اعتراض در مثنوی مولانا

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 5، دوره 11، شماره 42، دی 1398، صفحه 105-132   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

صدیقه سجادی راد¹؛ احمد ذاکری^{* 2}

¹دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی،دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، کرج، ایران.

²دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، کرج، ایران.

چکیده

شعر اعتراض، به عنوان یکی از زیرمجموعه­های شعر متعهد، از دیرباز در ادبیات فارسی به اشکال مختلف وجود داشته است.
آثار اغلب شعرا و نویسندگان برجستۀ ایرانی از گذشته تا امروز ، آیینۀ تمام نمای محیط و روزگار زندگی آنان بوده است. چنان که بسیاری از آنان در تحلیل و تبیین دشواری­های زندگی به مراتب تیز بین­تر و حساس­تر از سایر دانشمندان اجتماعی بوده­اند و نسبت به مسایل و مشکلات جامعه، احساس مسؤولیت می­کردند؛ در نتیجه با سرودن اشعار اعتراضی، در برابر ناراستی­ها و کج­روی­های هیأت­های حاکمه و اقشار مختلف اجتماع، از نوع سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و ... واکنش نشان می­دادند.
یکی از این شاعران و اندیشمندان مولانا جلال­الدین محمد بلخی می­باشد. سخن گفتن از مولانا و اندیشه­های سیاسی  اجتماعی او کاری بس دشوار است و در این زمینه هر کسی بنا بر ظن خود یار مولانا می­شود؛ با این حال، با توجه به شور و حال عرفانی مولوی هرچند که در بادی امر به نظر می­رسد که او هیچ توجهی به اوضاع روزگارش ندارد و از سیاست­های حاکمان زمانش برکنار است، لیکن با تحقیق در آثارش، دیدگاه­های سیاسی  اجتماعی و انتقادی او را می­توان یافت. همچنین می­توان اوضاع روزگارش و مناسبات حاکم بر ضوابط و سیاست عصرش را در جای جای اشعارش باز نمایاند و گوشه­هایی از اعمال زور و خشونت حاکمان و وابستگان به جناح حاکم را به تصویر کشید .
هدف از این مقاله که به روش توصیفی و نحلیلی انجام پذیرفت، بررسی شعر اعتراض در مثنوی مولانا است؛ به این منظور، اشعار اعتراضی مولانا در مثنوی مولانا مورد بررسی و تحلیل قرار می­گیرد.

کلیدواژه‌ها

اعتراض؛ ادبیات متعهد؛ مولانا؛ مثنوی؛ عرفان و تصوف

مراجع

1. قران کریم
2. بصیری، محمّد صادق،(1387) نامۀ پایداری، مجموعۀ مقالات اوّلین کنگره ادبیّات پایداری. به اهتمام احمد امیری خراسانی، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش­های دفاع مقدس.
3. زرین کوب، عبدالحسین،(1353) نه شرقی نه غربی انسانی، چاپ اول، تهران: انتشارات امیرکبیر.
4. ---------------- ،(1356) ازکوچه ی رندان، تهران: انتشارات جاوید.
5. ----------------  ،(1362) ارزش میراث صوفیه، تهران: مؤسسۀ انتشارات امیر کبیر.
6. ----------------  ،(1372) سرّ نی، ج 2 ، تهران: انتشارات علمی.
7. سارتر، ژان پل،(1388) ادبیات چیست؟، ترجمۀ ابوالحسن نجفی، مصطفی رحیمی، چاپ اول، چاپ هشتم، تهران: نشر نیلوفر.
8. سلیم، غلامرضا ،(1361) آشنایی با مولوی، تهران: انتشارات توس.
9. شفیعی کدکنی، محمدرضا،(1376) تازیانه­های سلوک، چاپ دوم، تهران: انتشارات آگاه.
10. شمیسا، سیروس،(1385) سبک شناسی شعر، چاپ دوم، تهران: نشر میترا.
11. فروزانفر، بدیع الزمان،(1366) زندگانی مولانا جلال الدین محمد، چاپ پنجم، تهران: کتاب پارسه.
12. گلدمن، لوییس،(1381) جامعه شناسی ادبیات (دفاع از جامعه شناسی رمان)، ترجمه محمد پوینده، چاپ اول، تهران: نشر هوش وابتکار.
13. گولپینارلی، (1370) مولانا جلال الدین زندگی، فلسفه، آثار و گزیده­ای از آنها؛ ترجمۀ توفیق سبحانی، چاپ دوم، تهران : مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
14. محمدزاده، مریم،(1382) بررسی انتقادات اجتماعی و سیاسی در قصاید سنایی، تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.
15. مختاری، محمّد،(1371) انسان در شعر معا صر، چاپ اوّل، تهران: انتشارات توس.
16. معین، محمّد،(1375) فرهنگفارسی، شش جلد، چاپ شانزدهم، تهران: مؤسّسه انتشارات امیرکبیر.
17. مولوی،(1385) فیه ما فیه، به تصحیح و حواشی فروزانفر، تهران: نگاه.
18. -----  ،(1380) مثنوی، بر اساس نسخۀ تصحیح شدۀ رینولد نیکلسون، چاپ پنجم، تهران: انتشارات ققنوس.