بررسی نقش همخوان‌ها در آفرینش فضای حزن و گریه(مقایسه اشعار اخوان ثالث با شاملو)

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 3، دوره 13، شماره 52، بهمن 1398، صفحه 55-87   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

نیّره ثابت¹؛ حمید طاهری²

¹کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بین المللی امام خمینی، قزوین، ایران

²دانشیار و عضو هیأت علمی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بین المللی امام خمینی، قزوین، ایران

چکیده

در اشعار کلاسیک فارسی، بیش از همه، وزن‌های عروضی بودند که سبب تهییج عواطف شده و احساسات خواننده را برمی‌انگیختند و او را در فضای مورد نظر قرار می‌دادند و بدین گونه، تصویر و خیال را برجسته می‌کردند. ولی در شعر معاصر به‌ویژه شعر نیمایی، با دخل و تصرف در وزن‌های عروضی، از طریق موسیقی درونیِ حاصل از ترکیب، تکرار و نحوه پراکندگی آواهاست که القای احساسات و فضا، صورت می‌گیرد؛ زیرا هر آوا با طنین خاص خود و بسته به واجگاه و نحوه تولیدش در اندام‌های گفتار، تأثیر روانی و موسیقایی ویژه‌ای بر خواننده می‌گذارد و احساس و در نتیجه فضای خاصی را تداعی می‌کند. تسلط مهدی اخوان ثالث بر زبان فارسی و تلفیق واژه‌های کهن، امروزی و محاوره در آثارش و قافیه اندیشی او، اشعار وی را نمونه خوب و متمایزی برای بررسی تأثیر آواها و موسیقی آن‌ها در آفرینش فضا، بدل نموده است. در این مقاله نقش همخوان‌ها در آفرینش فضای شعری آثار نیمایی این شاعر برجسته بررسی شده است. همچنین برای تبیین بیش‌تر مطلب، مقایسه‌ای با همخوان‌های مؤثر در فضاسازی اشعار شاملو نیز به عمل آمده است.

کلیدواژه‌ها

فضاسازی؛ آوا؛ همخوان؛ تصویر؛ حزن؛ مهدی اخوان ثالث

مراجع

اخوان ثالث، مهدی. 1390ش، زمستان، چاپ بیست و هفتم، تهران: نشر زمستان.

اخوان ثالث، مهدی. 1389ش، آخر شاهنامه، چاپ بیست و دوم، تهران: نشر زمستان.

اخوان ثالث، مهدی. 1389ش، از این اوستا، چاپ هجدهم، تهران: نشر زمستان.

پورنامداریان، تقی. 1390ش، سفر در مه، چاپ سوم، تهران: نشر سخن.

ثمره، یدالله. 1393ش، آواشناسی زبان فارسی، چاپ یازدهم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

حق شناس، علی محمّد. 1392ش، آواشناسی، چاپ دهم، تهران: نشر آگاه.

حقوقی، محمّد. 1370ش، شعر زمان ما(2)، تهران: انتشارات نگاه.

شاملو، احمد. 1385ش، هوای تازه، تهران: انتشارات نگاه.

شاملو، احمد. 1396ش، مجموعه آثار احمد شاملو، تهران: انتشارات نگاه.

شفیعی کدکنی، محمّد رضا. 1368ش، موسیقی شعر، تهران: نشر آگاه.

قویمی، مهوش. 1383ش، آوا و القا، چاپ اول، تهران: هرمس.

محمّدی آملی، محمّد رضا. 1377ش، آواز چگور، تهران: نشر ثالث.

یوسفی، غلامحسین. 1341ش، فرخی سیستانی، تهران: باستان.

 

مقالات و پایان‌نامه‌ها

اسلامی ندوشن، محمّد علی. 1342ش، «تأمل در حافظ شاعر داننده راز»، مجله یغما، مرداد، شماره 181.

متحدین، ژاله. 1354ش، «تکرار، ارزش صوتی و بلاغی آن»، مجله جستارهای ادبی، پاییز، شماره 43.

وحیدیان کامیار، تقی. 1369ش، «موسیقی حروف و واژه‌ها»، نشر دانش، مهر و آبان، شماره 60.

یوسفی، غلامحسین. 1357ش، «موسیقی کلمات در شعر فردوسی»، مجله ادبستان، تابستان، شماره 12.

طاهرخانی، سحر. 1392ش، «فضاسازی در شعر حافظ»، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تاکستان.