نوآوری سنایی در قلندریات و تأثیر آن بر عطار

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 15، دوره 13، شماره 52، بهمن 1398، صفحه 341-363   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

رضا اشرف زاده¹؛ الهام نعیمی²

¹استاد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد

²دانشجوی دکتری دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد

چکیده

سنایی شاعر پیشگامی است که مسائل عرفانی را در حوزه غزل و قصیده وارد کرد. سنایی نماینده شعر اخلاقی و عرفانی زمان خویش است. استفاده از مضامین رندانه و مفاهیم قلندرانه چنان جایگاهی دارد که پس از سنایی، شعرایی همچون عطار و مولوی و حافظ، آن‌ها را در شعر خود به کار برده‌اند. روح خاصی در عرفان سنایی ساری و جاری است که با عرفای قبل و بعد از او تفاوتی دارد به طور مثال قلندر در شعر عطار جلوه‌های منفی و مثبت دارد اما حکیم سنایی با شیوه ملامتی، از هرچه نام مسلمانی و ظاهری خداپسندانه اما باطنی نفرت­انگیز دارد، دوری می­کند. خرابات و پیر خراباتی و ویژگی‌های او دو عنصر مهم در قلندریات سنایی به شمار می‌رود. از طرفی در تحلیل محتوایی غزلیات عطار هم بسامد مفاهیم ملامتی چشمگیر است. در این گفتار به این معانی و مفاهیم و مقایسه مختصری با غزلیات عطار عارف پرداخته می‌شود.

کلیدواژه‌ها

نوآوری؛ قلندریات؛ سنایی؛ عطار

مراجع

اشرف زاده، رضا. 1387ش، آب آتش‌فروز، تهران: نشر جامی.

آل آقا، محمدجعفر بن آقا محمدعلی. 1413ق، فضایح الصوفیة، قم: نشر انصاریان.

دشتی، علی. 1392ش، پرده پندار، تهران: نشر زوّار.

زرین کوب، عبدالحسین. 1362ش، دنباله جستجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر.

سجادی، سید ضیاءالدین. 1393ش، مقدمه‌ای بر عرفان و تصوف، تهران: نشر سمت.

سنایی. 1389ش، دیوان، تصحیح دکتر مظاهر مصفا، تهران: نشر زوار.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1368ش، موسیقی شعر، تهران: نشر آگاه.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1376ش، تازیانه‌های سلوک، تهران: نشر آگاه.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1387ش، قلندریه در تاریخ(دگردیسی یک ایدئولوژی)، تهران: نشر سخن.

عطار نیشابوری، فریدالدین محمد. 1374ش، تذکرة الاولیاء، تصحیح محمد استعلامی، تهران: نشر زوار.

عین القضات همدانی، عبدالله بن محمد. 1377ش، تمهیدات، تصحیح عفیف عسیران، تهران: نشر منوچهری.

مجتبایی، فتح الله. 1368ش، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران: مرکز دایر: المعارف اسلامی.

یوسف پور، محمدکاظم.1380ش، نقد صوفی، تهران: روزنه.

 

مقالات و پایان‌نامه‌ها

اعظمی قادیکلایی، سمانه و حبیب الله جدید الاسلامی. بهار 1398، «شگردهایی از هنجارگریزی در غزلیات سنایی»، فصلنامه در مطالعات ادبیات تطبیقی، شماره 49، صص393-411.

جمشیدیان، همایون و لیلا نوروزپور.1390ش، «نوآوری‌های ناصرخسرو در سنت قصیده سرایی فارسی»، مجله تاریخ ادبیات، 3/66، صص91-71.

زرقانی، مهدی و مصطفی غریب و محمدجواد مهدوی. 1394ش، «نقش سنایی در تحول قصیده فارسی»، بوستان ادب، دوره7، شماره4، صص76-49.

صفایی، علی. «نقش و جایگاه ابلیس در هستی شناسی شعر سنایی و دیگر صوفیه»، دانشگاه گیلان.

قانونی، حمیدرضا. 1394ش، «نگرش سنایی به داستان»، فصلنامه تخصصی مطالعات داستانی، شماره4، دوره7، صص76-49.

ماحوزی، مهدی و شهین قاسمی. 1392ش، «بررسی مضامین ملامتی در غزل‌های عطار»، بهار ادب، سال ششم، شماره 21.

محمدی، مریم و مهدی ممتحن. 1390ش، «آدم مسجود از دیدگاه آیات قرآنی»، مطالعات قرآنی، شماره 7، صص121- 142.