بررسی تناسب اجزای تشبیه و استعاره با موضوع در شعر فارسی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 4، دوره 11، شماره 42، دی 1398، صفحه 83-104   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

لیلا امیری¹؛ زهرا ریاحی زمین^{* 2}

¹دانش آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

²دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

چکیده

اجزای صور خیال به­خصوص مشبهٌ­به و مستعارٌ­منه با ظرفیت وسیع و نامحدود واژگانی، معنایی، هنری و ادبی، نقشی کلیدی در ساختار تشبیه و استعاره دارند؛ امّا آیا این عناصر گنجایش آن را دارند که بار موضوع یک سروده را بر دوش بکشند؟ پژوهش حاضر بر آن است تا چگونگی و چرایی گزینش اجزای صور خیال را در شعر فارسی در ارتباط با حوزۀ موضوعی آن­ها، با روش تحقیق کیفی، از نوع تحلیلی- توصیفی و شیوۀ متن­پژوهی بررسی کند. یافته­ها نشان   می­دهد علاوه بر ابعاد زیبایی­شناسانه، حماسی، غنایی، عرفانی و تعلیمی بودنِ موضوع اشعار، در انتخاب اجزای صور خیال سهم چشمگیری دارد. لازم به ذکر است در زمینۀ تناسباتِ اجزای صور خیال و موضوع اشعار، بسامد فراوان کاربردها مدّ نظر است.    

کلیدواژه‌ها

مستعارٌمنه و موضوع شعر؛ مشبهٌ به و موضوع شعر؛ زیبایی شناسی شعر؛ انواع شعر (حماسی؛ غنایی؛ عرفانی؛ تعلیمی)؛ شعر فارسی

مراجع

کتاب­ ها

1. اسدی طوسی. (1317). گرشاسب­نامه، تصحیح حبیب یغمایی، تهران: بی­نا.
2. پارساپور، زهرا. (1383). مقایسۀ زبان حماسی و غنایی با تکیه بر خسرو و شیرین و اسکندرنامۀ نظامی، چاپ اول، تهران: دانشگاه تهران.
3. حافظ. (1384). دیوان حافظ شیرازی، به کوشش خلیل خطیب رهبر، چاپ سی و هشتم، ویرایش سوم، تهران: صفی­علیشاه.
4. رجایی، محمد خلیل. (1353). معالم­البلاغه در علم معانی و بیان و بدیع، شیراز: دانشگاه پهلوی.
5. رستگار فسایی، منصور. (1353). تصویرآفرینی در شاهنامۀ فردوسی بررسی و نقد تشبیهات و استعارات در شاهنامه، چاپ اول، شیراز: چاپخانۀ کورش.
6. سعدی. (1384). بوستان، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، ویراست دوم، چاپ هشتم، تهران: خوارزمی.
7. سنایی غزنوی. (1387). حدیقه­الحقیقه و طریقه­الشریعه، تصحیح و تحشیۀ محمدتقی مدرس رضوی، چاپ هفتم، ویراست2، تهران: دانشگاه تهران.
8. شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1385). صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.
9. شمیسا، سیروس. (1385). بیان، چاپ نخست از ویرایش سوّم، تهران: میترا.  
10. عثمان مختاری. (1358). شهریارنامه، به اهتمام غلامحسین بیگدلی، چاپ اول، تهران: بی­نا.
11. عطاء بن یعقوب. (1384). حماسۀ برزونامه: تصحیح انتقادی برزو، به کوشش علی محمدی، چاپ اول، همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
12. عطار. (1386). اسرارنامه، مقدمه، تصحیح و تعلیقات دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
13. ........ . (1383). منطق­الطیر (مقامات الطیور)، به اهتمام و تصحیح صادق گوهرین، تهران: علمی و فرهنگی.
14. فخرالدین اسعد گرگانی. (1390). ویس و رامین، به کوشش محمد روشن، چاپ اول، تهران: صدای معاصر.
15. فرخی سیستانی. (1388). دیوان حکیم فرخی سیستانی؛ با مقدمه و حواشی و تعلیقات و فهرست اعلام و لغات و مقابله نسخ معتبر، به کوشش محمد دبیرسیاقی، ویرایش4، چاپ هشتم، تهران: زوّار.
16. فردوسی. (1385). شاهنامۀ فردوسی، از روی چاپ مسکو، به کوشش و زیر نظر سعید حمیدیان، چاپ هشتم، تهران: قطره.
17. کروچه، بندتو. (1381). کلیات زیباشناسی. ترجمه فؤاد روحانی تهران: علمی و فرهنگی.
18. کمال­الدین حسین واعظ کاشفی سبزواری. (1369). بدایع­الافکار فی صنایع­الاشعار، ویراسته و گزاردۀ میر جلال­الدین کزّازی، چاپ اوّل، تهران: مرکز.
19. مولوی. (1383). مثنوی معنوی، تصحیح، مقدمه و کشف­الابیات قوام­الدین خرمشاهی، تهران: دوستان.
20. ناصرخسرو قبادیانی. (1307). دیوان قصاید و مقطعات حکیم ناصرخسرو به انضمام روشنایی­نامه و سعادت­نامه و رساله­ای به نثر، به اهتمام و تصحیح مجتبی مینوی، تهران: کتابخانۀ تهران.
21. نظامی. (1392). خسرو و شیرین، با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
22. ........... . (1390). لیلی و مجنون، با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، چاپ دوازدهم، تهران: قطره.
23. ........... . (1388). مخزن­الاسرار، با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، چاپ دوازدهم، تهران: قطره.
24. .......... . (1385). هفت­پیکر، با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، چاپ پنجم، تهران: قطره.
25. هاوکس، ترنس. (1386). استعاره، ترجمه فرزانه طاهری، تهران: مرکز.

مقالات

1. آقاحسینی، حسین و سیدان، الهام. (1392). بررسی جایگاه تشبیه و تمثیل در اندیشه­های تعلیمی سعدی، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، سال پنجم، شمارۀ نوزدهم، صص28-1.
2. گلچین، میترا. (1390). بررسی ساختارهای مختلف تشبیه در مثنوی معنوی، سبک­شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال چهارم، شمارۀ اول، شمارۀ پیاپی11، صص352-339.
3. محمودی، مریم. (1393).تشبیه برجسته­ترین ویژگی سبکی کلیله­و­دمنه، فنون ادبی، سال ششم، شمارۀ2، (پیاپی11)، صص132-121.