نقد، بررسی و تحلیل تقابل حیرت و یقین در غزلیات عطار

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 3، دوره 11، شماره 42، دی 1398، صفحه 61-82   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

راضیه شهرآبادی¹؛ تورج عقدایی^{* 2}

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان، زنجان، ایران.

²دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی،دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان، زنجان، ایران.

چکیده

دنیای عرفان، مملو از تقابل­هاست؛ این عناصر متقابل که برگرفته از ویژگیِ کلِ هستی و جلوه­های متفاوت آن و نیز حالات و تجربیات روحانی شدید و متفاوت عرفا در شرایط روحی مختلف می­باشد، زبان عرفان را برای بیان این حالت متناقض، به سوی تقابل سوق داده­است. حیرت و یقین، از جمله تقابل­های عرفانی و یکی از مراحل سیر و سلوک عارفانه است که در آثار شعرا و عرفا به­گونه­های مختلف تجلّی یافته­است. عطار نیز به­عنوان شاعری عارف، با کوله­باری سرشار از تجارب عرفانی این دو موضوع مهم را به­گونه­ای صریح و روشن در آثارش منعکس کرده است. این مقاله کوشیده است تقابل حیرت و یقین را در انواع غزلیات عطار به تصویر بکشد. حاصل جستجو این است که نزد عطار، حیرت و یقین دارای حرکتی دایره­وار است که در سیر از یقین به حیرت، یقین حاصل شده برای عارف، در نهایت او را به حیرت می­کشاند. زیرا، آخرین مرتبة یقین الهی، اعتراف به حیرت در برابر آن هستی مطلق و بی­بدیل می­باشد. داده­های پژوهش به شیوة کتابخانه­ای گرد آمده و با روش تحلیلی و توصیفی پردازش شده است.

کلیدواژه‌ها

عرفان؛ تقابل های دوگانه؛ حیرت؛ یقین؛ غزلیات عطّار

مراجع

- قرآن کریم. (1383). ترجمة مهدی الهی قمشه­ای. چاپ اوّل. تهران: انتشارات قلمستان.

2– برتنس، یوهانس ویلم (1382) نظریه ادبی. ترجمة فرزان سجودی. تهران: مؤسسة انتشاراتی آهنگ دیگر.

3- پورنامداریان، تقی. (1380). در سایۀ آفتاب. تهران: سخن.

4- -------------. (1382). دیدار با سیمرغ. (رمز و داستان­های رمزی در ادب پارسی). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

5- ------------ (1382). گمشده لب دریا(تأمّلی در معنی و صورت شعر حافظ). تهران: سخن. 

6– چندلر، دانیل (1387) مبانی نشانه­شناسی. ترجمة محمد پارسا. چاپ4. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی و انتشارات سورة مهر.

7- سجادی، سیدجعفر (1375). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. چاپ سوم. تهران: کتابخانة طهوری.

8- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1380). موسیقی شعر. چاپ3. تهران: آگاه.

9- --------------------- (1378). زبور پارسی. تهران: آگاه.

10- عطّار، فریدالدّین محمّد نیشابوری (1394). تذکره­الاولیاء. تصحیح محمد رضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.

11---------------------------(1392). دیوان عطّار نیشابوری. «متن انتقادی بر اساس نسخه­های خطی کهن». به سعی و تصحیح مهدی مداینی و مهران افشاری. تهران: چرخ.

12- -------------------- (1385). منطق­الطیر، تصحیح محمد رضا شفیعی کدکنی. چاپ سوم. تهران: سخن.

13- قشیری، ابوالقاسم (1385). ترجمة رسالة قشیریه. ترجمة ابوعلی حسن بن احمد عثمانی. تصحیح بدیع الزّمان فروزانفر. چاپ ششم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

14- کاشانی، عزّالدّین محمود (1385). مصباح­الهدایه و مفتاح­الکفایه. تصحیح عفت کرباسی و محمدرضا برزگر خالقی. چاپ دوم. تهران: زوّار.

15- گوهرین، سید صادق (1388). شرح اصطلاحات تصوف. (ج 4-7). چاپ اول. تهران: زوّار.

16- هجویری، علی بن عثمان (1384). کشف­المحجوب.  تصحیح محمود عابدی. چاپ دوم. تهران: سروش. 

مقالات

1- حیاتی، زهرا (1388). بررسی نشانه­شناختی عناصر متقابل در تصویرپردازی اشعار مولانا، فصلنامة نقد ادبی. س2.  ش6. صص 7-24.

2- صادقی مجید و راضیه عروجی (1385). حیرت در عرفان، مجلة پژوهش­های فلسفی- کلامی. شماره 28. صص31-64.

3- میرباقری فرد، سیدعلی اصغر و احسان رئیسی (1389). بررسی و تحلیل یقین در متون منظوم عرفانی. پژوهش­نامة زبان و ادبیات فارسی. سال دوم. شماره6. صص 75- 98.