بررسی تطبیقی تجلی عشق در اشعار مولوی و ابن فارض

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 17، دوره 13، شماره 52، بهمن 1398، صفحه 393-414   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

مرتضی کاظم شیرودی¹؛ سیدابراهیم دیباجی²؛ غلامعباس رضایی هفتادر³

¹دانشجوی دکتری رشته زبان و ادبیات عربی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²استاد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران

³دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران

چکیده

مولوی و ابن فارض دو شاعر و عارف بزرگ قرن هفتم معتقدند، حیات جاودانه یعنی فنای در عشق، و بالاترین مقام عزّت، درجه بقاء بعد از فناست، زیرا عشق از اوصاف الهی و سرآغاز خلقت بشر است، و ذره ذره عالم با آن سرشته شده است. این عشق در واقع بر «هستی مطلق» دلالت دارد و هر گاه حجاب برداشته شود و ذات یگانه در وجود او تجلی یابد، هر وصفی، وصف اوست و هر شکل و صورتی، از آن معشوق خواهد بود. زیرا راه وصال محبوب، مستلزم یگانگی دل است و هر جا وحدت حاکم باشد، تعیّنات و اسباب دیگر، معنایی ندارد. مولوی عشق را شیوه سلوکی خود قرار داده، آنگونه که ابن فارض درگام به گام مقامات عرفانی، آن را اساس کار خویش قرار داده است. عشق، نور جان و آرزویی است که تمام آرزوها در آن نهفته است. و رهرو این راه را، از بند حواس آزاد و در خالق نیکویی­ها فانی می­گرداند.

کلیدواژه‌ها

معشوق؛ حق؛ دلدادگی؛ انس؛ جذبه؛ ظهور؛ بقا

مراجع

کتب فارسی

قرآن کریم.

ابن عربی، محی­الدین محمد بن علی. 1388ش، فتوحات مکیّه، ترجمه محمد خواجوی، باب209، چاپ دوم، تهران: مولی.

آنه ماری، شیمل. 1367ش، شکوه شمس، ترجمه حسن لاهوتی، چاپ اول، تهران: علمی فرهنگی.

بقلی، روزبهان. 1344ش، شرح شطحیات، به تصحیح و مقدمه هانری کربن، چاپ اول، تهران: طهوری.

بهاءالدین ولد، محمد بن حسین. 1382ش، معارف، به اهتمام بدیع الزمان فروزانفر، چاپ سوم، تهران: طهوری.

ترکه اصفهانی، صائن الدین علی بن محمد. 1384ش، شرح نظم الدّر(شرح قصیده تائیه کبری ابن فارض)، تصحیح و تحقیق اکرم جودی نعمتی، چاپ اول، تهران: میراث مکتوب.

جامی، عبدالرحمان. 1376ش، تائیه عبدالرحمان جامی، ترجمه تائیه ابن فارض، مقدمه، تصحیح و تحقیق دکتر صادق خورشا، چاپ اول، تهران: میراث مکتوب.

چیتیک، ویلیام سی. 1394ش، عشق الهی، ترجمه سید امیرحسین اصغری، چاپ نخست، تهران: علمی فرهنگی.

حافظ، شمس الدین محمد. 1386ش، دیوان، به تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی، چاپ اول، تهران: طلایه.

حلبی، علی اصغر. 1392ش، تاریخ تصوف و عرفان، چاپ اول، تهران: زوّار.

دهخدا، علی اکبر. 1373ش، لغت‌نامه، تهران: امیرکبیر.

زرین­کوب، عبدالحسین. 1386ش، پله پله تا ملاقات خدا، چاپ بیست و هفتم، تهران: علمی فرهنگی.

ستاری، جلال. 1386ش، عشق صوفیانه، چاپ پنجم، تهران: مرکز.

سراج، ابونصر. 1388ش، اللّمع فی التصوّف، ترجمه دکتر مهدی محبتی، با تصحیح رینولد نیکلسون، چاپ دوم، تهران: اساطیر.

سعیدی، گل بابا. 1383ش، فرهنگ اصطلاحات عرفانی ابن عربی، چاپ اول، تهران: شفیعی.

طباطبایی، سیدحسن. 1381ش، ترجمه اشعار و عبارات عربی دیوان شمس، چاپ اول، تهران: امید مجد.

فاخوری، حنا. 1378ش، تاریخ ادبیات زبان عربی، ترجمه عبدالمحمدآیتی، تهران: توس.

فرغانی، سعیدالدین سعید. 1393ش، مشارق الدّراری، شرح تائیه ابن فارض، با مقدمه و تعلیقات جلال الدین آشتیانی، ویرایش دوم، چاپ چهارم، قم: بوستان کتاب.

فروزانفر، بدیع الزمان. 1384ش، شرح زندگانی مولوی، چاپ سوم، تهران: تیرگان.

کاشانی، عزالدین محمود. 1389ش، مصباح الهدایة ومفتاح الکفایة، تصحیح جلال الدین همایی، چاپ اول، تهران: زوّار.

کاشانی، عزالدین­محمود. 1389ش، کشف الوجوه الغرّ لمعانی نظم الدُّر، تصحیح محمد بهجت، چاپ اول، قم: آیت اشراق. 

کاکایی، قاسم. 1389ش، هستی و عشق و نیستی، چاپ اول، تهران: هرمس.

گولپینارلی، عبدالباقی. 1375ش، زندگانی مولانا جلال الدین، فلسفه، آثار و گزیده­ای از آن­ها، ترجمه و توضیحات دکتر توفیق سبحانی، چاپ سوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

لاهیجی، شمس الدین محمد. 1388ش، مفاتیح الإعجاز فی شرح گلشن راز، مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمد برزگر خالقی و عفت کرباسی، چاپ هشتم، تهران: زوار.

محمدی، کاظم. 1389ش، هزاره عشق، چاپ اول، کرج: نجم کبری.

معین، محمد. 1384ش، فرهنگ فارسی دو جلدی، گردآورنده عزیزالله علیزاده، چاپ سوم، تهران: ادنا.

مولوی، جلال الدین محمد بن محمد. 1374ش، کلیات دیوان شمس تبریزی، عزیزالله کاسب، تهران: محمد.

مولوی، جلال الدین محمد بن محمد. 1391ش، مثنوی معنوی، مصحّح: رینولد الین نیکلسون، مقدمه عبد الحسین زرین کوب، تهران: پیام دوستی.

مولوی، جلال الدین محمد بن محمد. 1395ش، کلیات دیوان شمس تبریزی بر اساس نسخه بدیع الزمان فروزانفر، تهران: نوید صبح.

میبدی، رشیدالدین. 1331ش، کشف الأسرار وعدّة الأبرار، تصحیح: علی اصغرحکمت، تهران: دانشگاه.

میرقادری، سید فضل الله. 1390ش، دیوان سلطان العاشقین ابن فارض مصری، چاپ اول، قم: آیت اشراق.

نسفی، عزیزالدین. 1384ش، الإنسان الکامل، با پیش گفتار هانری کربن، با تصحیح و مقدمه ماریژان موله، ترجمه مقدمه از ضیاءالدین دهشیری، تهران: طهوری.

نیکلسون، رینولدالین. 1388ش، تصوف اسلامی و رابطه انسان و خدا، ترجمه محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ چهارم، تهران: سخن.

همایی، جلال الدین. 1373ش، تفسیر مثنوی معنوی، چاپ پنجم، تابستان، تهران: هما.

یثربی، سید یحیی. 1391ش، عرفان نظری، چاپ هشتم، قم: بوستان کتاب.

کتب عربی

إبن الفارض، عمر بن الحسین.1410ق، دیوان ابن الفارض، شرحه: مهدی محمّد ناصرالدّین، بیروت: دار الکتب العلمیة.

إبن المنظور، شیخ جمال الدین أبی الفضل الأنصاری. 1988م، لسان العرب، الطبعة الأولی، بیروت: دار الإحیاء التراث العربی.

إبن سینا، حسین بن عبدالله.2005م، رسالة فی العشق، الصدیق حسین و جاموس روایه، دمشق: دار الفکر.

أبی خزام، أنور فؤاد. 1993م، معجم المصطلحات الصوفیه، بیروت: مکتبة لبنان.

أمین، احمد. 1425م، ظهر الإسلام، الطبعة الأولی، بیروت: دار الکتاب العربی.

ضیف، شوقی. 2014م، تاریخ الأدب العربی، المجلّد الأول، القاهرة: دار المعارف.

غزالی، احمد. 1993م، احیاء علوم الدین، المجلّد الرابع، بیروت: دار الهادی.

کلاباذی، أبوبکر محمد. 1960م، التعرّف لِمذهب التصوّف، تصحیح عبدالحلیم محمد وطه عبدالباقی سرور، قاهره: بی نا.

 

المقالات

رمضانی، ربابه. 1396ش، «بررسی کارکردهای غزل در شعر ابن زیدون و شهریار»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، دانشگاه آزاد جیرفت، سال یازدهم، شماره44، زمستان1396، صص153-174.