بررسی تطبیقی داستان غنایی یوسف و زلیخای جامی (خاتم الشعرا) و عندلیب (شاعر ترکمن)

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 7، دوره 11، شماره 42، دی 1398، صفحه 157-192   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

خوجه سید سیدمحمدی¹؛ محمد فاضلی^{* 2}؛ رضا اشرف زاده²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، مشهد، ایران

²استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، مشهد، ایران.

چکیده

بررسی تأثیر متقابل ادبیات ملل در حیطۀ ادبیات تطبیقی قرار دارد و کنکاش در این زمینه، اعتلا و غنای زبان و ادبیات ملی و تفاهم و دوستی ملت­ها را در پی ­خواهدداشت. تاثیر زبان، فرهنگ و تمدن ایرانی بر زبان و ادبیات بومی یکی از موضوعات پژوهش در ادبیات تطبیقی است. یوسف و زلیخا داستانی قرآنی است که بازتاب وسیعی در ادبیات غنایی داشته است. در این جستار بازآفرینی اثر دو سخنور با زبان و فرهنگ متفاوت با بهره­ گیری از رویکرد تطبیقی- تحلیلی، مورد بررسی و تبیین قرارگرفته و یوسف و زلیخای عبدالرّحمان جامی (قرن نهم) با یوسف و زلیخای نورمحمّد عندلیب، شاعر، نویسنده و مترجم ترکمن(قرن دوازدهم) مقایسه    شده­است، تا وجوه افتراق و اشتراک این دو اثر فارسی و ترکمنی مورد بررسی قرارگیرد. نتایج کلّی پژوهش، بسامد عوامل متافیزیکی داستان عندلیب در شکل­گیری پیرنگ داستان نقش اساسی را دارد؛ ولی جامی در اثر خود از طرحی باورمندانه و منطقی­تر بهره­ جسته­است. ویژگی­های داستان­های کهن را در هر دو اثر می­توان دید؛  در روایت جامی محور اصلی داستان عشق یوسف و زلیخاست وی تلاش دارد در ضمن داستان بینش عرفانی خود را بیان ­کند؛ در روایت عندلیب، یوسف شخصیت اصلی داستان است و داستان با آنچه در سوره یوسف آمده، نزدیک می­باشد.

کلیدواژه‌ها

منظومۀ عاشقانه؛ یوسف و زلیخا؛ جامی؛ عندلیب

مراجع

1. قرآن کریم
2. اخوت، احمد، (1371)، دستور زبان داستان، اصفهان: نشر فردا.
3. راهنی، رضا، (1381)، قصه­ نویسی، تهران: نشر البرز.
4. جامی، عبدالرحمان­ بن­ احمد، (1386)، مثنوی هفت­ اورنگ، تصحیح مرتضی مدرس­ گیلانی، تهران: اهورا.
5. خیام­ پور، رسول،(1339)، یوسف و زلیخا، تبریز: شفق.
6. داد، سیما ،(1382)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: انتشارات مروارید.
7. ذوالفقاری، حسن، (1374)، منظومه­ های عاشقانۀ ادب فارسی،تهران: نیما.
8. شوشتری، علی بن علی نجار ،(۱۳۷۳)، تفسیر سورۀ یوسف، تصحیح میرهاشم محدث،تهران: صدوق.
9. صفا، ذبیح الله، (1369)، تاریخ ادبیات در ایران، چاپ دهم، تهران: فردوس.
10. طوسی، احمدبن­ محمدبن­ زید، (1345)، تفسیرسورۀ یوسف، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
11. فراهی­ هروی، معین­الدین، (1364 )، حدائق­ الحقایق، تصحیح سیدجعفرسجادی، تهران: امیرکبیر.
12. ُسترینج، گای، (1393)، جغرافیای تاریخی سرزمین­ های خلافت شرقی، مترجم محمود عرفان. تهران: علمی و فرهنگی.
13. مارتین، والاس، (1382)، نظریه­ های روایت، ترجمه محمد شهبا، تهران: هرمس.
14. مستور، مصطفی، (1379 )،مبانی داستان کوتاه، تهران: مرکز نشر.
15. مک کی، رابرت، (1382)، داستان ساختار، سبک و اصول فیلمنامه­نویسی، ترجمه محمد گذرآبادی، تهران: هرمس.
16. میرصادقی، جمال، (1380)، عناصر داستان، تهران، سخن.
17. ------------ ،(1365)، ادبیات داستانی، چاپ دوم، تهران،مؤسسه فرهنگی ماهور.
18. -------------،(1383)، داستان و ادبیات، تهران: نشر آیه مهر.
19. ندا، طه ،(1380)، ادبیات تطبیقی، تهران: فرزان.
20. غنیمی هلال، محمد، (1373)، ادبیات تطبیقی، ترجمۀ سید مرتضی آیت­ اله ­زاده شیرازی، تهران: امیرکبیر.
21. واعظ کاشفی، ملاحسین(بی­تا)،  تفسیر حسینی، ترجمۀ شاه ولی­الله محبت دهلوی، پاکستان: کراچی.
22. هیئت، جواد ،(1366)، سیری در تاریخ زبان و لهجه ­های ترکی، تهران: نشرنو.
23. بخاری افندی، شیخ سلیمان، (1298ه.ق)، فرهنگ لغات جغتایی و ترکی عثمانی، جلد اول، استانبول: مهران.
24. بگمراد اف، احمد، (1990)، شعرلر و پایامالار، عشق آباد: انتشارات ترکمنستان.
25. عندلیب، نورمحمّد، (1389)، یوسف و زلیخا، تصحیح مراد دردی قاضی، گرگان: فراغی.
26. قیاس اُوا، گ. دردی اُوا، (2015)،.فرهنگ ترکمنی به ترکمنی،(Hazyna sözlük)، دو جلد، عشق­ آباد: ترکمنستان.
    1. Geldiyev,Gurbandurdi, (2011),Andalıp،kardeşkalemler aylik Avrasya Edebiayt ،Yil:5/sayi :54 .p.50-52, Dergisi.Ankara.
    2. GÖkÇimen,Ahmet,(2011),Andalibın Yusuf Züleyhası,kardeş kalemler aylik Avrasya Edebayte:Ankara، Dergisi Yıl:5/ sayi :54 .p.47-50
    3. Öztürk،Aydın ,(2008),Andalib ve Nesimi، Poeması،türkish Studies.Volume3/7 fall.p.555-563.Ankara.
    4. türkmen ,Fikret & Geldiyev.Gurban durdi,(1995),Türkmen şiire antolojisi, türksoy yayinlari.No 4.Ankara.

مقالات

1. عباسی، علی، (1385)، پژوهشی بر پیرنگ، مجله پژوهش­ های زبان خارجی دانشگاه تهران، شماره 33، صص85-103