بررسی و تحلیل لایۀ ایدئولوژیک واژگان، در داستان امیر ارسلان

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 10، دوره 11، شماره 42، دی 1398، صفحه 245-274   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

زهرا دری

استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، کرج، ایران

چکیده

هر زبانی در بافت فرهنگی خاص شکل می­گیرد، به همین سبب می­توان در آثار ادبی، گفتمان فرهنگی و خصوصا ایدئولوژیک آن جامعه را نشانه­یابی کرد و بدین وسیله تحولات فرهنگی حاکم بر نسل­های گوناگون و حتی ژانرهای گوناگون ادبی را مورد بررسی قرار داد که چنین بررسی­ای در حیطۀ سبک شناسی و از مقولۀ تحلیل گفتمان قرار می­گیرد. داستان امیرارسلان نامدار که از جمله رمانس­های عامیانه­ی پر مخاطب زبان فارسی است، نه تنها چون هر متن ادبی دیگری تهی از نگرش­های ایدئولوژیک نیست بلکه اهمّیّت این اثر  و یافته­های این پژوهش آن است  که در شرایط تاریخی خاص عصر قاجار، گفتمان زبان، قدرت و ایدئولوژی را به خوبی تبیین می­کند؛ در این بررسی به لایه­های ایدئولوژیک(واژگان) و پس زمینه­های اجتماعی و تاریخی آن پرداخته شده و این که این داستان ظاهرا عاشقانه، چگونه مباحث فرهنگی و ایدئولوژیک را بازتاب می­دهد. حاصل پژوهش بیانگر آن است که  داستان امیر ارسلان علی رغم ساختار رمانس واره بودن با رویکرد ایدئولوژیک دینی- ملّی، جهت تبیین تفوق اسلام بر کفر و با نظرگاه شیعی تدوین شده است و از ژانری تاریخی در گذر ایّام به ژانری عاشقانه-داستانی تبدیل شده است، تا با این ساختار  و با تکیه بر حافظۀ جمعی توده­ها  تاثیر حداکثری را بتواند براقشار مختلف جامعه  بگذارد.

کلیدواژه‌ها

امیر ارسلان؛ ایدئولوژی؛ تحلیل گفتمان؛ سبک شناسی لایه ای؛ واژگان

مراجع

1. فتوحی­رود­معجنی، محمود،(1391)، سبک شناسی، تهران: انتشارات سخن.
2. فرگلاف، نورمن.(1379)، تحلیل انتقادی گفتمان، فاطمه شایسته پیران و همکاران، تهران: دفتر مطالعات و توسعه رسانه.
3.  مطهری، مرتضی،(1361)، شناخت، تهران: انتشارات شریعت.
4.  نظام السلطنه مافی، حسینقلیخان،( 1362 )، خاطرات و اسناد نظام السلطنه مافی، به­کوشش معصومه مافی و منصوره اتحادیه و دیگران، تهران: نشر تاریخ ایران.
5. مارتین، ونسا،(1390)، عهدقاجار، ترجمۀ حسن زنگنه، تهران:  ماهی.
6. ارشاد، فرهنگ،(1391)، کندوکاوی در جامعه شناسی ادبیات، تهران :آگه.
7. براون، ادوارد گرانویل،(1387)،یک سال در میان ایرانیان، ترجمۀ مانی صالحی علاقه، تهران: نشر اختران
8. برتنس، هانس،(1383)، مبانی نظریه ادبی، ترجمۀ محمد رضا ابوالقاسمی،  تهران : نشرماهی.
9. بشلر، ژان،(1370)،ایدئولوژی چیست؟ نقدی بر ایدئولوژی­های غربی، ترجمه علی اسدی، تهران: سهامی انتشار.
10. بهرامپور، شعبانعلی،(1379).درآمدی بر تحلیل گفتمان، گفتمان و تحلیل گفتمانی(مجموعه مقالات گفتمان)، به  اهتمام محمدرضا تاجیک،تهران: فرهنگ گفتمان. 
11. خاقانی، افضل الدین،(1368)، دیوان اشعار، به کوشش ضیاء الدین سجادی، تهران: زوار.
12. داد، سیما،(1390)،فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی، تهران: مروارید.
13. راوندی، مرتضی، (1382)، تاریخ اجتماعی ایران، ج 3، تهران: نگاه.
14. ستوده، هدایت الله، همکاری مظفر الدین شهبازی، (1378)، جامعه شناسی ادبیات، تهران: انتشارات آوای نور.
15. سجودی، فرزان و گروه مترجمان،(1390)،نشانه شناسی فرهنگی، تهران: نشر علم.
16. سیاح، محمدعلی، (1364)، خاطراتحاجسیاحیادورۀخوفووحشت، مصحح سیف الله گلکار، تهران: امیرکبیر. 
17. شهیدی، عنایت­الله(1380).پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی، چاپ اول،تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی.
18. صادقی تهرانی، محمد،(1360)، اسرار و مناسک حج ، تهران، انتشارات شکرانه.
19. عاملی، محمد بن حسن حرّ،(1414ق)، وسایل الشیعه، ج 17، قم :آل البیت .
20. فرای، نورتروپ(1377)، رمانس میتوس تابستان، ترجمۀ علی­اکبر علیزاد، ویژه‎نامه رمانس و ملودرام، به کوشش منصور براهیمی، تهران: بنیاد سینمایی فارابی.
21. کسایی، ابوالحسن علی،(1373)، زندگی، اندیشه و شعر کسایی، محمد امین ریاحی، تهران: انتشارات علمی.
22. محجوب، محمد جعفر،(1386)، ادبیات عامیانه ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، تهران: نشر چشمه.
23. مکارم شیرازی، ناصر،(1387)، تفسیر نمونه ،جلد اول، تهران: دارالکتب الاسلامیه
24. میلز، سارا(1388)، گفتمان، ترجمۀ فتاح محمدی، زنجان: هزارۀ سوم.
25. نقیب الممالک، محمد علی،(1378)، امیر ارسلان نامدار، با مقدمۀ کریستف بالایی و محمد جعفر محجوب، تهران: الست فردا.
26. یونگ، کارل گوستاو،(1387)، انسان و سمبول­هایش، ترجمۀ محمود سلطانیه، چاپ ششم، تهران:جامی.
    1. Fairclough , Norman (2010)Critical Discourse Analysis: The critical Study of  Structuration. London: Longman.
    2. Gramsci, Antonio (1998), “Hegemony”  from the “formation of Intellectuals”  in Julie Riviin  and Michel Rym (eds) Literary Theory: An Anthology, Malden, MA and Oxford: Blackwell
    3.  Van, Dijk, T. (2001). Multidisciplinary CDA: A plea for diversity. In R. Wodak, & M. Meyer (Eds.), Methods of critical discourse analysis. (pp. 95-121). London: SAGE Publications Ltd.
    4. https://www.islamquest.net/fa/archive/question/fa2068

مقالات

1. اکرمی، غلامرضا، دعا و نیایش در ادیان، نشریه اخبار ادیان، سال ششم، بهار و تابستان87، صص58- 62.
2. آقاگل­زاده، فردوس(1386)، تحلیل گفتمان انتقادی و ادبیات،ادب پژوهی، شماره اول: صص17 -27.
3. پارسانیا،حمید،(1376)، دین و ایدئولوژی، مجله نقد، شماره دوم و سوم،  سال اول ،صص89-112.
4. زارعی و طهماسبی زاده ،محمدابراهیم و ساره،(1379)،شمایل شناسی زن در دوره قاجار، فصلنامه زن در فرهنگ و هنر، دورة 10 ، شمارة 4 ، صص577ـ594.
5. فصیحی، سیمین و منصوری، (1394)، واکاوی اوضاع مذهبی ایران در عصر ناصری ، تاریخنامۀ خوارزمی،      سال سوم ، شماره 1 .