نقش تمثیلی حیوانات در طرب المجالس

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 2، دوره 11، شماره 42، اسفند 1398، صفحه 34-51   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

رضا الیاسی¹؛ مریم محمودی^{* 2}

¹دانشجوی دکتری زبان وادبیات فارسی ، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان. ایران

چکیده

استفاده از حیوانات به عنوان شخصیت­ داستان­ها و حکایت­های داستانی،­ یکی از ابزارهایی است که نویسندگان و داستان­سرایان از دیرباز تاکنون به آن توجّه داشته و از آن بسیار بهره برده­اند. از جمله آثاری که در بخشی از آن از حیوانات برای ایفای نقش تمثیلی و نمادین استفاده شده، کتاب        طرب­المجالس اثر میرحسینی غوری هروی است که در قرن هفتم تألیف شده است. میرحسینی هروی در بخش سوم کتاب با عنوان «در فضیلت و شرف انسان بر جمیع حیوانات » از حیوانات گوناگون به عنوان بخشی از شخصیت­های داستان کتاب خود استفاده کرده است. در این کتاب از حدود شصت جانور مختلف نام برده شده که هریک از آنها با توجّه به نقشی که در داستان دارند، نمادی از شخصیتی هستند که در جهان بیرون وجود دارند و میرحسینی هروی با استفاده از این نقش­های تمثیلی و نمادین که برای هریک از این حیوانات در جامعه و اذهان مردم وجود دارد، به بیان اهداف تعلیمی، اخلاقی و تربیتی خود پرداخته است. این کتاب با توجّه به کاربرد مؤثر و گسترده از نقش سبملیک حیوانات گوناگون در آن، اثری تعلیمی و نمادین و جایگاه آن به عنوان یک اثر تمثیلی به گونه توصیفی در ادب فارسی و عرفانی قابل توجّه است. 

کلیدواژه‌ها

تمثیل؛ نماد؛ طرب المجالس؛ میرحسینی هروی؛ حیوانات؛ ادب تعلیمی

مراجع

قرآن کریم

1-      انوری، اوحد الدین محمد بن محمد (1364). دیوان انوری، تصحیح سعید نفیسی، تهران: انتشارات پیروز، چ سوم.

2-      تقوی، محمد (1376). حکایت­های حیوانات در ادب فارسی، تهران: روزنه.

3-      پورنامدارن، تقی (1367). رمز و داستان­های رمزی در ادب فارسی، تهران: انتشارت علمی و فرهنگی، چ دوم.

4-      حافظ، شمس الدین محمد (1379). دیوان، تصحیح بهاءالدین خرمشاهی، تهران: انتشارات دوستان، چ سوم.

5-      رازی، ابوالفتوح (1371). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، جلد چهارم، تصحیح محمّد جعفر یاحقی و محمّد مهدی ناصح، مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی آستان قدس رضوی.

6-      سعدی، مشرف الدّین مصلح بن عبدالله (1376). گلستان، شرح خلیل خطیب رهبر، انتشارات صفی علیشاه، چ یازدهم.

7-      سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم (1388). دیوان، تصحیح محمد تقی مدرس رضوی، تهرن: انتشارات سنایی، چ هفتم.

8-      عبداللهی، منیژه (1381). فرهنگنامۀ جانوران در ادب فارسی، تهران: پژوهنده.

9-      فرخی سیستانی، ابوالحسن علی بن جولوغ (1335). دیوان، تصحیح محمّد دبیر سیاقی، تهران: چاپ سپهر.

10-   فردوسی، ابوالقاسم (1371). شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، جلد اول، به کوشش احسان یارشاطر، نیورک: ناشر Bibliotheca Persica .

11-   مولوی، جلال الدّین محمّد (1371). مثنوی معنوی، تصحیح رینولود نیکلسون، تهران: مؤششۀ انتشارات امیر کبیر.

12-   مولوی، جلال الدّین محمّد (1378). کلیات شمس (دیوان کبیر)، تصحیح بدیع الزمان فروزانفر،  ج چهارم، تهران: امیر کبیر.

13-   میرحسینی هروی، حسین بن عالم بن ابی الحسنی (834). طرب المجالس، تصحیح سیّد علیرضا مجتهد زاده، مشهد: دانشگاه مشهد.

14-   ناتل خانلری، پرویز (1387). ماه در مرداب، تهران: نشر معین، چ چهارم.

 

مقالات:

1-      جعفری، ناهید، بخشی پیش کناری، زهرا ( 1396). رویکرد نظامی گنجوی به تمثیل حیوانات از دیدگاه ادبیات تعلیمی، پژوهشنامة ادبیات تعلیمی، دورة 9. ش 33، صص 121-144.

2-      حسینی کازرونی، سیّد احمد (1394). نگرشی به ثمثیل در ادبیات تعلیمی، فصل نامۀ تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی، شماره 26، صص 154-133 .

3-      زندی، حاتم (1393). سیرت انسانی در صورت حیوانی (بررسی فضیلت­ها و رذیلت­های اخلاقی در حکایات جانور محور مثنوی، پژوهشنامة ادبیات تعلیمی، دورة 6، ش24، صص173-204 .

4-      طائفی، شیرزاد، اکبری، سعید (1394). درآمدی انتقادی بر شیوه­های بیان مفاهیم اخلاقی در حکایت­های تمثیلی و جانوری، پژوهشنامة ادبیات تعلیمی، دورة 7، ش23، صص55-87 .

5-      فربود، فریناز و فهیمه سهیلی­راد (1382). بررسی تطبیقی سیمرغ در متون ادبی و حماسی و عرفانی، فصل­نامه هنر، شمارۀ 56، ص 36 .

6-      محمودی، مریم، الیاسی، رضا (1396). نمادشناسی حیوانات در کتاب طرب المجالس، متن شناسی ادب فارسی، دورة 53، ش4، صص57-70 .