مقایسه میانگین مصرف آب مشترکین پر مصرف خانگی در شهر سقز قبل و بعد از ارائه برنامه‌های رسانه‌ای روش‌های صرفه‌جویی در آب

مطالعات جامعه شناسی

مقاله 7، دوره 12، شماره 45، اسفند 1398، صفحه 143-159   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jss.2020.671684

نویسندگان

آکو ریحانی‌نیا¹؛ مهران صمدی²

¹کارشناسی ‌ارشد علوم ارتباطات اجتماعی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی؛ تبریز– ایران.

²گروه علوم ارتباطات اجتماعی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی؛ تبریز– ایران (نویسنده مسئول).

چکیده

هدف اصلی تحقیق حاضر مقایسه میانگین مصرف آب مشترکین پر مصرف خانگی قبل و بعد از ارائه برنامه­های رسانه­ای روش­های صرفه­جویی در آب در شهر سقز است. جامعه آماری کلیه مشترکین پر مصرف با کاربری خانگی هستند که به چهار گروه تقسیم گردید. در خلال سه دوره 45 روزه به نمونه­ها برنامه­های رسانه­ای آموزش روش­های صرفه­جویی در آب در 4 قالب متفاوت از قبیل بروشور و برنامه­های کتبی، فیلم، کارتون و انیمیشن ارائه گردید. نوع روش تحقیق بر اساس هدف کاربردی و طرح تحقیق نیمه آزمایشی می­باشد. هم­چنین تحقیق به صورت طولی و از نوع مطالعات روند است. روش گردآوری اطلاعات میدانی و برای جمع­آوری داده­ها از بانک اطلاعاتی سامانه آب بهای امور آب و فاضلاب شهری سقز استفاده گردیده و تغییرات مصرف سال­های 1395 و 1396 نسبت به تغییرات مصرف سال­های 1394 و 1395 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. با استفاده از آزمون مقایسه میانگین  T وابسته مشخص شد که رابطه معناداری بین آموزش رسانه‌ای روش‌های صرفه­جویی در آب و تغییر در میزان مصرف آب مشترکین پر مصرف وجود دارد. هم­چنین با استفاده از همین آزمون تفاوت میانگین در بین هر یک از گروه­ها بررسی شد که مشخص گردید کاهش مصرف در تمام گروه­ها مشهود است، اما از نظر معناداری مصرف آب گروهی که تمام برنامه‌‌های رسانه‌ای را دریافت کرده‌اند بیشتر از سایر گروه‌ها کاهش یافته است.

کلیدواژه‌ها

آموزش؛ آموزش رسانه‌ای؛ مصرف؛ صرفه‌جویی؛ مشترک پر مصرف

اصل مقاله

 

«مطالعات جامعه‌شناسی»

سال دوازدهم، شماره چهل و پنجم، زمستان 1398

ص ص 159-143

 

 

 

                                          

 

مقایسه میانگین مصرف آب مشترکین پر مصرف خانگی در شهر سقز قبل و بعد از ارائه برنامه­های رسانه­ای روش­های صرفه­جویی در آب

آکو ریحانی­نیا^[1]

مهران صمدی^[2]

تاریخ دریافت مقاله:10/10/1397

تاریخ پذیرش نهایی مقاله:18/7/1398

چکیده

هدف اصلی تحقیق حاضر مقایسه میانگین مصرف آب مشترکین پر مصرف خانگی قبل و بعد از ارائه برنامه­های رسانه­ای روش­های صرفه­جویی در آب در شهر سقز است. جامعه آماری کلیه مشترکین پر مصرف با کاربری خانگی هستند که به چهار گروه تقسیم گردید. در خلال سه دوره 45 روزه به نمونه­ها برنامه­های رسانه­ای آموزش روش­های صرفه­جویی در آب در 4 قالب متفاوت از قبیل بروشور و برنامه­های کتبی، فیلم، کارتون و انیمیشن ارائه گردید. نوع روش تحقیق بر اساس هدف کاربردی و طرح تحقیق نیمه آزمایشی می­باشد. هم­چنین تحقیق به صورت طولی و از نوع مطالعات روند است. روش گردآوری اطلاعات میدانی و برای جمع­آوری داده­ها از بانک اطلاعاتی سامانه آب بهای امور آب و فاضلاب شهری سقز استفاده گردیده و تغییرات مصرف سال­های 1395 و 1396 نسبت به تغییرات مصرف سال­های 1394 و 1395 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. با استفاده از آزمون مقایسه میانگین  T وابسته مشخص شد که رابطه معناداری بین آموزش رسانه‌ای روش‌های صرفه­جویی در آب و تغییر در میزان مصرف آب مشترکین پر مصرف وجود دارد. هم­چنین با استفاده از همین آزمون تفاوت میانگین در بین هر یک از گروه­ها بررسی شد که مشخص گردید کاهش مصرف در تمام گروه­ها مشهود است، اما از نظر معناداری مصرف آب گروهی که تمام برنامه‌‌های رسانه‌ای را دریافت کرده‌اند بیشتر از سایر گروه‌ها کاهش یافته است.

واژگان کلیدی: آموزش، آموزش رسانه­ای، مصرف، صرفه­جویی، مشترک پر مصرف.

مقدمه

در حال حاضر بین توان تأمین آب شرب و شدت تقاضا در کشور فاصله‌ زیادی وجود دارد. هزینه‌های بالای تأمین و توزیع از یک سو و افزایش بی‌رویه مصرف از سوی دیگر این فاصله را هر چه بیشتر افزایش داده است. در کنگره بین­المللی آب و منابع آب جهان که اردیبهشت ماه سال 1372 در آلمان تشکیل شد اعلام گردیدکه امروزه 3/1 میلیارد نفر از مردم کشور های درحال توسعه امکان استفاده از آب لوله­کشی را نداشته و روزانه 35 هزار نفر به دلیل مصرف آب­های آلوده جان خود را از دست می­دهند (توکلی و همکاران، 1390: 87). نبود آگاهی از موقعیت بحرانی کشور در زمینه آب و نبود آموزش‌های عمومی در خصوص روش‌های صرفه‌جویی و استفاده صحیح از آب، آب مصرفی در حوزه‌ِ شهری و خانگی را به شدت با افزایش روبرو نموده است و این خود مشکل بزرگی است. شاید مردم کماکان در مورد کم­آبی و بحران آب مطالبی شنیده باشند اما آن­ها در مورد روش‌های مدیریت مصرف هنوز هم سرگردانند و نیاز به آموزش دارند، در این میان رسانه‌ها آموزش دهنده‌اند و آموزش رسانه‌ای می‌تواند مؤثر عمل کند. تاثیر وسایل ارتباط جمعی و رسانه­ها بر میزان دانش، درک و رفتار مخاطبان از مطالعات اصلی مطالعات رسانه­ای بوده است. نقش آموزش‌های رسانه‌ای و تأثیر آن­ها بر افکار عمومی بر کسی پوشیده نیست. اما پرسش اصلی این است که آیا رسانه­ها آن قدر قدرت دارند تا طرز تفکر و رفتار افراد مختلف را شکل یا تغییر دهند؟(ویلیامز، 1390: 15). در این جا بر تأثیر برنامه‌های آموزش رسانه‌ای صرفه‌جویی آب به عنوان محرکی جهت تأثیر بر رفتار و نگرش مشترکین تأکید می‌گردد.

آب شرب سالم و با کیفیت نقش بسیارکلیدی و مؤثری در سلامت جامعه ایفا می‌کند مردم باید بدانند و آگاه شوند آبی که می‌نوشند از کجا فراهم می‌آید؟ اطلاع رسانی در مورد مراحل تأمین، انتقال، تصفیه و توزیع آب تأثیرات چشمگیری در اصلاح الگوی مصرف خواهد داشت و در نهایت منجر به کاهش مصرف آب خواهد شد. مسئله‌ حائز اهمیت در این جا این است­که اگر بتوانیم با آموزش روش‌های صرفه‌جویی در آب نگرش مشترکین را تحت تأثیر قرار دهیم توانسته‌ایم آن­ها را به سمت تغییر رفتار یعنی­کاهش مصرف آب هدایت کنیم به دنبال این کاهش مصرف ذخیره آب تصفیه شده در مخازن بیشتر شده و هزینه‌های تولید آب آشامیدنی به طرز چشمگیری­کاهش خواهد یافت. نکته قابل توجه این است­که رسانه‌ها در ایران توجه کافی به مسئله‌ نهادینه کردن مصرف آب نمی‌کنند، رسانه‌ها تنها یک هدف دارند انتقال خبر. مسلم است که انتقال خبر نمی‌تواند ماندگاری یک پیام را تضمین کند، برای داشتن مصرف بهینه در حوزه آب باید با دادن آگاهی و تکرار آن از سوی رسانه‌ها عادت‌های غلط مردم را اصلاح کرد. بدون شک انجام فعالیت‌های فرهنگی، هنری، اثرگذار خواهند بود. سوال اصلی پژوهش حاضر این است که آیا تفاوت معناداری در میانگین مصرف آب مشترکین پر مصرف خانگی قبل و بعد از ارائه برنامه­های رسانه‌ای روش‌های صرفه‌جویی وجود دارد؟

اهداف تحقیق

هدف اصلی

مقایسه میانگین مصرف آب مشترکین پر مصرف خانگی قبل و بعد از ارائه برنامه­های رسانه­ای روش­های صرفه­جویی در آب.

 

اهداف اختصاصی

- مقایسه میانگین مصرف آب مشترکین پر مصرف خانگی قبل و بعد از ارائه برنامه­های رسانه‌ای روش‌های صرفه‌جویی در آب (در قالب بروشور، برنامه‌های کتبی،‌ توصیه‌های آموزشی)

- مقایسه میانگین مصرف آب مشترکین پر مصرف خانگی قبل و بعد از ارائه برنامه­های رسانه‌ای روش‌های صرفه‌جویی در آب (در قالب فیلم)

- مقایسه میانگین مصرف آب مشترکین پر مصرف خانگی قبل و بعد از ارائه برنامه­های رسانه‌ای روش‌های صرفه‌جویی در آب (در قالب کارتون و انیمیشن)

- مقایسه میانگین مصرف آب مشترکین پر مصرف خانگی قبل و بعد از ارائه برنامه­های رسانه‌ای روش‌های صرفه‌جویی در آب (در قالب همه برنامه­های رسانه­ای ذکر شده).

 

مبانی نظری

همه انسان­ها از صبح تا شب درگیر انواع ارتباط با رسانه­ها هستند، شاید یکی از دلایل آن پیچیدگی روابط فردی و اجتماعی باشد که محتوای برنامه­ها برای­مان ایجاد می­کند. در مورد تاثیر رسانه­ها بر رفتار مخاطب نظریات متفاوتی ارائه شده است که وجه اشتراک آن­ها این است که رسانه­ها به ویژه رسانه­های دیداری و شنیداری قادرند بر اندیشه­ها، شیوه زندگی و الگوهای رفتاری مخاطبان تاثیر بگذارند اما بین صاحب­نظران بر سر میزان تاثیر رسانه­ها اتفاق نظر جامعی وجود ندارد. چنان که برخی معتقدند رسانه­ها تاثیر شگرفی بر اندیشه و رفتار مخاطبان بر جای می­گذارند در حالی که برخی دیگر از نظریه­پردازان به اثر معتدل­تری معتقدند. بدون شک رسانه­ها مخاطبان را تحت تاثیر قرار می­دهند. این تاثیرات در زمینه­های گوناگون نمایان می­شود. هم چنین این تاثیرات می­تواند مستقیم و یا غیرمستقیم باشد. می­تواند پس از گذشت مدتی نشانه­های خود را بروز دهد و یا بلافاصله اثرگذاری آن نمایان شود. تاثیرات رسانه­ها می­تواند به صورت آموزش خود را نشان دهد یعنی مخاطبان با ارتباطی که با رسانه­ها دارند چیزهایی را فراگیرند. این آموزش­ها امکان دارد در هرزمینه­ای اعم از سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و ... باشد اما نکته­ای که دراین جا از اهمیت به سزایی برخوردار است و در این تحقیق هم به دنبال آن هستیم تاثیر رسانه­ها بر تغییر الگوهای رفتاری است. الگوهای رفتاری زمانی تغییر می­کنند که رسانه­ها با تمام توان از کارکرد آموزشی خود استفاده کنند و در سوی دیگر مخاطبان بعد از قرار گرفتن در معرض این آموزش­ها در رفتار خود تغییر ایجاد کنند. این تغییر رفتار می­تواند به دو شکل ظاهر شود: 1. فراگیری رفتارهای جدید، 2. اصلاح رفتارهای پذیرفته شده قبلی به صورت جایگزین کردن رفتار جدید.

 

نظریه یادگیری اجتماعی

یکی از نظریه‌های مربوط به آثار اجتماعی رسانه‌ها، نظریه یادگیری اجتماعی است آلبرت باندورا^[3] نظریه کاملی از رفتار انسانی را ارائه داد که آن را نظریه یادگیری اجتماعی می‌نامند. این نظریه نشان می‌دهد که چگونه ما از تجربه مستقیم و مشاهده یاد می‌گیریم و الگوبرداری می‌کنیم. نظریه یادگیری اجتماعی می‌گوید، رفتار حاصل عوامل محیطی و شناختی است. این نظریه ویژگی‌های تقویت عمل و محرک را در نظر می‌گیرد، اما بر نفوذ فرایندهای فکری یادگیرنده تأکید می‌کند. نظریه یادگیری اجتماعی به طور ویژه با ارتباط جمعی مرتبط است، زیرا بسیاری از رفتارهایی که ما از طریق الگوبرداری می‌آموزیم، ابتدا در رسانه‌ای جمعی مشاهده شده است. براساس این نظریه انسان ها بیشتر آن چه را برای راهنمایی و عمل در زندگی نیاز دارند. صرفاً از طریق تجربه و مشاهده مستقیم یاد نمی­گیرند، بلکه عمده آن­ها به طور غیر مستقیم و به ویژه از طریق رسانه‌های جمعی آموخته می‌شوند. این نظریه معتقد است فرد از طریق مشاهده و مطالعه نمونه‌های رسانه‌ای رفتار مناسب را فرا می‌گیرد، یعنی در واقع می‌فهمد که کدام دسته از رفتارها پاداش می‌گیرند و کدام یک کیفر می‌بینند، پس مخاطب می‌کوشد در زندگی واقعی به تقلید و الگو برداری از نمونه‌های رسانه‌ای گرایش پیدا کند. چهار فرایند اصلی یادگیری اجتماعی در الگوی باندورا عبارتند از: فرایندهای توجه، یادگیری، بازتولید حرکتی و فرایندهای انگیزشی. در توجیه نظریه یادگیری اجتماعی برای این پژوهش باید گفت هر کدام از گروه‌های جدا شده از مشترکین که به آن­ها برنامه‌های رسانه‌ای آموزش صرفه‌جویی در آب داده می‌شود در معرض این برنامه‌ها قرار گرفته و آن‌ها را به صورت مستقیم مشاهده می‌کنند. در این میان اگر الگو برداری به شکل مؤثری اتفاق بیفتد که یک فرایند فکری شکل گرفته در مخاطب است، مخاطب رفتار مناسب را فرا گرفته و به آن عمل می‌کند. دراین میان توجه مخاطب به برنامه‌های رسانه‌ای نقش مهمی دارد. پس باید سعی شود مخاطب به برنامه‌های رسانه‌ای آموزش صرفه‌جویی در آب توجه کند و آن را درک نماید تا از آن یاد گرفته و بتواند در ذهن خود الگوسازی کند. الگوی یادگیری مشاهده­ای می­تواند به تشریح بیشتر نظره یادگیری اجتماعی کمک کند.

 

 

الگوی یادگیری مشاهده­ای

در تحقیقاتی که در مورد تاثیر تلویزیون بر یادگیری اجتماعی کودکان انجام شده ماهیت و میزان یادگیری مشاهده­ای کودکان در اثر تماشای تلویزیون بررسی شده است. طبق الگوی یادگیری مشاهده­ای، کودکان با تماشای بازیگران خشن در تلویزیون رفتارهای تهاجمی را یاد می­گیرند، درست همان طور که با تماشای والدین، خواهران و برادران، همسالان و دیگران مهارت­های شناختی و اجتماعی را فرا می­گیرند. پژوهش­های صورت گرفته در این زمینه نشان داده­اند وقتی کودکان رفتار دیگران را در فیلم­ها و تلویزیون تماشا می­کنند تا حد زیادی این رفتارها را فرا می­گیرند. وقتی کودک یک رفتار جدید را تحصیل می­کند، آشکارا این توانایی را دارد که به آن عمل کند، به خصوص اگر در موقعیتی قرار بگیرد که چنین رفتاری مطمئن به نظر برسد(لاوئری و دی فلور، 1390: 556).

فراگرد یادگیری دیداری در سه مرحله انجام می­شود: 1. بیننده باید رفتار فرد دیگری را مشاهده کند، خواه به صورت یک الگوی زنده (تماس مستقیم با فرد) خواه به صورت یک الگوی نمادین (مشاهده رفتار دیگران در رسانه­ها) 2. وی باید آن چه را که دیده یا شنیده تحصیل کند و قادر به تقلید از آن باشد.
3. وی شاید رفتار الگوبرداری شده را به عنوان راهنمای عمل بپذیرد و یا شاید هم نپذیرد(همان).

بر طبق نظریه یادگیری اجتماعی و الگوی یادگیری مشاهده­ای اگر توجه به برنامه‌های رسانه‌ای آموزش صرفه‌جویی در آب و درک آن­ها به درستی انجام شود مخاطب الگوسازی کرده و نتایج  عمل خود را در رابطه با پاداش و یا تنبیه تجزیه و تحلیل می‌نماید و در نهایت، رفتار در راستای این تجزیه و تحلیل تغییر یافته و در مسیر درست قرار می‌گیرد.

 

نظریه برجسته­سازی

این نظریه مدعی تأثیر رسانه‌ها بر شناخت و نگرش و تعیین اولویت­های ذهنی آنان از طریق انتخاب و برجسته­سازی بعضی از موضوعات و رویدادها در قالب خبر و گزارش خبری است، به این معنا که  رسانه‌ها با برجسته ساختن بعضی از موضوعات و رویدادها، بر آگاهی و اطلاعات مردم تأثیر می‌گذارند. گرچه نمی‌توانند تعیین کنند که مردم چگونه بیندیشند اما می‌توانند تعیین کنند درباره چه بیندیشند. منظور از برجسته­سازی رسانه‌ها این است که رسانه‌ها این قدرت را دارند که توجه مخاطب را به مجموعه‌ای از موضوعات و مسائل معین و محدود معطوف سازند و از مسائل و موضوعات دیگر چشمپوشی کنند.

دبیران، سردبیران و تهیه کنندگان برنامه­های خبری رادیو و تلویزیون از طریق گزینش موضوعات خبری و تفسیری و نحوه پوشش آن­ها به طور غیرمستقیم بستری فراهم می­آورند که موضوعات و اخبار مهم روز چه چیزهایی هستند. این کار رسانه­ها برجسته­سازی است، رسانه­ها از میان انبوه رویدادها و مسائل روزانه بعضی را پوشش می­دهند و بقیه را رها می­کنند. درباره شکل پوشش دادن نیز بعضی از موضوعات را به عنوان اخبار مهم تیتر می­کنند و در صفحه اول درج می­نمایند و یا در راس مطالب رادیو و تلویزیون پخش می­کنند و بر عکس بعضی از موضوعات را با تیتر کوچک در صفحات میانی به حاشیه می­برند و نقش برجسته­سازی را به این ترتیب ایفا می­کنند(میرسعید قاضی، اسماعیلی، 1381: 75).

 

پیشینه تحقیق

فرانک آر، شاتل وورث و مارک ای می کودکانی را که مرتب به سینما می­رفتند با کودکانی که به ندرت سری به سینما می­زدند و یا هرگز به تماشای فیلم نمی­رفتند مقایسه کردند. در این مطالعه کوشش شد رفتار عمومی، رفتار در مدرسه و محبوبیت در میان همسالان مورد بررسی قرار گیرد. در کل 1400 کودک مورد مطالعه قرار گرفتند و پژوهشگران دریافتند که معلمان به طور معمول طرف­داران سینما را از نظر رفتاری به کودکانی که دائم به سینما نمی­رفتند در درجه پایین­تری قرار دادند. طرف­داران سینما از محبوبیت کمتری برخوردار بودند، تکالیف مدرسه را به خوبی گروه دیگر انجام نمی­دادند و در مقایسه با آن­ها وجهه اعتباری کمتری نزد همکلاسی­های خود داشتند(لاوئری، دی فلور، 1390: 128). پژوهش­هایی نیز در مورد یادگیری مشاهده­ای و فراگردهای شناختی صورت گرفته که نشان می­دهد کودکانی که تعداد زیادی از رفتارهای تهاجمی را در برنامه­های تلویزیونی مشاهده می­کنند ممکن است آن رفتارها را به خاطر سپرده و درصورت وجود نشانه­های مناسب بعدها آن را به خاطر آورده و اجرا کنند. این پژوهش­ها که عمدتاً در مورد تاثیرگذاری خشونت تلویزیونی بر کودکان و نیز بزرگسالان صورت گرفته نشان می­دهد که هر چه کودک خشونت بیشتری را در تلویزیون تماشا کند نگرش مثبت­تری نسبت رفتارهای تهاجمی خواهد داشت(همان).

اکثر پژوهش‌ها نشان می‌دهند که پیام‌های زنده یا تصویری بیشترین تأثیر را در تغییر نگرش مخاطب دارد بعد از آن نیز پیام‌های شفاهی و نوشتاری قرار دارند یک مطالعه قدیمی توسط ویلک در سال 1824 نشان داد که سخنرانی‌های زنده از صدای ضبط شده یا نوشته شده تأثیرگذارترند(تن، 1388: 191).

گیتینگ می‌گوید که تلویزیون نسبت به رادیو و مطبوعات مخاطب را بیشتر درگیر می‌کند، تلویزیون می‌تواند برخی از ویژگی‌های ارتباط­گر را برجسته کند(همان: 192).

در مقابل یافته‌های مربوط به تغییر نگرش، پژوهش روی درک مخاطبان نشان می‌دهد که پیام‌های نوشتاری نسبت به پیام‌های صوتی یا ویدیویی آسان­تر یاد گرفته و به خاطر سپرده می­شوند، نتیجه‌گیری کلی این است که ما بیشتر از طریق خواندن یاد می‌گیریم تا گوش کردن و یا گوش کردن همراه با دیدن (همان).

ایمان قاسمی همدانی و موسی امیری درمقاله‌ای تحت عنوان بررسی نقش رسانه‌های جمعی بر تغییر رفتار کاربران ترافیکی به این نتیجه رسیده‌اند که تلویزیون به عنوان فراگیرترین و تأثیرگذارترین رسانه در بین مخاطبان مهم­ترین ابزار رسانه‌ای برای آموزش همگانی و اطلاع رسانی است، پس از تلویزیون، رادیو و سپس بروشورها و بیلوردهای تبلیغاتی در مکان دوم قرار دارند. مطبوعات نیز در کنار بروشورها می‌تواند به عنوان سومین ابزار رسانه‌ای مؤثر تلقی شود.

«بررسی نقش رسانه در کنترل بحران آب تهران در سال 1380 این تحقیق توسط اسماعیل کاوسی و مینو حیدری انجام شده است، هدف پژوهش بررسی نقش رسانه‌ ملی در کنترل بحران آب تهران در سال 1380 است. یافته‌‌های این پژوهش نشان داده رابطه معناداری بین نقش رسانه‌ ملی با کنترل بحران آب تهران وجود دارد. رسانه‌ها به خصوص رسانه ملی توانسته با اطلاع رسانی به موقع به مخاطبان، تأثیر زیادی بر افکار عمومی بگذارد و آن­ها را با برنامه‌های خود همسو و هموار کند.

«مطالعه نقش رسانه­های ارتباط جمعی در آموزش مسائل محیط زیست از دیدگاه معلمان مدارس راهنمایی شهرستان سرپل ذهاب» هم مطالعه دیگری است که در مورد تاثیر رسانه­ها در آموزش انجام گرفته است. این پژوهش از نوع مشاهدات توصیفی تحلیلی می­باشد که سیدمحمد شبیری و بهمن زندی در سال 1389 آن را انجام داده­اند. هدف این پژوهش ارتقای فرهنگ عمومی حفاظت از محیط زیست در کشور بود. یافته­ها نشان داد تاثیر آموزش رسانه­ای بر فراگیری مسائل زیست محیطی و رعایت آن به مقدار بیش از 70 درصد مؤثر و تاثیرگذار است.

تحقیق دیگر در مورد کارکرد رسانه­ها در تغییر الگوی رفتار توسط سیدنورالدین رضوی­زاده با عنوان «بررسی تاثیر رسانه­ها بر تمایل به تغییر سبک زندگی روستایی» انجام گرفته است. هدف از این پژوهش شناخت تاثیرات ارتباطات بر تمایل به تغییر سبک زندگی در روستاهاست. این تحقیق به صورت پیمایشی انجام گرفته و یافته­ها نشان می­دهد استفاده از تلویزیون، ویدئو و تماشای برنامه تلویزیونی خارجی بر نگرش روستائیان به زندگی شهری و تمایل به تغییر سبک زندگی یا تمایلات آن­ها در مصرف مادی تاثیرگذار است.

 

فرضیات تحقیق

 - میانگین مصرف آب مشترکین پر مصرف خانگی قبل و بعد از ارائه برنامه­های رسانه‌ای روش‌های صرفه‌جویی در آب متفاوت است.

- میانگین مصرف آب مشترکین پر مصرف خانگی قبل و بعد از ارائه برنامه­های رسانه‌ای روش‌های صرفه‌جویی در آب (در قالب بروشور و برنامه­های کتبی و توصیه­های آموزشی) متفاوت است.

- میانگین مصرف آب مشترکین پر مصرف خانگی قبل و بعد از ارائه برنامه­های رسانه‌ای روش‌های صرفه‌جویی در آب (در قالب فیلم) متفاوت است.

- میانگین مصرف آب مشترکین پر مصرف خانگی قبل و بعد از ارائه برنامه­های رسانه‌ای روش‌های صرفه‌جویی در آب (در قالب کارتون و انیمیشن) متفاوت است.

- میانگین مصرف آب مشترکین پر مصرف خانگی قبل و بعد از ارائه برنامه­های رسانه‌ای روش‌های صرفه‌جویی در آب (در قالب همه‌ برنامه‌های رسانه‌ای اعم از بروشور، فیلم و کارتون و انیمیشن) متفاوت است.

 

تعاریف مفهومی و عملیاتی

آموزش رسانه‌ای

آموزش بر اساس تعریفی که سازمان ملل ارائه کرده است عبارت است از تمام کنش‌ها و اثرات، راه‌ها و روش‌هایی که برای رشد و تکامل توانایی مغزی و معرفتی و هم­چنین مهارت‌ها، نگرش‌ها و رفتار انسان به کار می‌روند. البته به طریقی که شخصیت انسان را تا ممکن‌ترین حد آن تعالی بخشند. آموزش یا تدریس در واقع نوعی راهنمایی است که این راهنمایی ممکن است در حوزه­های روانی / حرکتی، عاطفی باشد. ساده­ترین تعریف آموزش یا تدریس عبارتست از تحریک یا راهنمایی کردن فرایند یادگیری دانش­آموزان(شعاری­نژاد، 1380: 34). کارکرد آموزشی رسانه‌ها همواره مورد تأکید صاحب­نظران حوزه‌های گوناگون بوده است. رسانه‌ها نقش مهمی در شکل‌گیری رفتار‌ها، نگرش‌ها، ارزش‌ها و هنجارها دارند. آموزش رسانه­ای آموزشی است که از طریق رسانه ارائه شده و منجر به یادگیری می­شود.

در این تحقیق برنامه‌های رسانه‌ای مدنظر هستند که روش‌های صرفه‌جویی در آب را آموزش داده و نیز در خصوص مراحل تولید، انتقال و تصفیه آب اطلاعاتی ارائه می‌کنند. در اقلام بروشور و برنامه‌های کتبی، هم از توصیه‌های آموزشی مصور و هم از جملات تأثیرگذار در مورد بحران آب استفاده شد. تعداد دفعات ارائه برنامه­های رسانه­ای روش­های صرفه­جویی در آب (یک بار در هفته) این متغیر را عملیاتی می­کند. در فیلم‌های آموزشی سعی گردید تمام موارد ذکر شده در بروشورها به صورت فیلم تهیه و درون لوح فشرده ارائه شود. در بخش کارتون و انیمیشن، کارتون و انیمیشن‌های مربوط به صرفه‌جویی در آب و هم­چنین یک بسته آموزشی مصور شامل یک لوح فشرده و یک عدد مداد جهت تشویق به تماشای لوح به مشترکین ارائه گردید.

 

مصرف آب

مصرف عبارتست از ارزش پولی کالا و خدماتی که توسط افراد خریداری و تهیه می­شود (کلانتری، 1388: 23). مصرف بهره‌گیری از چیزی برای برآوردن یک یا چند نیاز ذاتی است. در این جا نیاز ذاتی، آب می‌باشد.

در این تحقیق، مصرف آب بر اساس رقم مصرفی کنتور مشترکین که به صورت متر مکعب می‌باشد مشخص می‌شود (هر متر مکعب 1000 لیتر است)، به این صورت که با باز کردن شیر آب، کنتور شروع به چرخش کرده و شماره­ها متناسب با آب خروجی در آن ثبت می­گردد. کنتور مشترکین، مصرف را عملیاتی و قابل سنجش می­سازد.

 

روش پژوهش

نوع روش تحقیق بر اساس هدف کاربردی و طرح تحقیق شبه آزمایشی است. هم­چنین تحقیق به صورت طولی و از نوع مطالعات روند است. روش اجرا به صورتی بود که سه دوره‌ 45 روزه‌ قرائت کنتور در سال 96 انتخاب گردید و در هر دوره با استفاده از ارائه برنامه‌های رسانه‌ای آموزش صرفه‌جویی در آب از قبیل فیلم، بروشور، انیمشین و کارتون سعی گردید همراه با اطلاع رسانی، روش‌های صحیح مصرف آب، راه‌های صرفه‌جویی به مشترکین آموزش داده شد.

 

جامعه آماری

جامعه آماری این پژوهش کلیه مشترکین پر مصرف با کاربری خانگی در سقز است. با توجه به آمارهای اخذ شده از امور آب و فاضلاب شهری سقز تعداد کل قرائت‌های بالای 40 متر مکعب در پنج ماهه نخست سال 1395 در میان 42095 اشتراک با کاربری خانگی 4037 مورد بوده است.

 

نمونه و روش نمونه­گیری

در تعریفی که از مشترک پر مصرف ارائه گردید مشترک پر مصرف مشترکی است که در دوره‌های قرائت مصرف ماهیانه‌اش از 40 متر مکعب بیشتر باشد. نمونه از میان این مشترکین انتخاب گردید. برای کاهش خطا در نمونه‌گیری و انتخاب نمونه‌ای مصرف مشترکین از جامعه آماری انتخاب شدند که در 3 دوره قرائت ابتدایی سال 1394 و 1395 مصرف ماهیانه آن­ها از 40 متر مکعب بیشتر بود به این ترتیب مشترکینی که در یک دوره یا دو دوره و هم­چنین تنها در یکی از سال­های 1394 دارای مصرف بالا بوده‌اند در فرایند نمونه‌گیری حذف شدند زیرا امکان این که در سال 1396 نیز مصرف این مشترکین بالا باشد کمتر است. با بررسی آمارهای دریافتی از امور آب و فاضلاب شهری سقز در سه دوره‌ اول قرائت سال 1394 و 1395 مصرف آب تعداد 40 مشترک در هر سه دوره از 40 متر مکعب بیشتر بود. بنابراین حجم نمونه 40 مشترک تعیین گردید. این نمونه به صورت هدف­مند انتخاب گردید. در مرحله دوم، این نمونه خود به صورت تصادفی به 4 دسته تقسیم شد:

گروه اول: گروهی که در طول سه دوره تنها بروشور برنامه‌های کتبی و توصیه‌های آموزشی دریافت کردند.

گروه دوم: گروهی که در طول سه دوره تنها فیلم آموزشی صرفه‌جویی در آب دریافت کردند.

گروه سوم: گروهی که در طول سه دوره تنها انیمیشن و کارتون آموزشی صرفه­جویی در آب دریافت کردند.

گروه چهارم: گروهی که در طول سه دوره همه برنامه‌های رسانه‌ای صرفه‌جویی در آب را دریافت کردند.

ابزار پژوهش

ابزار پژوهش سامانه آب بهای شرکت آب و فاضلاب سقز می‌باشد که اطلاعات مصرفی مشترکین توسط مأمورین قرائت  و از کنتور آب آن­ها استخراج می‌شود به آن وارد می‌گردد. در این پژوهش اطلاعات وارد شده به این سامانه به صورت فرم و جدول استخراج شده و مورد استفاده قرار گرفت.

 

روش اجرا

شیوه انجام پژوهش به این صورت بود که سه دوره 45 روزه‌ قرائت کنتور که از فروردین 1396 تا مرداد 1396 طول کشید انتخاب شده و در هر دوره با استفاده از ارائه برنامه‌های رسانه‌ای آموزش صرفه­جویی در آب به گروه‌های جدا شده به صورت مجزا از قبیل بروشور و برنامه‌های کتبی و توصیه‌های آموزشی­، فیلم، انیمیشن تلاش شد همراه با اطلاع رسانی، روش‌های صحیح مصرف آب و راه‌های صرفه‌جویی در آب به مشترکین آموزش داده شود. در پایان هر دوره، داده‌ها از طریق رقم مصرفی درج شده در کنتور مشترک که در سامانه آب بهای شرکت ثبت شده بود گردآوری شدند. با تجزیه و تحلیل این داده‌ها می‌توان پی برد که آموزش‌ها تا چه حد در تغییر میزان مصرف آب مشترکین تأثیر داشته‌اند.

 

جدول شماره (1): گروه­بندی برنامه رسانه­ای در گردآوری اطلاعات در میزان مصرف آب

نمونه	موارد ارائه شده
گروه اول	برنامه‌های کتبی ـ بروشور ـ توصیه‌های آموزشی
گروه دوم	فیلم آموزشی صرفه جویی در آب
گروه سوم	انیمیشن و کارتون
گروه چهارم	تمام برنامه‌های آموزشی

 

یافته­­ها

جدول شماره (2): توزیع میانگین و انحراف معیار  شاخص مصرف آب بر حسب گروه آموزش

بروشور                          فیلم                         کارتون                       کل

سال           انحراف معیار±میانگین       انحراف معیار±میانگین       انحراف معیار±میانگین     انحراف معیار±میانگین

نودوچهار        662/2±5/43                    5/4±13/49                    2/4±7/45                   08/8±8/49

نودوپنج         06/1±6/42                       2/8±6/50                     1/8±7/46                  08/6±1/48

نودوشش          9/4±4/40                      8/11±7/50                   6/14±6/42                  3/9±7/40

کل              5/3±16/42                     4/8±16/50                   7/9±04/45                  6/8±2/46

 

نتایج نشان می­دهد که بر حسب گروه آموزش بروشور و برنامه­های کتبی کمترین میانگین مربوط به سال 96 به میزان (4/40) متر مکعب و بیشترین میانگین مربوط به سال 94 به میزان (5/43) متر مکعب است. هم­چنین بر حسب گروه آموزش فیلم، کمترین میانگین مربوط به سال 94 به میزان (13/49) متر مکعب و بیشترین میانگین مربوط به سال 96 به میزان (7/50) متر مکعب می­باشد. برحسب گروه آموزش کارتون و انیمیشن کمترین میانگین مربوط به سال 96 به میزان (6/42) متر مکعب و بیشترین میانگین مربوط به سال 95 به میزان (7/46) متر مکعب است. و در آخر بر حسب­ گروه آموزش همه برنامه­ها، کمترین میانگین مصرف مربوط به سال 96 به میزان (7/40) متر مکعب و بیشترین میانگین مصرف مربوط به سال 94 به میزان (8/49) متر مکعب می­باشد. هم­چنین در یک نگاه کلی می­توان مشاهده کرد که برحسب گروه­های آموزش، کمترین میانگین مصرف مربوط به گروه آموزشی بروشور به میزان (16/42) متر مکعب و بیشترین میانگین مصرف مربوط به گروه آموزشی فیلم به میزان (16/50) متر مکعب است.

 

جدول شماره (3): توزیع میانگین و انحراف معیار  شاخص مصرف آب برحسب سال

  سال            انحراف معیار±میانگین         

نودوچهار          72/5±05/47

نودوپنج           27/7±2/47

نودوشش          2/11±47/43

کل      5/8±91/45

 

نتایج نشان می­دهد که کم­ترین میانگین به میزان 47/43 مربوط به سال نود و شش است و بیش­ترین میانگین مصرف به میزان 47 در سال­های نود و چهار و نود و پنج مشاهده شده است. مصرف سال نود و پنج نسبت به سال نود و چهار به میزان 34/. درصد افزایش داشته است.

هدف اصلی از تحلیل داده­ها این است که تفاوت میانگین مصرف سال 95 نسبت به سال 94 که مشترکین هیچ آموزشی در زمینه مصرف صحیح آب دریافت نکرده­اند را با تفاوت میانگین سال 96 نسبت به 95 که مشترکین آموزش­های رسانه­های روش­های صرفه­جویی در آب را دریافت نمودند مقایسه کرده و این مقایسه را از لحاظ معناداری بررسی کنیم. برای این منظور سال­های 94 و 95 را دوره اول و سال­های 95 و 96 را دوره دوم می­نامیم.

 

جدول شماره (4): توزیع میانگین و انحراف معیار تغییرات مصرف بر حسب دوره

  سال                                       تفاوت میانگین           انحراف معیار          

 نودوچهار و نودوپنج(دوره اول)           1583/.-               93/4      

نودو شش و نودوپنج (دوره دوم)           73/3-                  8/9              

 

در دوره اول تفاوت میانگین (1583/.-) است که این مقدار بدان معناست که مشترکین در سال 95 نسبت به سال 94 به میزان (1583/.) متر مکعب­­کاهش مصرف داشته­اند. درسال 95 هیچ آموزش رسانه­ای به مشترکین داده نشده است. هم­چنین با مشاهده میزان تفاوت میانگین مصرف دوره دوم مشخص می­شود که در سال 96 که مشترکین انواع آموزش­های رسانه­ای روش­های صرفه­جویی در آب را دریافت نمودند به میزان (73/3) متر مکعب­کاهش مصرف را تجربه کرده­اند. اگر این کاهش مصرف را در مقایسه با کاهش مصرف سال 95 قرار دهیم در می­یابیم که مشترکین در سال 96 به میزان (57/3) متر مکعب کمتر آب مصرف نموده­اند.

حال با مقایسه میانگین مصرف دوره اول و دوره دوم از طریق آزمون t وابسته مشخص می­کنیم که آیا این تفاوت معنادار است یا خیر.

 

جدول شماره (5): آزمون مقایسه میانگین T وابسته تغییرات مصرف

         دوره تغییرات            تفاوت میانگین       انحراف معیار         t           درجه آزادی          sig

 دوره دوم و دوره اول             89/3                 22/11              19/2-          39                034/.

 

مقدار معنی­داری مشاهده شده (034/.sig=) نشان می­دهد که تفاوت معنی­داری بین تغییرات مصرف دو دوره وجود دارد(05/.sig<).

-         میانگین مصرف آب مشترکین پر مصرف خانگی قبل و بعد از ارائه برنامه­های رسانه‌ای روش‌های صرفه‌جویی در آب متفاوت است.

به منظور آزمون این فرضیه، تفاوت میانگین دوره اول با تفاوت میانگین دوره دوم مقایسه شد.

 

جدول شماره (6): جدول آنالیز واریانس مصرف آب  در گروه آموزش

      منبع تغییرات         Ss                   df            Ms               F               sig

       بین گروهی         92/988                 3           64/329           182/5            002/0.

        خطا                74/7379               116         61/63                

        کل                66/8368               119                  

 

نتایج آنالیز واریانس نشان می­دهد که تفاوت مشاهده شده در میزان مصرف آب بر حسب گروه­های آموزشی از نظر آماری معنی­دار می­باشد(01/.P< و 182/5=(116و3)F). لذا فرضیه پژوهشی مبنی بر این که «آموزش رسانه­ای روش­های صرفه­جویی در آب بر تغییر در میزان مصرف آب تأثیر دارد» تأیید می­گردد.

اما این آزمون نشان نمی‌دهدکه آیا هر یک از برنامه­های رسانه­ای روش­های صرفه­جویی در آب یعنی بروشور و برنامه­های کتبی، فیلم، کارتون و انیمشین تفاوت معناداری در مصرف گروه­های خود نسبت به سال 95 ایجاد کرده­اند و یا این که هر کدام از این برنامه‌های آموزشی تا چه حد در کاهش مصرف آب تأثیرگذار بوده‌اند. برای این منظور هریک از فرضیه­های دیگر به صورت جداگانه مورد تحلیل قرار گرفته است. برای گروه‌های جداگانه آزمون T وابسته اجرا و نتایج مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

-         میانگین مصرف آب مشترکین پر مصرف خانگی قبل و بعد از ارائه برنامه­های رسانه‌ای روش‌های صرفه‌جویی در آب (در قالب بروشور و برنامه­های کتبی و توصیه­های آموزشی) متفاوت است.

به منظور آزمون این فرضیه، میانگین مصرف دوره اول و دوره دوم از طریق آزمون t وابسته با هم مقایسه شد.

جدول شماره (7): آزمون مقایسه میانگین T وابسته مصرف بر حسب گروه آموزش بروشور

سال	تفاوت میانگین	انحراف استاندارد	T	درجه آزادی	Sig
نود و پنج و نود چهار	9/0-	6/4	06/1-	29	295/0
نود و شش و نود و چهار	1/3-	8/6	46/2-	29	02/0
نود و شش و نود و پنج	2/2-	7/6	7/1-	29	083/0

 

در جدول نتایج مقایسه میانگین تغییرات در سه حالت ارائه شده است. جهت‌های تفاوت‌ میانگین در سه مقایسه نشان می‌دهد که میزان مصرف هر دوره نسبت به قبل کاهش داشته است. در دوره دوم که مشترکین آموزش­های رسانه­ای درقالب بروشور و برنامه­های­کتبی دریافت کردند تفاوت میانگین به میزان (2/2-) متر مکعب است­که این تفاوت در دوره اول که هیچ آموزشی دریافت نکرده بودند تنها (9/0-) متر مکعب است. یعنی مصرف این مشترکین که در سال 96 بروشور و برنامه­های کتبی آموزش روش­های صرفه­جویی درآب دریافت کردند در مقایسه با دوره اول به میزان (3/1) کاهش پیدا کرده است. با بررسی مقدار  sigبه دست آمده می­توان دریافت که تفاوت میانگین دوره اول با تفاوت میانگین دوره دوم معنی­دار نیست (05/.sig>). بنابراین نتایج به دست آمده نشان می­دهد که آموزش­های رسانه­ای روش­های صرفه­جویی در آب در قالب بروشور و برنامه­های کتبی نتوانسته اند مصرف آب مشترکین پر مصرف را تا حد معنی­داری کاهش دهند. اما جهت منفی تفاوت میانگین مصرف بیانگرکاهش مصرف دوره دوم نسبت به دوره اول است. اما می­توان مشاهده کرد که تفاوت میانگین سال 96 با سال 94 معنی­دار است.

-         میانگین مصرف آب مشترکین پر مصرف خانگی قبل و بعد از ارائه برنامه های رسانه‌ای روش‌های صرفه‌جویی در آب (در قالب فیلم) متفاوت است.

به منظور آزمون فرضیه سوم مبنی بر این که آموزش رسانه­ای روش­های صرفه­جویی در آب در قالب فیلم موجب تغییر در مصرف آب مشترکین پر مصرف می­گردد، داده­­های به دست آمده این دسته مشترکین که آموزش­های رسانه­ای روش­های صرفه­جویی در آب در قالب فیلم را دریافت کرده­اند تحلیل شدند.

 

 

جدول شماره (8): آزمون مقایسه میانگین T وابسته مصرف بر حسب گروه آموزش فیلم

سال	تفاوت میانگین	انحراف استاندارد	T	درجه آزادی	Sig
نود و پنج و نود چهار	5/1	5/10	778/0	29	44/0
نود و شش و نود و چهار	6/1	4/12	706/0	29	48/0
نود و شش و نود و پنج	1/0	1/13	042/0	29	96/0

 

تفاوت میانگین مصرف دو دوره نه تنها کاهشی نداشته بلکه در هر دوره افزایش مصرف وجود داشته است اما این افزایش مصرف در دوره دوم نسبت به دوره اول روند نزولی را طی کرده است یعنی تفاوت میانگین مصرف در دوره اول از (5/1) متر مکعب افزایش به (1/0) متر مکعب افزایش، روند نزولی طی کرده است. هم­چنین با مشاهده مقدارsig  در هر دو دوره می­توان دریافت تفاوت معناداری بین تفاوت میانگین­ها در دو دوره وجود ندارد(05/.sig>). بنابراین آموزش­های رسانه­ای روش­های صرفه­جویی در آب درقالب فیلم نتوانسته­اند تغییر معناداری درمیزان مصرف آب مشترکین پر مصرف به وجود آورد اما کاهش میانگین مصرف مشهود است.

-         میانگین مصرف آب مشترکین پر مصرف خانگی قبل و بعد از ارائه برنامه­های رسانه‌ای روش‌های صرفه‌جویی در آب (در قالب کارتون و انیمیشن) متفاوت است.

برای آزمون فرضیه چهارم، داده­های دوره اول و دوم مربوط به مشترکینی که کارتون و انیمیشن دریافت کرده اند از طریق آزمونt  وابسته با هم مقایسه می­شوند.

 

جدول شماره (9): آزمون مقایسه میانگین T وابسته مصرف بر حسب گروه آموزش کارتون و انیمیشن

سال	تفاوت میانگین	انحراف استاندارد	T	درجه آزادی	Sig
نود و پنج و نود چهار	0/1	14/6	891/0	29	38/0
نود و شش و نود و چهار	06/3-	06/13	28/1-	29	209/0
نود و شش و نود و پنج	06/4-	28/11	97/1-	29	05/0

 

تفاوت میانگین دوره اول که مشترکین آموزشی دریافت نکرده بودند (0/1) متر مکعب افزایش داشت. این در حالی است که تفاوت میانگین دوره دوم که مشترکین آموزش­های رسانه­ای روش­های صرفه­جویی در آب در قالب کارتون و انیمیشن دریافت کردند (06/4-) بوده است. جهت منفی نشان دهنده کاهش مصرف می­باشد اما مقدار sig  نشان می­دهد که تفاوت معنی­دار نبوده و فرضیه چهارم تایید نمی­گردد .

- آموزش رسانه‌ای روش‌های صرفه‌جویی در آب (در قالب همه برنامه­ها اعم از  بروشور و برنامه­های کتبی و توصیه­های آموزشی، فیلم و کارتون و انیمیشن) متفاوت است.

به منظور آزمودن فرضیه پنجم مبنی بر این که آموزش رسانه­ای روش­های صرفه­جویی در آب در قالب همه برنامه­های رسانه­ای تفاوت معناداری در مصرف آب مشترکین پر مصرف به وجود آورده است داده­های مشترکین این گروه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

 

جدول شماره (10): آزمون مقایسه میانگین T وابسته مصرف بر حسب گروه آموزش همه برنامه‌ها 

سال	تفاوت میانگین	انحراف استاندارد	T	درجه آزادی	Sig
نود و پنج و نود چهار	7/1-	7/5	62/1-	29	115/0
نود و شش و نود و چهار	1/9-	1/12	1/4-	29	000/0
نود و شش و نود و پنج	4/7-	32/13	04/3-	29	005/0

 

 

تغییرات مصرف دوره اول (7/1-) متر مکعب بوده است­که دراین دوره مشترکین هیچ آموزشی دریافت نکرده بودند. یعنی مشترکین در سال 95 (7/1) متر مکعب کاهش مصرف نسبت به سال 94 داشته­اند. اما در تفاوت میانگین دوره دوم دیده می­شود که تفاوت میانگین مصرف دوره (4/7-) متر مکعب است. یعنی مشترکین در سال 96 که آموزش­های رسانه­ای در قالب­های مختلف دیدند (4/7) متر مکعب کاهش مصرف به نسبت سال 95 داشته­اند. جهت تفاوت میانگین در سه مقایسه نشان می‌دهد که میزان مصرف هر دوره نسبت به قبل کاهش داشته است. برحسب مقدار معنی‌داری مشاهده شده، بین مصرف دوره اول و دوره دوم تفاوت معنی‌داری وجود دارد.

 

بحث و نتیجه­گیری

هدف اصلی پژوهش، مقایسه میانگین مصرف آب مشترکین پرمصرف خانگی قبل و بعد از ارائه برنامه­های رسانه­ای روش­های صرفه­جویی در آب بود و طی آن تغییرات مصرف سال­های 1395 و 1396 نسبت به تغییرات مصرف سال­های 1394 و 1395 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. با استفاده از آزمون مقایسه میانگین (T وابسته) مشخص شد که رابطه معناداری بین آموزش رسانه‌ای روش‌های صرفه­جویی در آب و تغییر در میزان مصرف آب مشترکین پر مصرف وجود دارد. هم­چنین با استفاده از همین آزمون، تفاوت میانگین در بین هر یک از گروه­ها بررسی شد که مشخص گردید کاهش مصرف در تمام گروه­ها مشهود است، اما ازنظر معناداری مصرف­آب گروهی که تمام برنامه‌‌های رسانه‌ای را دریافت ­کرده‌اند بیشتر از سایر گروه‌ها کاهش یافته است. یافته­های این تحقیق با یافته­های تحقیقات نسبتاً مشابه همخوانی دارد. همان­گونه که ایمان قاسمی همدانی و موسی امیری در مقاله‌ای تحت عنوان «بررسی نقش رسانه­-‌ های جمعی بر تغییر رفتار کاربران ترافیکی» به این نتیجه رسیده‌اند که تلویزیون به عنوان فراگیرترین و تأثیرگذارترین رسانه در بین مخاطبان مهم­ترین ابزار رسانه‌ای برای آموزش همگانی و اطلاع رسانی است، پس از تلویزیون، رادیو و سپس بروشورها و بیلوردهای تبلیغاتی در مکان دوم قرار دارند. مطبوعات نیز در کنار بروشورها می‌تواند به عنوان سومین ابزار رسانه‌ای مؤثر تلقی شود.

در تبیین این یافته­، با توسل به نظریه برجسته­سازی باید گفت که اگر موضوع آب و لزوم صرفه­جویی مصرف آن به شکل مؤثری برجسته شود می‌تواند ذهنیت مخاطب را به سوی خود جلب نماید. در این تحقیق، برجسته ‌ساختن موضوع آب از طریق ارائه برنامه‌های رسانه‌ای صرفه‌جویی در آب انجام گرفت.

بروشور، برنامه‌های کتبی و توصیه‌های آموزشی به شکل تهیه شده بودندکه موضوع کمبود آب برای مخاطب برجسته شود.

فیلم، فیلم‌های جمع‌آوری شده درون لوح فشرده قرار داده شده و به مخاطبین ارائه گردید.

انیمیشن و کارتون، این دسته از برنامه‌ها جذابیت خاص خود را داشته و نیز همراه با آن پاداشی برای تماشای آن­ها ارائه شد. همه برنامه‌های رسانه‌ای ذکر شده در بالا به یک گروه از مخاطبین ارائه گردید. در طول سه دوره‌ قرائت کنتور یعنی تقریباً 5 ماهه نخست سال 1396 این برنامه‌های آموزشی به صورت مکرر به مخاطبان ارائه شد. با توجه به نظریه برجسته­سازی اگر برنامه‌های آموزشی به صورت مؤثر نزد مخاطبان برجسته شوند می‌توان ذهنیت مخاطب را به سوی آن­ها هدایت کرد و مخاطبان را به فکر وا داشت تا در مورد رفتار خود اندیشیده و آن را اصلاح نمایند.

 

پیشنهادهای اجرایی

- پیشنهاد می‌گردد سازمان‌هایی که در حوزه انرژی (آب، برق، گاز و ...) خدمات ارائه می‌دهند به امر آموزش رسانه‌ای روش‌های مصرف صحیح در مورد تمام مشترکین و یا مشترکین خاص پر مصرف توجه بیشتری مبذول نمایند.

- پیشنهاد می‌شود مشترکین پر مصرف انرژی، شناسایی شده و با ارائه برنامه‌های رسانه‌ای که تأثیرگذار هستند تلاش نمود مصرف این مشترکین را کاهش داد.

- استفاده از ظرفیت­ها و توان­مندی­های فرهنگی، آموزشی حوزه­های مختلف اجتماعی می­تواند نقش موثری در نهادینه کردن مصرف آب داشته یاشد. بهره­گیری از قابلیت­های ارتباطی آموزشی سازمان­های فعال در زمینه محیط زیست و انرژی در کنار برخورداری از امکانات آموزشی رسانه­ها و اطلاع رسانی وسایل ارتباط­جمعی مانند صدا و سیما، مطبوعات و ... می­تواند تاثیرات فرهنگی مناسبی به وجود آورد. البته در این میان هدف­مند کردن اقدامات، بسیار ارزش­مند خواهد بود و شناسایی مخاطبان هدف یکی از راه­های هدف­مند کردن اقدامات است. در زمینه مصرف آب با شناسایی مشترکین پر مصرف می­توان وقت و هزینه­هایی که برای اصلاح الگوی مصرف به کار می­بریم، روی این مشترکین متمرکز کرده و نتایج مورد انتظار را دریافت نماییم. هم­چنین گروه­های هدف در جامعه نظیر کودکان و نوجوانان و به خصوص زنان خانه­دار ضمن آشنایی با حساسیت­های موضوع در کنار مسئولان قرار می­گیرند. برگزاری جشنواره­های هنری با موضوع آب و استفاده از کارکردهای ارتباطی و اطلاع رسانی نهادهایی مانند مساجد هم می­تواند به موضوع آب کمک کنند.

 

منابع

اقبالی، مسعود. (1396). بحران آب در ایران، چالش­ها و راهکارها، فصلنامه مهندسی مشاور. شماره 76، تابستان.

بازرگان، عباس؛ و حجازی، الهه. (1385). روش­های تحقیق در علوم رفتاری. انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوازدهم.

تن، الکسیس. (1388). نظریه‌ها و پژوهش‌های ارتباط جمعی. ترجمه: نعیم، یدیعی. تهران: انتشارات همشهری.

رضوی­زاده، سیدنورالدین. (1392). بررسی تاثیرات رسانه بر تمایل به تغییر سبک زندگی، ماهنامه علمی تخصصی صدای جمهوری اسلامی ایران. شماره 70.

رضوی­زاده، سیدنورالدین. (1385). بررسی تاثیر رسانه­ها بر تمایل به تغییر سبک زندگی روستایی، فصلنامه علوم اجتماعی. شماره 31.

سورین، ورنر؛ و تانکارد، جیمز. (1381). نظریه‌های ارتباطات. ترجمه: علیرضا، دهقان. انتشارات دانشگاه تهران.

شعاری­نژاد، علی­اکبر. (1389). نگاهی به روان­شناسی آموختن یا روان­شناسی تغییر رفتار. انتشارات چاپخش، چاپ اول.

شهبازی، طیبه؛ بشیری، سیدمحمد؛ و زندی، بهمن. (1389). مطالعه نقش رسانه­های جمعی در آموزش مسائل محیط زیست از دیدگاه معلمان مدارس راهنمایی شهرستان سرپل ذهاب.

عبدی، زینب. (بی­تا). نقش و کارکرد رسانه­های جمعی در طرح مسائل زیست محیطی، فصلنامه علمی- پژوهشی رفاه اجتماعی. سال چهاردهم، شماره 55.

قاسمی همدانی، ایمان؛  و امیری،  موسی. (1393). بررسی نقش رسانه‌های جمعی و بر تغییر رفتار کاربران ترافیکی.

قریشی، محمدرضا. (بی­تا). کاهش منابع آب شیرین کشور، مصرف بی­رویه آب در بخش کشاورزی و گزینه­های پیشرو، ماهنامه اکسیر. شماره­های 1 و 2.

کلانتری، علی­اکبر. (1388). اسلام و الگوی مصرف. انتشارات موسسه بوستان کتاب، چاپ نهم.

لاوئری، شرون ای؛ و دی‌فلور، ملون ایل. (1390). نقاط عطف در پژوهش‌های ارتباطی. ترجمه: محمد، گذرآبادی. ‌نشر دانژه.

مامفورد، آلن. (1380). یادگیری موثر. انستیتوایز ایران.

ویمرو، راجر دی؛ و دومنیک،  جوزف آر. (1384). تحقیق در رسانه‌های جمعی. ترجمه: کاووس، سیدامامی. دانشگاه سروش.

 

---

1. کارشناسی ­ارشد علوم ارتباطات اجتماعی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی؛ تبریز– ایران.    

2. گروه علوم ارتباطات اجتماعی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی؛ تبریز– ایران (نویسنده مسئول).  

 

 

[3]. Albert bandura

مراجع

اقبالی، مسعود. (1396). بحران آب در ایران، چالش­ها و راهکارها، فصلنامه مهندسی مشاور. شماره 76، تابستان.

بازرگان، عباس؛ و حجازی، الهه. (1385). روش­های تحقیق در علوم رفتاری. انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوازدهم.

تن، الکسیس. (1388). نظریه‌ها و پژوهش‌های ارتباط جمعی. ترجمه: نعیم، یدیعی. تهران: انتشارات همشهری.

رضوی­زاده، سیدنورالدین. (1392). بررسی تاثیرات رسانه بر تمایل به تغییر سبک زندگی، ماهنامه علمی تخصصی صدای جمهوری اسلامی ایران. شماره 70.

رضوی­زاده، سیدنورالدین. (1385). بررسی تاثیر رسانه­ها بر تمایل به تغییر سبک زندگی روستایی، فصلنامه علوم اجتماعی. شماره 31.

سورین، ورنر؛ و تانکارد، جیمز. (1381). نظریه‌های ارتباطات. ترجمه: علیرضا، دهقان. انتشارات دانشگاه تهران.

شعاری­نژاد، علی­اکبر. (1389). نگاهی به روان­شناسی آموختن یا روان­شناسی تغییر رفتار. انتشارات چاپخش، چاپ اول.

شهبازی، طیبه؛ بشیری، سیدمحمد؛ و زندی، بهمن. (1389). مطالعه نقش رسانه­های جمعی در آموزش مسائل محیط زیست از دیدگاه معلمان مدارس راهنمایی شهرستان سرپل ذهاب.

عبدی، زینب. (بی­تا). نقش و کارکرد رسانه­های جمعی در طرح مسائل زیست محیطی، فصلنامه علمی- پژوهشی رفاه اجتماعی. سال چهاردهم، شماره 55.

قاسمی همدانی، ایمان؛  و امیری،  موسی. (1393). بررسی نقش رسانه‌های جمعی و بر تغییر رفتار کاربران ترافیکی.

قریشی، محمدرضا. (بی­تا). کاهش منابع آب شیرین کشور، مصرف بی­رویه آب در بخش کشاورزی و گزینه­های پیشرو، ماهنامه اکسیر. شماره­های 1 و 2.

کلانتری، علی­اکبر. (1388). اسلام و الگوی مصرف. انتشارات موسسه بوستان کتاب، چاپ نهم.

لاوئری، شرون ای؛ و دی‌فلور، ملون ایل. (1390). نقاط عطف در پژوهش‌های ارتباطی. ترجمه: محمد، گذرآبادی. ‌نشر دانژه.

مامفورد، آلن. (1380). یادگیری موثر. انستیتوایز ایران.

ویمرو، راجر دی؛ و دومنیک،  جوزف آر. (1384). تحقیق در رسانه‌های جمعی. ترجمه: کاووس، سیدامامی. دانشگاه سروش.