مجازات معاونت به گونه «امساک» در فقه شیعه و حقوق کیفری ایران

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

مقاله 7، دوره 16، شماره 58، اسفند 1398، صفحه 146-172   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2020.671700

نویسندگان

ابوالفضل علی شاهی قلعه جوقی^{* 1}؛ اسحاق کریمی²

¹عضو هیئت علمی دانشیار گروه الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فرهنگیان خراسان رضوی

²دانش آموخته کارشناس ارشد

چکیده

یکی از موارد خاص معاونت در جرایم علیه اشخاص، امساک یا نگهداشتن کسی برای تواناساختن دیگری در کشتن او می‌باشد؛ البته تنها جرم قتل نیست که امساک در آن به عنوان معاونت مصداق پیدا می­کند، بلکه در جرایمی مانند آدم­ربایی، سرقت، ضرب و جرح، حبس و توقیف غیرقانونی نیز جریان پیدا می­کند. گرچه مجازات معاونت در جرم، به طور کلی در مواد 127 و 128 قانون مجازات اسلامی وارد شده است، ولی جرم امساک در قتل به عنوان معاونت نمی­تواند مصداقی از این دو ماده باشد؛ زیرا در ابتدای ماده 127 آمده است که مجازات این ماده شامل جرایمی می­شود که در شرع و قانون، مجازاتی برای معاون تعیین نشده باشد، در صورتی که در شرع، مجازات ممسک در قتل، مشخص شده و فقیهان امامیه، مجازات وی را در قتل عمد، حبس ابد دانسته‌اند. از لحاظ عقلی نیز، وجود تفاوت فاحش در مجازات قابل اعمال برای مصادیق مختلف معاونت، قابل توجیه نمی‌باشد، بدین ترتیب باید یک رویه­ی واحد پیش گرفته شود. این پژوهش یک تحقیق بنیادی است و روش به کارگیری مباحث در آن، تحلیلی – توصیفی می­باشد. پرسش اساسی اینست که چه راهکاری برای ارائه مجازات در جرایم وابسته به امساک، مخصوصاً امساک در جرم قتل پیشنهاد می­گردد؟ در این پژوهش پس از بررسی دیدگاه­های فقیهان و حقوقدانان درباره ماهیت جرم امساک به این نتیجه دست یافته می­شود که جرم امساک از جرایم مربوط به حقوق الناس بوده، از این رو قابل عفو و گذشت است. همچنین دیدگاه کسانی که برای امساک در قتل، مجازات خاص از سوی شارع بیان کرد­ه­اند، از ادلّه استوارتری برخوردار است. بنابراین، به منظور رفع هر گونه ابهام و جلوگیری از صدور آراء با مجازات­های مختلف برای مرتکبان عمل یکسان و ضرورت مطابقت کلیه­ی قوانین و مقررات با موازین اسلامی بر اساس اصل چهارم قانون اساسی، برای ممسک در قتل عمدی، مجازات حبس ابد به صورت یک ماده قانونی در قانون مجازات اسلامی ذکر شود.

کلیدواژه‌ها

امساک؛ جرم؛ حبس ابد؛ معاونت در جرم

مراجع

1. قرآن کریم.
2. ابراهیم­پور لیالستانی، حسین، (1388)، معاونت در قتل عمد، همای غدیر، قم.
3. ابن بابویه، محمد بن علی، (1413)، من لا یحضره الفقیه، دفتر انتشارات اسلامى، قم.
4. ابن فارس، احمد، (1413)، معجم مقاییس اللغه، تحقیق تصحیح عبدالسلام محمدهارون، مکتب الاعلام الاسلامی، قم.
5. ابن منظور، محمّد بن مکرم، (1408)، لسان العرب، دار التراث العربى، بیروت.
6. انصاری، قدرت الله و همکاران، (1386)، تعزیرات، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم.
7. آقایى نیا، حسین، (1385)، حقوق کیفرى اختصاصى، جرایم علیه اشخاص، میزان، تهران.
8. بازگیر، ید الله، (1376)، قانون مجازات اسلامی در آیینه آراء دیوان عالی کشور (قتل عمد)، ققنوس، تهران.
9. بجنوردی، حسن، (1419)، القواعد الفقهیه، نشر الهادی، قم.
10. تمیمى مغربى، نعمان بن محمد، (1385)، دعائم الإسلام، مؤسسه آل البیت، قم.
11. جوهرى، اسماعیل بن حماد، (1410)، الصحاح - تاج اللغه و صحاح العربیه، دار العلم للملایین، بیروت.
12. حبیب­زاده، محمد جعفر و رحیمی نژاد، محمداسماعیل، (1384)، جرم آدم­ربایی در حقوق ایران، مجله­ی دادرسی، شماره­ 43، صص 10-14.
13. حسینی یمین، مجتبی، (1390)، جرم­انگاری و کیفرگذاری امساک و دیده­بانی در پرتو قاعده حرمت اعانت بر اثم و نظریه معاونت در جرم، پایان­نامه کارشناسی ارشد، گروه معارف اسلامی و حقوق، دانشگاه امام صادق علیه السلام.
14. خالصی، محمدباقر، (1413)، احکام المحبوسین فی الفقه الجعفری، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
15. خامنه­ای، سید علی، (1385)، جزوه درس خارج فقه قصاص، تهران.
16. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1412)، المفردات فی غریب القرآن، به تحقیق صفوان عدنان داودی، دار العلم اسلامیه، بیروت.
17. زبیدى، سید محمدمرتضى، (1414)، تاج العروس من جواهر القاموس، دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع، بیروت.
18. زراعت، عباس، (1392)،  شرح مختصر قانون مجازات اسلامی، ققنوس، تهران.
19. زنجانی، موسی شبیری، (1419)، کتاب نکاح، موسسه رأی­پرداز، قم.
20. سبزوارى، سید عبد الأعلى، (1413)، مهذب الأحکام، مؤسسه المنار، قم.
21. سپهوند، امیرخان، (1386)، جرایم علیه اشخاص، انتشارات مجد، تهران.
22. شامبیاتی، هوشنگ، (1371)، حقوق جزای عمومی، رودکی، تهران.
23. شکری، رضا و سیروس، قادر، (1384)، قانون مجازات اسلامی در نظم حقوق کنونی، مهاجر، تهران.
24. شهید اول، محمد بن مکى، (بی­تا)، القواعد و الفوائد، کتابفروشى مفید، قم.
25. شهید ثانى، زین الدین بن على، (1413)، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم،
26. صادقی، محمد هادی، (1379)، حقوق جزای اختصاصی (1)، جرایم علیه اشخاص، میزان، تهران.
27. صادقی، محمد هادی، (1380)، جرایم علیه اشخاص، نشر میزان، تهران.
28. طبسی، نجم الدین، (1374)، موارد السجن فی النصوص و الفتوی، مکتب الاعلام الاسلامی، قم.
29. طوسی، محمد بن حسن، (1387)، المبسوط فی فقه الامامیه، به تحقیق و تصحیح محمد تقی کشفی، الکتب المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه، تهران.
30. ­­­­­ طوسی، محمد بن حسن، (1407)، الخلاف، به تحقیق و تصحیح گروهی از محققان، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
31. علم الهدی، مرتضی، (1415)، الانتصار فی انفرادات الامامیه، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
32. عوده، عبد القادر، (بی­تا)، التشریع الجنایی الاسلامی، دار الکتب العربی، بیروت.
33. فاضل لنکرانی، محمد، (1377)، جامع المسائل، موسسه مطبوعاتی امیر کبیر، قم.
34. فیومى، احمد بن محمد، (بی­تا)، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، منشورات دار الرضی، قم.
35. قرشى، على اکبر، (بى‌تا)، قاموس قرآن، دار الکتب الاسلامیه، قم.
36. کریمی، حسین، (1365)، موازین قضایی از دیدگاه امام خمینی (ره)، شکوری، قم.
37. کلینى، محمد بن یعقوب، (1407)، الکافی، دار الکتب الإسلامیه، تهران.
38. گلدوزیان، ایرج، (1386)، محشای قانون مجازات اسلامی، دانشگاه تهران، تهران.
39. گودرزی، فرامرز، (بی­تا)، پزشکى قانونى، انیشتین، تهران.
40. محقق حلی، جعفر بن حسن، (1408)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، به تحقیق  تصحیح محمد علی بقال، مؤسسه اسماعیلیان، قم.
41. مرادی، حسن، (1373)، شرکت و معاونت در جرم، میزان، تهران.
42. مرعشى شوشترى، سید محمد حسن، (1427)، دیدگاه‌هاى نو در حقوق، نشر میزان، تهران.
43. مرکز تحقیقات قوه قضائیه، (1381- 1382)، مجموعه آرای فقهی- قضایی در امور کیفری، نشر قضا، تهران.
44. مصطفوى، حسن، (1402)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، الطباعه والنشر، تهران.
45. معین، محمد، (1375)، فرهنگ فارسی معین، امیر کبیر، تهران.
46. مغنیه، محمد جواد، (1421)، فقه الإمام الصادق علیه السلام، مؤسسه انصاریان، قم.
47. مکارم شیرازی، ناصر، (1427)، استفتائات جدید، مدرسه امام علی علیه السلام، قم.
48. منتظرى، حسین­على، (1417)، نظام الحکم فی الإسلام، سرایى، قم.
49. منتظرى، حسین­على،  (1409)، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة، تفکر، قم.
50. منصور، جهانگیر، (1375)، قانون مجازات اسلامی، دیدار، تهران.
51. منصور، جهانگیر، (1386)، قوانین و مقررات آیین دادرسی کیفری، تهران، دیدار،
52. منصور، جهانگیر، (1392)، قانون مجازات اسلامی، دیدار، تهران.
53. موسوی خمینى، سید روح اللّه، (1381)، ولایت فقیه، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى (ره)، تهران.
54. موسوی خمینى، (1415)، المکاسب المحرمة، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، قم.
55. میر محمد صادقی، حسین، (1387)، حقوق کیفری اختصاصی، جرایم علیه اشخاص، میزان، تهران.
56. نوری همدانی، حسین، (1388)، هزار و یک مساله، موسسه مهدی موعود، قم.
57. نجفى، محمد حسن، (1404)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، دار إحیاء التراث العربی، بیروت.
58. نخله، موریس، البعلبکی، روحی و مطر، صلاح، (2002)، القاموس القانونیه الثلاثه، منشورات الحلبی الحقوقیه، بیروت.
59. ولیدی، محمد صالح، (1373)، حقوق جزای عمومی، داد، تهران.