بررسی فقهی- حقوقی شیوه های جایگزین معامله اوراق سلف نفتی در بازار ثانوی

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

مقاله 5، دوره 16، شماره 58، اسفند 1398، صفحه 90-123   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2020.671698

نویسندگان

عبدالحسین شیروی¹؛ هادی رحمانی^{* 2}

¹عضو هیئت علمی استاد گروه حقوق خصوصی دانشگاه تهران

²دکترای حقوق

چکیده

   ممنوعیت فروش مبیع سلف قبل از سررسید باعث شده است که ایجاد بازار ثانوی برای اوراق سلف نفتی به شیوه­ی معمول غیرممکن باشد. از این رو باید به دنبال شیوه های جدیدی برای فروش اوراق سلف در بازار ثانویه باشیم. برخی روش­های جایگزین پیشنهاد شده عبارتند از سلف موازی، واگذاری وکالتی و صلح مبیع سلف که هر کدام از این روش ها ایراداتی دارند که ایجاد بازار ثانوی را با اشکال مواجه می­نمایند. روش ترکیب سلف موازی و حواله اگرچه کاملترین روش پیشنهاد شده محسوب می گردد اما همچنان ایراداتی دارد که در این تحقیق در صدد رفع آن برآمده ایم و در مسیر رفع این ایرادات در جهت دستیابی به روش پیشنهادی نهائی سیر نموده­ایم. به عقیده­ی ما عرف تجاری و ویژگی­های معاملات بورسی، برای اوراق سلف وصف تجریدی ناقصی ایجاد نموده و این اوراق را از معاملات مبنای آنها منفک نموده و بعنوان حقوق مستقلی قابل معامله گردانیده است. در این روش نیاز به توجیه نقل و انتقال اوراق با عقد حواله و مواجهه با محدودیت­های فقهی این عقد نیست و نظام حقوقی جدیدی برای انتقال اوراق سلف نفتی پیشنهاد می­نماید.

کلیدواژه‌ها

سلف موازی؛ سلف موازی استاندارد؛ وصف تجریدی؛ حقوق گردان؛ اوراق سلف نفتی

مراجع

1. ابن تیمیه، احمد، ( 1415)، مجموع الفتاوی، جلد 29، نشر مجمع الملک فهد لطباعه المصحف الشریف، مدینه.
2. الأصبحی، امام مالک ابن انس، (1323)، المدونة الکبرى للإمام مالک، جلد چهارم، نشر مطبعه السعاده بجوار محافظه المصر، مصر، چاپ اول.
3. انصاری، مرتضی، (1420) ، کتاب المکاسب، جلد ششم، نشر المؤتمر العالمی بمناسبه الذکری المئویه الثانیه لمیلاد الشیخ الأنصاری، قم.
4. باقری، محمود، نفیسه شوشی­نسب، تحلیل حقوقی اوراق بهادار به مثابه­ی ارزش، فصلنامه راهبرد، شماره 76، سال 24، (1394)، صص 232-215.
5. بحرانى (آل عصفور)، یوسف بن احمد بن ابراهیم‌، (1405)، الحدائق الناضرة فی أحکام العتره الطاهره‌، جلد نوزدهم،نشر دار الکتب الإسلامیه، قم، چاپ اول.
6. بروجردی عبده، محمد، (1335)، کلیّات حقوق اسلامی، نشر مؤسسه­ی وعظ و تبلیغ اسلامی، تهران، چاپ اول.
7. البهوتی، منصور بن یونس بن إدریس، 1421(1421) ، شرح منتهى الإرادات (ت: الترکی)، با تحقیق عبد الله بن عبد المحسن الترکی، جلد سوم، نشر مؤسسه الرساله، بی­جا، چاپ اول.
8. تبریزی، جواد بن علی، (1416)، ارشاد الطالب الی التعلیق علی المکاسب، جلد چهارم، نشر مؤسسه­ی اسماعیلیان، قم، چاپ سوم.
9. ترابی، علی اکبر، (1424)، الموسوعه الرّجالیه المیسره (زیر نظر جعفر سبحانی)، نشر مؤسسه الامام الصادق، قم، چاپ دوم.
10. جعفری لنگرودی، محمد جعفر، (1378)، عقد حواله، انتشارات گنج دانش، تهران، چاپ سوم.
11. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، 1387(1387)، تأثیر اراده در حقوق مدنی، نشر کتابخانه­ی گنج دانش، چاپ دوم، تهران.
12. الجواهری، حسن، (1419)، بحوث فی الفقه المعاصر، جلد اول، نشر الذخائر، بیروت، چاپ اول.
13. حسینی الشیرازی، محمد، (1422)، ایصال الطالب إلی المکاسب، جلد شانزدهم، نشر منشورات اعلمی، تهران.
14. حسینی شیرازی، محمّد، (بی­تا)، الفقه: موسوعه استدلالیه فی الفقه الاسلامی، جلد پنجاه و یکم، نشر مکتبه الألفین، کویت.
15.  الحکیم، عبدالمجید، عبدالباقی البکری، محمد طه البشیر، (1980)، الوجیز فی نظریه الإلتزام فی القانون المدنی العراقی، جلد اول (فی مصادر الإلتزام)، الجمهوریه العراقیه وزراه التعلیم العالی و البحث العلمی، بغداد.
16. حلی (علامه حلی)، محمدبن حسن بن یوسف، (1387)، ایضاح الفوائد فی شرح المشکلات القواعد، جلد اول، نشر مؤسسه­ی اسماعیلیان، قم، چاپ اول.
17. حلّی (علامه حلی)، محمدبن حسن بن یوسف، (1413)، قواعدالاحکام فی معرفه الحلال و الحرام، جلد دوم، مؤسسه النشرالاسلامی، قم، چاپ اول.
18. حلی (علامه حلی)، محمدبن حسن بن یوسف، (1420)، تذکره الفقها، جلد چهاردهم، نشر مؤسسه آل البیت لأحیاء التراث، قم.
19. حلّی (علامه حلی)، محمدبن حسن بن یوسف، (1413)، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعه‌، جلد ششم، نشر دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، قم، چاپ دوم.
20. حلی (علامه حلی)، محمدبن حسن بن یوسف، (1420)، تذکره الفقها، جلد یازدهم، نشر مؤسسه آل البیت لأحیاء التراث، قم.
21. حلی(علامه حلی)، محمدبن حسن بن یوسف، (1418)، قواعدالاحکام فی معرفه الحلال و الحرام، جلد دوم، مؤسسه النشرالاسلامی، قم.
22. زحیلی، وهبه، (بی­تا)، الفقه الإسلامی و أدلّته، جلد پنجم، نشر دارالفکر، قاهره.
23.  زیدان، عبدالکریم، (بی­تا)، المدخل لدراسه الشرعیه الإسلامیه، جامعه البغداد، بغداد، چاپ ششم.
24. ساریخانی، عادل، آقابابایی، اسماعیل، عطارزاده، سعید، (1396). اجماع و نقش آن در استنباط احکام کیفری، مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، (32)9، 48-27.
25. سنهوری، عبدالرزاق (بی­تا)، نظریه العقد (شرح قانون مدنی، نظریه العامه للالتزامات)، نشر دارالفکر، بیروت.
26. سنهوری، عبدالرزاق، (1945)، مصادر الحق فی الفقه الإسلامی، جلد اول، نشر دار إحیاء تراث عربی، بیروت.
27. سنهوری، عبدالرزاق، (1958)، الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید، جلد اول، نشر دار إحیاء تراث عربی، بیروت.
28. سیوطی، جلال الدین، (1403)، أشباه و نظایر، نشر دار الکتب العلمیه، بیروت، چاپ اول.
29. شمری، صادق راشد، (1432)، اساسیات الأستثمار فی مصارف الاسلامیه، نشر دار الیازوری، عمان.
30. شوکانی، الامام الشیخ محمّد بن علی، (1425)، السیل الجرار المتدفق على حدائق الأزهار، نشر دار ابن حزم، بیروت، چاپ اول (در یک جلد).
31. شیروی، عبدالحسین، رحمانی، هادی، (1396)، امکان فروش مبیع سلف پیش از سررسید از دیدگاه فقهای شیعه و اهل تسنّن، حقوق اسلامی، (55) 14، 58-28.
32. صادقی مقدّم، محمدحسن، میثم موسی­پور، جلال سلطان احمدی، تحلیل فقهی- حقوقی قرارداد سلف موازی استاندارد ابتکاری جدید برای بازار سرمایه، دوفصلنامه­ی علمی- پژوهشی دانش حقوق مدنی، سال پنجم، شماره­ی دوم (پیاپی 10)، (1395)، صص 40-27.
33. صادقی، محمد، راضیه شایق نیک­نفسه، استقلال یا عدم استقلال عقد صلح در فقه و حقوق ایران، نشریه اندیشمندان حقوق، سال سوم، شماره­ی 7، (1394)، صص 30-21.
34.  الصفدی، صلاح الدین خلیل بن أیبک، (1420)، الوافی بالوفیات، جلد بیستم، نشر دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول.
35.  طباطبائی یزدی، محمدکاظم، (1419)، العروه الوثقی فیما تعم به البلوی (المحشی)، جلد پنجم، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول.
36. طوسى (ابو جعفر)، محمد بن حسن، (1407)، الخلاف، جلد سوم، نشر دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، قم، چاپ اول.
37. طوسى، محمد بن على بن حمزه‌، (1408)، الوسیلة إلى نیل الفضیله‌، انتشارات کتابخانه آیه الله مرعشى نجفى(ره)، قم، چاپ اول.
38. طوسی، محمد بن حسن، (1387)، المبسوط فی فقه الإمامیه، جلد دوم، نشر المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه، تهران، چاپ سوم.
39. عاملی (شهید اول)، محمد بن مکّی، (1417)، الدروس الشرعیه فی فقه الإمامیه‌، جلد سوم، نشر دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، قم، چاپ دوم.
40.  عاملی (شهید ثانی)، زین الدین علی بن احمد، (1413)، مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الأسلام، جلد چهارم، نشر مؤسسه المعارف الإسلامیه، قم.
41. عاملی (محقق کرکی)، علی بن حسین، (1414)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، جلد چهارم، نشر مؤسسه­ی آل البیت، قم، چاپ دوم.
42. عاملی، زین‌الدین بن علی بن احمد، (1388)، فقه 4 (شرح لمعه دمشقیه شهید ثانی)، ترجمه حمید مسجدسرائی، نشر اندیشه های حقوقی، کاشان.
43. عباس پور، رضا، رجایی­پور، مصطفی، (1396)، بررسی فقهی قرارداد اختیار معامله، مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، (28)8، 118-99.
44. عبدی­پور فرد، ابراهیم، سید مرتضی شهیدی، ابعاد فقهی، حقوقی و مالی قراردادهای سلف در بورس، پژوهشنامه­ی حقوق اسلامی، سال شانزدهم، شماره­ی اول (پیاپی 41)، (1394)، صص 50-33.
45. عبدی­پور، ابراهیم، (1391)، مباحثی تحلیلی از حقوق تجارت (اوراق تجاری، بورس و اوراق بهادار، حق کسب یا پیشه یا تجارت)، نشر پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، چاپ اول.
46. عبدی، یاسر، جعفرزاده، جعفر، آری، محمود، (1394)، بررسی فقهی حقوقی ماهیت قرارداد استصناع، مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، (42)12، 114-95.
47. علی آبادی، علی، (1389)، ایجاد و اسقاط تعهدات ناشی از عقد در حقوق اسلامی، نشر دانش­پذیر، تهران، چاپ سوم.
48. فاضل، محمّد صادق، (1393)، امکان تصحیح عقد سلف موازی استاندارد از منظر فقه امامیه و اهل سنّت، پایان نامه سطح 3 حوزه، مرکز مدیریت حوزه های علمیه، معاونت آموزش، مدارک علمی.
49. فراهانی فرد، سعید، صکوک سلف؛ ابزاری مناسب برای تأمین مالی و پوشش ریسک، فصلنامه­ی علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، سال نهم، شماره 33، (1388)، صص 32-7.
50. فراهیدی، خلیل بن احمد، (1410)، کتاب العین، جلد سوم، نشر هجرت، قم، چاپ دوم.
51. فیض، علیرضا، جواد واحدی­زاده، مقایسه­ی عقد حواله با تبدیل تعهد و انتقال دین و طلب، پژوهش نامه­ی فقه و حقوق اسلامی، شماره­ی سوم، (1388)، صص 193-159.
52. قاسم زاده، سیّد مرتضی، (1387)، اصول قراردادها و تعهدات نظری و کاربردی، نشر دادگستر، تهران، چاپ هشتم.
53. قمی، سید محمد حسینی روحانی، (1420)، المرتقی إلی الفقه الأرقی (کتاب الخیارات)، جلد دوم، نشر مؤسسه الجلیل للتحقیقات الثقافیه، تهران.
54. کاتوزیان، ناصر، (1385)، قواعد عمومی قراردادها، جلد اول، نشر شرکت سهامی انتشار، تهران، چاپ هفتم.
55. کاتوزیان، ناصر، (1389)، عقود معیّن (عقود اذنی، وثیقه­های دین و غیره)، جلد چهارم، شرکت سهامی انتشار، تهران، چاپ ششم.
56. کاتوزیان، ناصر، (1391)، عقود معین، جلد چهارم، نشر شرکت سهامی انتشار و گنج دانش، تهران، چاپ یازدهم.
57. کاتوزیان، ناصر، (1391)، نظریه­ی عمومی تعهدات، نشر میزان، تهران، چاپ ششم.
58. کاسانی، علاءالدین، (1406)، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، جلد ششم، نشر دار الکتب العلمیه، بیروت، چاپ دوم.
59. کاشانی، ابی بکر، (1409)، بدائع الصنائع، جلد پنجم، نشر مکتبه الحبیبیه، پاکستان، چاپ اول.
60. کاظمی، محمود، اثر انحلال قرارداد منشأ دین بر عقد حواله (گفتاری درباره ماده­ی 733 قانون مدنی)، نشریه­ی پژوهش های حقوق تطبیقی، دوره­ی 14، شماره­ی 4، (1389)، صص 165-143.
61. گلباغی ماسوله، سید علی جبار، سلطانی، عباسعلی، فخلعی، محمدتقی، (1397)، واکاوی قالب­شناسی حواله با رویکرد به دیدگاه صاحب عروه، مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، (52)14، 126-111.
62. مارودی المصری، علی بن محمد بن حبیب، (1414)، الحاوی الکبیر فی فقه الأمام الشافعی، جلد ششم، نشر دار الکتاب العلمیه، بیروت.
63. مرادی، عبدالرحیم، رنجبر، مسعودرضا، (1395)، مالکیت منابع نفت و گاز درجا و بهره‌برداری از آن در فقه اسلام، مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، (46)13، 88-69.
64. المزی، جمال الدّین ابی الحجاج یوسف، (1413)، تهذیب الکمال فی اسماء الرّجال، جلد بیستم، المؤسسه الرّساله، بی­جا، چاپ اول.
65. مصطفوی، حسن، (1402)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، جلد دوم، نشر مرکز الکتاب للترجمه و النشر، تهران، چاپ اول.
66. معلوف، لویس، (1362)، المنجد، انتشارات اسماعیلیان، تهران، چاپ اول.
67.  مقدسی (ابن قدامه)، عبدالله بن احمد، (1417)، المغنی، جلد ششم، نشر دار عالم الکتب، ریاض.
68. منصور، محمدحسین، (2000)، مصادر التزام العقد و الاراده المنفرده، جلد اول، نشر دار الجامعه البیروت، بیروت.
69. موسویان، سیّدعباس، اوراق سلف، ابزاری برای تأمین مالی پروژه­های بالادستی صنعت نفت، فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، سال دهم، شماره 39، (1389 ش)، صص 116-85.
70. نجفی، محمدحسن، (1365)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، جلد دوم، نشر دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ دوم.
71. نجفی، محمدحسن، (1368)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، جلد بیست و چهارم، نشر دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ نهم.
72.  نجفی، محمدحسن، 1404 ق/الف، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، جلد بیست و سوم، نشر دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ هفتم.
73. نجفی، محمدحسن، (1404)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، جلد بیست و ششم، نشر دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ هفتم.
74. النووی، أبو زکریا محیی الدین یحیى بن شرف، (1423)، روضه الطالبین و عمده المفتین، جلد سوم، نشر دار العالم الکتاب، ریاض.
75. النووی،ابومحیی الدین یحیى بن شرف، (بی­تا)، المجموع شرح المهذب (مع تکمله السبکی والمطیعی)، جلد نهم، نشر دارالفکر، بیروت.
76. وزاره الأوقاف و الشؤون الإسلامیه الکویت، (1412)، الموسوعه الفقهیه، جلد بیست و پنجم، نشر دار الصفوه، کویت، چاپ اول.
77. یزدی، امید،  (1391)، سکوت در قراردادها، نشر آوا، تهران، چاپ دوم.

 

1. Fahimkhan, M (2000). Islamic futures and their markets, Islamic Research and Training Institute (IRTI), 2(1), 68-98.

Micheler, E. (2009). The legal nature of securities- Inspirations from comparative law, SSRN Electronic Journal, 3(2), 28-38.