برجسته‌سازی در غزلی از مولانا

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 4، دوره 13، شماره 52، بهمن 1398، صفحه 89-113   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

عقیل عبد الحسین محمد مالکی

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده زبان‌های خارجی، دانشگاه بغداد، بغداد، عراق

چکیده

تحقیق حاضر با رویکردی از تحلیل ساختاری به نام برجسته­سازی فرم و محتوای غزلی از مولانا را مورد بررسی قرار می‌دهد. برجسته­سازی به معنای ظرفیت شاعر در بکارگیری بازی‌های زبانی و موسیقایی و امکانات هنری خود است. به گونه‌ای که طرز بیان خود آشنازدا و برجسته­ساز باشد. مولانا با بهره­گیری از سازه‌های برجستگی متن از قبیل بازی­های آوایی، واژگانی، نحوی و موسیقایی، هماهنگی جالب میان ساختار و محتوا را نوآوری کرد. هدف این مقاله در این است که تصویری را از درجه هنری و برجستگی مولانا به دست دهیم. در این تحقیق از روش تحلیلی- توصیفی بر طبق رویکرد ساختاری بهره برده شد تا غزل را از لحاظ برجسته­سازی آوایی، واژگانی، نحوی، و معنایی بررسی کند. یافته تحقیق حاضر این است که مولوی با یاری جستن از نوآوری­های ساختاری و معنایی، زبان شعری خود را از هنجار معمول در اشعار دیگران جدا و متمایز کرده است. زیباشناختی غزل مولانا در هنر بهره‌گیری مناسب و متَقَدِّم از همین مؤلفه ساختاری و معناشناختی تحقق یافته است.

کلیدواژه‌ها

برجسته‌سازی؛ هنجارافزایی؛ هنجارگریزی؛ توازن؛ مولانا

مراجع

انیس، ابراهیم. 1999م، الأصوات اللّغویة، مصر: مکتبة الأنجلو المصریة.

باقری، مهری. 1388ش، مقدمات زبان‌شناسی، تهران: نشر قطره.

حسین­پور چافی، علی. 1386ش، بررسی و تحلیل سبک شخصی مولانا در غزلیات شمس، تهران: سمت.

حق­شناس، علی­محمد. 1384ش، آواشناسی(فونتیک)، تهران: انتشارات آگه.

داد، سیما. 1385ش، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: انتشارات مروارید.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1386ش، موسیقی شعر، تهران: انتشارات آگه.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1388ش، گزیده غزلیات شمس، تهران: امیرکبیر.

شمیسا، سیروس. 1383ش، نقد ادبی، تهران: انتشارات فردوس.

شمیسا، سیروس. 1386ش، فرهنگ عروضی، تهران: نشر علم.

شمیسا، سیروس. 1386ش، نگاهی تازه به بدیع، تهران: نشر میترا.

صفوی، کوروش. 1390ش، از زبان­شناسی به ادبیات، تهران: سوره مهر.

طباطبایی، مصطفی. 1383ش، عروض و قافیه، تهران: نشر لوح زرّین.

عباس، حسن. 1998م، خصائص الحروف العربیة ومعانیها، دمشق: منشورات اتحاد الکتّاب العرب.

مدرّسی، حسین. 1384ش، فرهنگ کاربردی اوزان شعر فارسی، تهران: سمت.

نجفی، أبوالحسن. 1390ش، مبانی زبان­شناسی و کاربرد آن در زبان فارسی، تهران: نیلوفر.

نیلی­پور، رضا. 1390ش، زبان­شناسی و آسیب­شناسی زبان، تهران: انتشارات هرمس.

وحیدیان کامیار، تقی و غلامرضا عمرانی. 1385ش، دستور زبان فارسی1، تهران: سمت.

 

مقالات

اسد اللهی، خدابخش و منصور علی­زاده بیگدیلو. 1392ش، «فراهنجاری نحوی در غزلیات شمس تبریزی»، مجله شعر پژوهی، سال پنجم، شماره سوم، پاییز، صص 22-1.

انصاری، نرگس و اعظم شمس­الدینی. 1396ش، «تحلیل ساختاری متن سوره الحاقة»، پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن، شماره دهم، بهار و تابستان، صص 178-161.

صمصام، حمید. 1395ش، «برجسته­سازی در شعر اخوان ثالث»، فصلنامه تخصّصی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، شماره 6، تابستان، صص 70-49.

صهبا، فروغ. 1384ش، «برجسته­سازی واژه و ترکیب در شعر اخوان»، پژوهشنامه علوم انسانی شهید بهشتی، شماره 46- 45، بهار و تابستان، صص 162-147.

مدرسی، فاطمه و امید یاسینی. زمستان 1387ش، «قاعده­افزایی در غزلیات شمس»، نشریه تاریخ ادبیات(پژوهشنامه علوم انسانی شهید بهشتی)، شماره 59، صص 143-119.