رد پای اندیشه‌های غزالی در تحفة الوزراء علی بن مجدالدین شاهرودی بسطامی(مصنفک)

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 9، دوره 13، شماره 52، بهمن 1398، صفحه 207-236   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

میناسادات امیرآفتابی¹؛ اصغر دادبه²

¹دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، تهران، ایران

²استاد، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

چکیده

کتاب «احیاء علوم الدین» را کارنامه گرانقدر غزالی در دوران عزلت او دانسته­اند. این اثر اگرچه مخالفان و موافقان بی­شمار داشته اما تأثیری ماندگار بر بزرگان علم و ادب بر جای گذاشته است. «تحفة الوزراء» اگرچه چهار قرن بعد از تصنیف «احیاء علوم الدین» به رشته تحریر درآمده اما در زمره آثاری محسوب می­شود که از روش کار غزالی در تبویب و تقسیم علوم و اخلاق تأثیر پذیرفته است. البته این تأثیرپذیری منحصر به ساختار اثر نیست بلکه اشتراک و شباهت شرایط اجتماعی هر دو مصنف، پایه­ها و ساختار فکری و اندیشه­های سیاسی آنان و منابع و مآخذ این دو اثر، به خوبی تأثیر رویکرد و اندیشه­های غزالی را بر علی شاهرودی بسطامی نمایان می­سازد. اهتمام نگارنده در این پژوهش بر آن است تا ضمن معرفی نسخه «تحفة الوزراء» و مؤلف آن به تأثیر و بارتاب اندیشه­های غزالی در «احیاء علوم» بر این اثر، بپردازد. اهمیت این نگاشته از یک سو در پرداختن به اثری است که در جامعه­ای غیر فارسی زبان تصنیف شده و نگارنده آن چون خود اثر، تا کنون ناشناخته باقی مانده است و از سوی دیگر تأثیر متمایز و موسع غزالی را در طول تاریخ فرهنگ اسلامی آشکار می­سازد.

کلیدواژه‌ها

غزالی؛ احیاء علوم الدین؛ مصنفک؛ تحفة الوزراء

مراجع

ابن عساکر، علی. 1983م، تاریخ مدینه دمشق، عمان: دار البشر.

ابن عماد حنبلی، عبدالحی بن احمد. 1406ق، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، تحقیق محمود الارناووط، بیروت: دار ابن الکثیر.

ابن کمال(کمال پاشازاده)، احمد بن شمس الدین. 1970-1983م، تواریخ آل عثمان، ج 7، شارافتین توران، آنکارا: انجمن تاریخی ترکیه.

بدوی، عبدالرحمن. 1391ش، منابع یونانی غزالی، فرهنگ ایرانی و اندیشه یونانی، ترجمه سید مهدی اسفیدوجانی، تهران: علم.

بسطامی شاهرودی، علی. 861ق، نسخه خطی تحفة الوزراء، ترکیه: کتابخانه ایاصوفیه.

پورجوادی، نصراله. 1381ش، دو مجدّد، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

دوفوشه کور، شارل هانری. 1377ش، اخلاقیات، ترجمه محمدعلی امیر مقری و عبدالمحمد روح بخشان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

زبیدی، محمد. 1311ق، اتحاف السادة المتقین بشرح احیاء علوم الدین، قاهره: مطبعه المیمنیه.

سبکی، عبدالوهاب. 1388ق، طبقات الشافعیة الکبری، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو و محمود محمد طناحی، قاهره: دار احیاء الکتب العربیه.

سروش، عبدالکریم. 1392ش، احیاء علوم الدین، دایرة المعارف اسلامی، ج7، ص 2978.

طاشکبری زاده، احمد بن مصطفی. 1975م، الشقائق النعمانیة فی علماء الدولة العثمانیة، ج 1، بیروت: دار الکتاب العربی.

غزالی، ابوحامد محمد. 1352ش، احیاء العلوم، ترجمه مؤیدالدین محمد خوارزمی، به کوشش حسین خدیو جم، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.

غزالی، ابوحامد محمد. 1362ش، شک و شناخت(ترجمه المنقذ من الضلال)، مترجم صادق آئینه‌وند، تهران: امیرکبیر.

غزالی، ابوحامد محمد. 1364ش، کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیو جم، تهران: علمی و فرهنگی.

غزالی، ابوحامد محمد. 1394ق، المنقذ من الضلال، به کوشش عبدالحلیم محمود، قاهره: دار الکتب المصری.

غزالی، ابوحامد محمد. 1403ق، احیاء علوم الدین، بیروت: دارالکتاب العربی.

الفاخوری و الجر، حنا و خلیل. 1377ش، تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

مدرس تبریزی، محمدعلی. 1369ش، ریحانة الأدب فی تراجم المعروفین بالکنیة او اللقب، ج 5، تهران: کتابفروشی خیام.

نشری، محمد. 1995م، جهان نما، به کوشش فایق رشید اونات و محمد آلتای کویمن، آنکارا: انجمن تاریخی ترکیه.

 

مقالات

ایزدی اودلو، عظیم. 1384ش، «اندیشه­های سیاسی ابوحامد محمد غزالی»، کیهان فرهنگی، آذرماه هشتاد و چهار، شماره 230، صص 26-31.

جعفری، حسینجانزاده و محمد یزدانی و زهره فریبرز. 1398ش، «ادبیات دو زبانه سلجوقی و تحولات زبان فارسی و عربی»، مطالعات ادبیات تطبیقی، بهار، سال سیزدهم، شماره 49، صص297-316.

همایی، جلال الدین. 1350ش، «اخلاق از نظر غزالی»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، آذرماه، شماره 76، صص 69-112.