمدی، بابک.(1379).مارکس و سیاست مدرن. تهران:نشر مرکز.

- الکسیویچ، سوتلانا آلکساندر.(1398). زمان دست دوم. ترجمه عبدالحمید احمدی. تهران: جهان نو.

- الکسوویچ، شوتلانا آلکساندر.(1397).سرانجام انسان طراز نوین. ترجمه مهشید معیری و موسی غنی­نژاد. تهران: مینوی خرد.

- ایمان، محمدتقی و قائدی،حسین.(1383). بررسی عوامل مؤثر بر بیگانگی سیاسی(مطالعه موردی: دانشگاه شیراز). مجله علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی. مشهد.سال اول. شماره2. تابستان.

- برلین، آیزایا.(1377). متفکران روس. ترجمه نجف دریابندری. تهران: انتشارات خوارزمی.

- برلین، آیزایا.(1392). ذهن روسی در نظام شوروی. ترجمه رضا رضایی. تهران: نشرماهی.

- برمن، مارشال.(1380). تجربه مدرنیته. ترجمه مراد فرهادپور. تهران: طرح نو.

- بشیریه، حسین.(1380). موانع توسعه سیاسی در ایران. تهران: نشر آگه.

- بولگاکف، میخائیل.(1380). دل سگ. ترجمه. مهدی غبرایی. تهران: نشر کتاب­سرای تندیس.

- پزشکزاد، ایرج.(1383). مروری در تاریخ انقلاب روسیه. تهران: نشر قطره.

- پنتود، برتراند.(1392). تروتسکی. ترجمه حسن گلریز. تهران: نشر نی.

- پیترفین و پترا کووی.(1397). ادبیات علیه استبداد. ترجمه بیژن اشتری. تهران: نشر ثالث.

- تروتسکی، لئون.(1360). تاریخ انقلاب روسیه. ترجمه سعید باستانی. جلد اول و دوم. تهران: نشر فانوسا.

- چوبک،صادق.(1396). انتری که لوطی­اش مرده بود. تهران: نشر نگاه.

- دریابندری، نجف.(1396). درد بی­خویشتنی(بررسی مفهوم الیناسیون در فلسفه غرب). تهران: نشر نو.

- دیلینی، تیم.(1388). نظریه­های کلاسیک جامعه­شناسی. ترجمه بهرنگ صدیقی و وحید طلوعی. تهران:نشر نی.

- روله، یورگن.(1391).ادبیات و انقلاب(نویسندگان روس). ترجمه علی­اصغر حداد. تهران: نشر نی.

- زوبوک، ولادیسلاو.(1391). بچه­های ژیواگو. ترجمه غلامحسین میرزاصالح. تهران: انتشارات معین.

- زیمل، گئورگ.(1372). کلان­شهر و حیات ذهنی. ترجمه یوسف اباذری. نامه علوم اجتماعی. جلد دوم. شماره سوم(6). دانشگاه تهران. صص 66-53.

- سولژنستین، الکساندر.(1374). زندگی بدون تزویر. ترجمه روشن وزیری. تهران: نشر فرزان.

- شارع­پور، محمود.(1389). جامعه­شناسی شهری. تهران: سمت.

- شکیبامقدم، محمد(1384). مدیریت سازمان­های محلی و شهرداری­ها. تهران: نشر میر.

- فایجس، اورلاندو.(1388). تراژدی مردم؛ انقلاب روسیه 1924-1891. ترجمه احد علی‌قلیان. جلد دوم. تهران: نشر نی.

- فکوهی، ناصر.(1385).انسان­شناسی شهری. تهران: نشر نی.

- فلکی، محمود.(1387). بیگانگی در آثار کافکا. تهران: نشر ثالث.

- کاستلو، وینسنت فرانسیس.(1383). شهرنشینی در خاورمیانه. ترجمه پرویز پیران و عبدالعلی رضایی. تهران: نشرنی.

- کالینکوس، الکس.(1396).انقلاب یتیم؛معنای انقلاب 1917. ترجمه بهرنگ نجمی در: http://www.gozideha.com/taxonomy/term/158?page=26

- کنان، شلومیت­رنون.(1387). روایت داستانی: بوطیقای معاصر. ترجمه ابوالفضل هری. تهران: نیلوفر.

- کوزر، لیوئیس.(1380). زندگی و اندیشه بزرگان جامعه­شناسی. ترجمه محسن ثلاثی. تهران: انتشارات علمی.

- کوزر، لئوییس و روزنبرگ، برنارد.(1383). نظریه­های بنیادی جامعه­شناختی. ترجمه فرهنگ ارشاد. تهران: نشر نی.

- مارکس، کارل.(1377). دست­نوشته­های اقتصادی و فلسفی 1848. ترجمه حسن مرتضوی. تهران: آگه.

- مارکس، کارل.(1388).دست‌نوشته‌های اقتصادی و فلسفی ۱۸۴۴. ترجمه حسن مرتضوی، چ سوم.  تهران:آگه.

- ماندلشتام. نادژدا .(1394).امید علیه امید؛ روشنفکران روسیه در دوره وحشت استالینی. ترجمه بیژن اشتری. تهران: ثالث.

- مساروش، ایشتوان.(1380).نظریه بیگانگی مارکس. ترجمه حسن شمس­آوری و کاظم فیروزمند. تهران: نشر مرکز.

- هدایت، صادق.(1384). سگ ولگرد. تهران: انتشارات معین.

- هرست، هله.(1394).اندیشه­های اجتماعی گئورگ زیمل. ترجمه شهناز مسمی­پرست. تهران. نشر گل­آذین.

- Anastassiya Andrianova.(2016). Narrating Animal Trauma in Bulgakov and Tolstoy.Humanities. 5, 84; doi:10.3390/h5040084. In: www.mdpi.com/journal/humanities.

-Andrea McDowell .(2016)  “I ona byla chelovekom” (For the Dog was Once a Human Being): The Moral Obligation in Bulgakov’s Heart of a Dog. Otherness: Essays and Studies. Volume 5 · Number 2 · September.

  - Costlow, Jane, and Amy Nelson. (2010). Other Animals: Beyond    the Human in Russian Culture and History. Pittsburgh: University of Pittsburgh Press.

-Harry ,Dahms. Does. (2006) .Alienation” Have a Future?. Recapturing theCore of Critical Theory, in The Evolution of Alienation .

- Mcdill, E.L and Ridley, J.C. (1962). Status, Anomia, Political Alienation and Political Participation, American Journal of Sociology, pp: 205- 213.

- Mondry, Henrietta.. 2015. Political Animals: Representing Dogs in Modern Russian Culture. Boston: Brill.

- Merton, R.K. (1968). Adult roles and responsibilities in N.S Smelser (ed). Personality and Social Systems. New York.

- Pappenheim, F. (1959). The Alienation of modern man, New York:

monthly review press.

-Seeman , Melvin (1982 ) On the Meaning of alienation , University of California , Los Angeles.

- Turner, J.H. (1998). The structure of sociological theory, sixth edition, New York, Wadsworth Publishing Company.

Walter, Stephen Paul (1986 ) . Alienation,powerlessness  and social isolation among  correctional officers. university of Montana.