نقد تطبیقی سه سفرنامه معاصر ایران در سطح توصیف زبانی از الگوی فرکلاف

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 1، دوره 13، شماره 52، بهمن 1398، صفحه 9-35   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

بهادر باقری¹؛ مژگان دیباج²

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه خوارزمی

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه خوارزمی

چکیده

سفرنامه‏ها از جمله آثاری هستند که به دلیل جنبه­های انتقادی، قابلیت تحلیل از دیدگاه گفتمان انتقادی را دارند. در الگوی سه سطحی تحلیل انتقادی گفتمان، متن در سه لایه بررسی می‏شود. سطح نخستین که به محور همنشینی و افقی کلام محدود است، واژگان و دستور زبان را در بر می‏گیرد و از طریق بررسی تکنیک‏های زبانی مد نظر فرکلاف می‏توان به ویژگی‏های سبکی و ایدئولوژیکی متن دست یافت. با توجه به این امر و در پاسخ به این پرسش که تکنیک‏های توصیفی زبان، کدامیک متأثر از ژانر اثر یا نماینده سبک شخصی و ایدئولوژی نویسنده است، پژوهش حاضر با بررسی سه سفرنامه معاصر به این نتایج مهم دست یافت که وجه فعل، فرایند فعلی و معلوم و مجهول بودن افعال، بیش از همه تحت تأثیر ژانر سفرنامه، کاربرد کمی و کیفی یافته و سایر ویژگی‏ها متأثر از سبک شخصی و در خدمت تبیین دیدگاه ایدئولوژیک نویسنده است.

کلیدواژه‌ها

اصفهان نصف جهان؛ صفیر سیمرغ؛ شازده حمام؛ فرکلاف

مراجع

احمدپناه. 1395ش، کارورزی پژوهشی: سفرنامه نویسی، جامعة المصطفی العالمیة، مؤسسه آموزش عالی بنت الهدی.

اسلامی ندوشن، محمدعلی. 1357ش، صفیر سیمرغ، تهران: توس.

آشوری، داریوش. 1392ش، دانشنامه سیاسی، تهران: مروارید.

بروجردی، مهرزاد. 1396ش، روشنفکران ایرانی و غرب؛ سرگذشت نافرجام بومی‎گرایی، ترجمه جمشید شیرازی، تهران: فرزان روز.

بهیان، شاپور. 1394ش، چکامه گذشته؛ مرثیه زوال، تهران: چشمه.

پاپلی یزدی، محمدحسین. 1395ش، خاطرات شازده حمام، ج3، تهران: انتشارات پاپلی و گوتنبرگ.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1390ش، ادبیات فارسی از عصر جامی تا روزگار ما، ترجمه حجت الله اصیل، تهران: نی.

صفوی، کورش. 1396ش، استعاره، تهران: علمی.

فرشیدورد، خسرو. 1382ش، دستور مفصل امروز، تهران: سخن.

فرکلاف، نورمن. 1389ش، تحلیل انتقادی گفتمان، گروه مترجمان، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.    

مسکوب، شاهرخ. 1373ش، داستان ادبیات و سرگذشت اجتماع، چاپ اول، تهران: فرزان روز.

هدایت، صادق. 1393ش، اصفهان نصف جهان، با مقدمه محمد بهارلو، تهران: به نگار.

یارمحمدی، لطف الله. 1393ش، گفتمان‎شناسی رایج و انتقادی، تهران: هرمس.

کتب انگلیسی

Calzati Stefano 2015.Travel Writing on the Edge: An Intermedial Approach to Travel Books and Travel Blogs. University of Leeds (UK. (ACTA UNIV. SAPIENTIAE, FILM AND MEDIA STUDIES, 10: 153–168

Fussell, Paul. 1980. Abroad: British Literary Travelling between the Wars. Oxford: Oxford University Press.

 

مقالات

احمدی، اصغر و دیگران. 1393ش، «تحلیل گفتمان سیاسی رمان تنگسیر صادق چوبک»، مطالعات فرهنگی و ارتباطات، ش 36، صص 130-95.

آقاگل‎زاده، فردوس. 1386ش، «تحلیل گفتمان انتقادی و ادبیات»، ادب‎پژوهی، ش 1، صص 17-27.

بیات، حسینعلی و جمیله یوسفی. 1394ش، «روند بازنمایی هویت خودی و دیگری در تاریخ بیهقی»، مطالعات تاریخ فرهنگی، ش 26، صص 61-31.

پرستش، شهرام و فائزه ساسانی‏خواه. 1389ش، «بازنمایی جنسیت در گفتمان رمان 1375 تا 1384»، زن در فرهنگ و هنر، دوره اول، ش 4.

جوادی یگانه، محمدرضا و سید محمدعلی صحفی. 1392ش، «روایت زنانه از جنگ؛ تحلیل انتقادی کتاب خاطرات دا»، نقد ادبی، ش 21، صص 110-85.

جهانگیری، جهانگیر و علی بندرریگی زاده. 1392ش، «زبان، قدرت و ایدئولوژی در رویکرد انتقادی نورمن فرکلاف به تحلیل گفتمان»، ش 14، صص 82-57.

حدادی، الهام و دیگران. 1391ش، «کردار گفتمانی و اجتماعی در رمان صفر درجه بر پایه الگوی تحلیل گفتمان فرکلاف»، نقد ادبی، ش 18، صص 50-25.

حسین‎پناهی، فردین. 1390ش، «بررسی تقابل حقیقت و واقعیت در تاریخ بیهقی بر مبنای تحلیل گفتمان»، جستارهای ادبی، ش 173، صص 99-122.

رحیمیان، جلال و فرشته محمدپور. 1397ش، «تحلیل گفتمان انتقادی شخصیت زنان در داستان مالیخولیای محبوب من»،مطالعات ادبیات تطبیقی دانشگاه آزاد اسلامی واحد جیرفت، س 12، ش 48، صص 205-224.

سعیدنیا، گلرخ. 1388ش، «زبان و جهانی شدن؛ نورمن فرکلاف»، زبان و زبان‎شناسی، ش 10، صص181-186.

فقیه ملک‏مرزبان، نسرین و مرجان فردوسی. 1393ش، «تحلیل انتقادی گفتمان صوفیانه»، کهن‎نامه ادب پارسی، س 5، ش 3، صص 121-88.

محسنی، محمدجواد. 1391ش، «جستاری در نظریه و روش تحلیل گفتمان فرکلاف»، نشریه معرفت، سال سوم، ش 3، صص 86-63.

ناصری، زهره سادات و دیگران. 1394ش، «تحلیل گفتمان انتقادی داستان مرگ بونصر مشکان بر اساس رویکرد نورمن فرکلاف»، علم زبان، سال سوم، ش 4، صص 85-110.