مبانی فقهی و حقوقی قتل ناشی از ترک فعل در حقوق ایران با نظرداشتی بر نظام حقوقی کامن لا

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

مقاله 3، دوره 16، شماره 58، اسفند 1398، صفحه 51-67   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2020.671695

نویسندگان

حمزه بیگی هرباغ¹؛ کیومرث کلانتری^{* 2}

¹دانشجو

²عضو هیئت علمی و استاد گروه حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه مازندران

چکیده

اکثر فقها بر آنند که قتل ناشی از ترک فعل برای تارک فعل، از روی عمد و در فرض توانایی، ضمان­آور است؛ فقها قتل ناشی از ترک فعل را در ذیل، قواعد فقهی همچون قاعده ی لاضرر، احسان و تسبیب مورد مطالعه قرار داده اند و اقوال مختلفی در این خصوص وجود دارد؛ اما با توجه به تحولاتی که در ادوار قانونی که در حقوق ایران به وجود آمده است، هیچ گونه مقرره ای در زمینه­ی مسؤولیت کیفری تارک فعل به طور شفاف و واضح وجود نداشت، تا اینکه به موجب بند «1» ماده­ی واحده­ی قانون مجازات خودداری از کمک به مصدومین و رفع مخاطرات جانی مصوب ١٣٥4 این امر مورد پیش بینی و تقنین قانونگذار قرار گرفت و مبنای آن را می توان نظرات مختلف فقهی عنوان نمود؛ از جهاتی دیگر در سال 1392 به موجب ماده ی 295 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 تارک فعل، با توجه به شرایط موجود در ماده ی مزبور، مسئولیت کیفری خواهد داشت. اما در مقابل، در برخی کشورها، همچون نظام حقوقی کامن لا، مسئولیت کیفری تارک فعل به صورت نسبی مورد پذیرش قرار گرفته است؛ در کشورهای کامن لا، ترک فعل، زمانی به عنوان عنصر مادی جرم، قلمداد می گردد که الزام و وظیفه­ی قانونی در انجام عملی وجود داشته باشد و ترک آن سبب تحقق جرم شود.

کلیدواژه‌ها

قتل؛ ترک فعل؛ مسؤولیت کیفری؛ سببیت؛ عمد

مراجع

1. قرآن کریم.
2. براندن، استیو،  (1376)، مروری بر حقوق جزای انگلستان، ترجمه و توضیحات حسین میرمحمد صادقی، بی­جا.
3. پیک حرفه، شیرزاد، (1343)، پویشی در پاره ای از پیامد های جهانی اخلاق رایج،  روزنامه ی شرق، ش90.
4. حاجی تبار فیروزجایی، حسن؛ فلاح، امین، (1396)، حکم اکراه به قتل و مستندات آن در فقه امامیه و حقوق ایران»، فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، س13، ش47.
5. حاجی ده آبادی، احمد، (بی­تا)، ترک فعل به مثابه عمل کشنده، بی­جا.
6. حبیش تفلیسی، ابو الفضل، (1371)، وجوه القرآن، دانشگاه تهران، تهران.
7. حسینی شیرازی، سید محمد، (بی­تا)، کتاب القصاص، دارالقرآن، قم.
8. حسینی عاملی، محمد جواد، (بی­تا)، مفتاح الکرامه، جلد10، مؤسسه آل­البیت، بیروت.
9. خویی، سید ابوالقاسم، (1428)، مبانی تکمله المنهاج، ج 42 و2، انتشارات الامام الخویی، قم.
10. روانان، علی؛ میرداداشی، سید مهدی؛ صادقی، محمد؛ دلشاد معارف، ابراهیم، (1398)، مسؤولیت مدنی سبب مجمل تیم پزشکی در حقوق ایران و انگلیس»، فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، س15، ش57.
11. صانعی، پرویز، (1989)، حقوق جزای عمومی، جلد1، گنج دانش، تهران.
12. صفایی، سیدحسین؛ رحیمی، حبیب­الله، (1393)، مسؤولیت مدنی (الزامات خارج از قرارداد)، مجد، تهران.
13. طبرسی، فضل بن حسن، (بی­تا)، مکارم الاخلاق، جلد 11، دارالتعارف المطبوعات، بیروت.
14. فروغی، فضل الله؛ باقر زاده گان، امیر؛ میرزایی، محمد، (1395)، واکاوی فقهی - حقوقی احکام وضعی – تکلیفی ترک فعل با توجه به رابطه استناد»، فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، س11، ش45.
15. فلچر، جورج پی، (1384)،  مفاهیم بنیادین حقوق کیفری، ترجمه: سید مهدی سیدزاده ثانی، انتشارات دانشگاه علوم اسلامی رضوی، تهران.
16. قورچی بیگی، مجید؛ حسینی، سید حمید، (1396)، امکان­سنجی شرکت فاعل و تارک فعل در وقوع جرم، مطالعات حقوق کیفری و جرم شناسی،  شماره 1.
17. کلارکسون، سی. ام. وی، (1374)، تحلیل مبانی حقوق جزا، ترجمه ی حسین میر محمد صادقی، انتشارات جهاد دانشگاهی شهید بهشتی، تهران.
18. کلانتری، کیومرث؛ شیرزادی، فرشاد، (1393)، قتل ناشی از شبهه در هدف با نگاهی به قانون مجازات اسلامی»، فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، سال10، شماره 35.
19. کلینی، ابی جعفر محمدبن یعقوب بن اسحاق، (بی­تا)، الکافی، دارالکتب الاسلامیه، تهران.
20. گلپایگانی، سید محمدرضا، (1369)، مجمع المسائل، جلد ۳، مؤسسة دارالقرآن الکریم، قم.
21. متقی اردکانی، امید؛ مجتهد سلیمانی، ابوالحسن، (1398)، استنباط حکم شرعی و اثبات دعوای کیفری در برزخ تعارض ادله: نقاط اشتراک و افتراق»، فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، سال 15، شماره 57.
22. مرعشی، محمدحسن، (1373)، دیدگاه‌های نو در حقوق کیفری اسلام، جلد1، میزان، تهران.
23. منصوری، سعید؛ افچنگی، محسن، (1381)، کمک و یاری رسانی به دیگری، فصلنامه ی امداد و نجات، شماره 1.
24. موسوی بجنوردی، محمدحسن، (1419)، القواعد فقهیه، نشر هادی، قم.
25. موسوی خمینی، روح الله،  (بی­تا)، تحریر الوسیله، جلد 2، دارالعلم، قم.
26. موسوی خمینی، روح الله، (1366)، تحریرالوسیله، جلد4، انتشارات اسلامی، قم.
27. مهرپور، حسی    ÷ن؛ تفرشی، محمد عیسی؛ ابدالی، مهر زاد، (1380)، اجرای حقوقی اخلاق، مدرس علوم انسانی، شماره 4.
28. میرمحمد صادقی، حسین، (1392)، جرائم علیه اشخاص، میزان، تهران.
29. نجفی، محمد حسن، (1368)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، ج 42-41، دارالکتب الاسلامیه، تهران.
30. یزدیان جعفری، جعفر، (1393)، بررسی جرم خودداری از کمک به افراد در معرض خطر»، فصلنامه حقوق پزشکی، سال8، شماره 31.

2) انگلیسی

Fionda, J. (2000). Briefcase on criminal law. London: Cavendish Publishing Limited.

Horsey, K., Rackli, E. (2009), Tort law, New York: Oxford University Press.

Robinson, P. H. (1984). Criminal liability for omission, New York: Law School.

Samaha, J. (2001). Criminal law. U.S.A: Wadsworth.

Wayne, R. L. (2000). Criminal law. New York: West Group.