تأثیر زبان عربی بر اشعار قرن پنجم

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 13، دوره 13، شماره 52، بهمن 1398، صفحه 297-310   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

ابراهیم فلاح

استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری، ساری، ایران

چکیده

زبان و ادبیات، بیان‌گر هویت و اصالت و شخصیت یک ملت است. پیوند و تأثیر و تأثیر میان زبان و ادبیات فارسی و زبان و ادبیات عربی دوسویه بوده است. تأثیر زبان عربی بر زبان فارسی به قبل از ظهور اسلام برمی‌گردد. اما با ظهور اسلام این تأثیرگذاری در اندیشه و فرهنگ ایرانیان گسترش یافت اما قرن پنجم هجری که از قرون درخشان دوره اسلامی است، در این قرن تأثیر قرآن و زبان عربی بر اشعار فارسی نسبت به دوره‌های قبل بیش‌تر نمایان است. از آنجایی که ادبیات عربی موجب غنای زبان و ادبیات فارسی است، تأثیرگذاری آن در زمینه‌های مختلف ار جمله الفاظ و جمل و خیال و اندیشه و سبک بوده است. زبان عربی چون زبان قرآن و متون مقدس هست، ایرانیان و ادب فارسی توجه ویژه‌ای به آن نشان دادند و از آن تأثیر فراوانی پذیرفتند. این پژوهش با عنوان «تأثیر زبان عربی بر اشعار قرن پنجم» در صدد است که به بررسی و تحلیل تأثیر زبان عربی بر اشعار قرن پنجم پرداخته و همچنین گونه‌های تأثیرگذاری را نیز مورد مداقه قرار دهد. نتایج حاصله نشان می‌دهد که گونه‌های تأثیرگذاری زبان عربی بر اشعار قرن پنجم عبارت‌اند از بکارگیری واژگان و ترکیبات عربی، بکارگیری مضامین ابیات عربی ترجمه ابیات عربی، بکارگیری آرایه‌های بلاغی مانند پی آوری، تضمین و تشبیه.

کلیدواژه‌ها

زبان فارسی؛ ترکیبات عربی؛ آرایه‌های بلاغی؛ فرهنگ؛ سبک

مراجع

کتب عربی

أبی سلمی، زهیر. 1413ق، دیوان، بیروت: مؤسسه عز الدین.

بستانی، فؤاد افرام. 1419ق، المجانی الحدیثة، ج 1 و 3، قم: انتشارات ذوی القربی.

فیّومی، احمد بن محمد. 1425ق، المصباح المنیر، قم: مؤسسة دار الهجرة.

متنبّی، ابوالطیب. 1431ق، دیوان المتنبی، ج 2، بیروت: دار الکتاب العربی.

مصطفی، ابراهیم و دیگران. 1385ش، المعجم الوسیط، تهران: مکتبة المرتضوی.

معلقات سبع. 1382ش، مترجم عبدالمحمد آیتی، تهران: سروش.

کتب فارسی

اسعد گرگانی، فخرالدین. 1377ش، ویس و رامین، با مقدمه و تصحیح و تحشیه مجد روشن، تهران: صدای معاصر.

زاهدی، زین الدین. بی تا، روش گفتار در فن معانی،‌ بدیع، بیان، مشهد: چاپخانه دانشگاه مشهد.

عنصری. 1363ش، دیوان، به تصحیح سید محمد دبیرسیاقی، تهران: کتابخانه سنایی.

فرخی سیستانی، ابوالحسن علی ابن جولوغ. 1371ش، دیوان فرخی، به کوششِ محمد دبیر سیاقی، تهران: زوّار.

محقق، مهدی. 1368ش، تحلیل اشعار ناصرخسرو، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

منوچهری دامغانی، ابوالنجم. 1370ش، دیوان منوچهری دامغانی، به اهتمام سید محمد دبیر سیاقی، تهران: زوّار.

نوروزی کرمانشاهی، محمدجواد. 1388ش، نهج الاعجاز، قم: بشرا.

 

مقالات

طایفی، شیرزاد و علیرضا پورشبانان. 1389ش، «بررسی تأثیر متقابل عرب و زبان عربی و شعر فارسی در قرون نخستین هجری»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، سال هجدهم، شماره شصت و هفتم، صص 93-71.

فلاحتی، صغری. 1393ش، «تأثیر زبان عربی بر شعر نظیری نیشابوری»، فصلنامه شبه قاره دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال ششم، شماره نوزدهم، صص 84-65.