تحلیل بافت شهری با استفاده از روش ترانسکت نمونه موردی: شهر ارومیه

آمایش محیط

مقاله 3، دوره 12، شماره 47، اسفند 1398، صفحه 45-66   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

حسین نظم فر^{* 1}؛ علی عشقی چهاربرج²؛ منیره عمرانی³

¹(استاد گروه جغرافیای و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه محقق اردبیلی)

²(دکتری جغرافیای و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه محقق اردبیلی)

³(دانشجوی دکتری جغرافیای و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه آزاد اسلامی)

چکیده

 
بررسی بافت شهر، وضعیت و تراکم فضاهای ساخته‌شده و فضاهای باز موجود در شهر را مشخص می‌سازد و در تصمیم‌گیری‌های نهایی به‌منظور توزیع بهینه خدمات و ارتقاء کیفیت فضاهای شهری نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. این پژوهش با هدف بررسی بافت شهری ارومیه به‌منظور ارزیابی وضعیت فضای باز عمومی و سبز در مقایسه با فضاهای ساخته‌شده و توده‌ها انجام‌شده است. جهت تحلیل داده‌ها و بررسی کمی وضعیت بافت شهر ارومیه از روش Transect که عمدتاً در تحلیل‌های اکولوژی منظر استفاده می‌شود بهره گرفته‌شده است. پژوهش حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی با هدف کاربردی است. قلمرو پژوهش شهر ارومیه می‌باشد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که در ترانسکت (T1)که از شمال غرب تا جنوب شرق شهر، فضایی‌های ساخته‌شده بین قطعات 60تا 100 متراکم، نقضان فضاهای سبز به جزء در قطعات 80 تا100 و کمبود فضاهای باز به جزء در قطعات 34و 63 نمایان است. در ترانسکت (T2) که از غرب تا شرق شهر، قسمت غربی بالاترین تراکم اراضی ساخته‌شده و قسمت شرقی بالاترین تراکم اراضی کشاورزی و باغات را دارد در بخش مرکزی نیز بین قطعات 30تا80 نقضان شبکه معابر وجود دارد. در ترانسکت (T3) که از جنوب غرب تا شمال شرق شهر، تراکم فضاهای ساخته‌شده در مرکز شهر به 85 درصد افزایش‌یافته، نقضان شبکه معابر، کمبود اراضی کشاورزی و فضاهای سبز و باز به‌ویژه در بخش میانی ترانسکت­ها 15تا76 نمایان است. در ترانسکت (T4) که از جنوب تا شمال شهر، تراکم فضاهای ساخته‌شده در بین قطعات بخش مرکزی 40 تا 60 افزایش یافته و کمبود فضاهای سبز و باز به‌وضوح آشکار است. در یک جمع‌بندی کلی می‌توان گفت سیمای شهر ارومیه متشکل از سه نوع بافت شامل؛ بافت مرکز متراکم با حداقل فضاهای باز و سبز و حداکثر ساخت‌وساز، بافت حاشیه قسمت مرکزی که در آن از تراکم ساخت‌وسازها تا حدودی کاسته شده، و بافت حاشیه‌ای متشکل از اراضی ساخته نشده و بایر و باغات و اراضی کشاورزی است. به‌این‌ترتیب از مرکز شهر به سمت طرفین از میزان سطوح ساخته‌شده کاسته می­شود.

کلیدواژه‌ها

بافت شهری؛ شهر ارومیه؛ توسعه شهری؛ روش ترانسکت

مراجع

 

1-   ابراهیم­زاده، ع.، قادرمزی، ج. 1396. ارزیابی کمی و کیفی کاربری اراضی شهری با تأکید بر پایداری کاربری مسکونی نمونه موردی: شهر دهگلان در استان کردستان، فصلنامه آمایش محیط، دوره 10 (38)، 1- 25.

2-   انصاری، م.، ولی­شریعت­پناهی، م.، ملک حسینی، ع.، مدیری، م. 1397. تحلیل الگوی گسترش شهری در شهرهای میانه­اندام با استفاده از مدل­های کمی (مطالعه موردی: شهر ملایر)، فصلنامه آمایش محیط، دوره 11 (43)، 147- 182.

3-   سفیانیان، ع. ر.، مختاری، ز.، خواجه الدین، س. ج.، ضیایی، ح. ر. 1392. تحلیل گرادیان الگوی سیمای سرزمین شهری (مطالعه‌ی موردی: شهر اصفهان)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره‌ی 45 (1)، 87-104.

4-   صادق بنیس، م.، بنایی، وح.، دارایش، ر. 1392. استفاده از تحلیل گرادیان متریک‌های منظر جهت بررسی تغییرات فضای سبز شهری(مطالعه موردی: شهر تبریز)، فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم‌انداز زاگرس، سال پنجم (16)، 7-21.

5-   محقق­نسب، ع.، نسترن، م.، محمدی، م. 1398. مکان­یابی چند معیاره کاربری فضاهای سبز با استفاده از روش تحلیل مناسبت کاربری زمین(مورد مطالعه: شهر اراک)، فصلنامه آمایش محیط، دوره 12 (44)، 43- 64.

6-   مختاری، ز.، سفیانیان، ع.ر.، خواجه الدین، س. ج.، ضیایی، ح.ر. 1391. کمی کردن اثرات جاده بر الگوی سیمای سرزمین شهر اصفهان با استفاده از آنالیز گرادیان و متریک‌های سیمای سرزمین، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 27، شماره اول، بهار 1391، شماره پیاپی 104، 17958- 17978.

7-     مهندسین مشاور طرح و آمایش. 1388. طرح جامع تجدیدنظر شهر، ارومیه، اداره کل راه و شهرسازی استان.

8-      Achmad, A., Hasyim, S., Dahlan, B., AuliaDwira, N. 2015. Modeling of urban growth in tsunami-prone city using logistic regression : Analysis of Banda Aceh, Indonesia, Applied geography, NO 62.

9-      Baker, L.A., Hope D., Xu, Y., Edmonds, J. and Lauver, L. 2001. Nitrogen Balance for the Central Arizona-Phoenix (CAP) Ecosystem, Ecosystems, No. 4, PP. 582-602.

10-  Bounoua, L., Safia, A., Masek, J., Peters-Lidard, C., Imhoff Marc, L. 2009. Impact of urban growth on surface climate: a case study in Oran, Algeria, Journal of applied meteorology and climatology, NO 48.

11-  Deep, S., Saklani, A. 2014. Urban sprawl modeling using cellular automata, The Egyptian journal of remote sensing and space sciences, NO 17.

12-  Kowarik, I. 1990. Some responses of flora and vegetation to urbanization in central Europe. In: Sukkopp, H., Hejny, S., Kowarik, I.(Eds.), Urban Ecology: Plants and Plant Communities in Urban Environments. pp. 45-74. The Hague, The Netherlands, SPB Academic Publishing b.v.

13-  Lock, M. and Wu, j. 2002. A Gradient Analysis of Urban Landscape Pattern: from the

14-  opulation Division, United Nations. 2009. World population prospects. UN.

15-  Phoenix Metropolitan Region, Arizona, USA, Landscape Ecology, Vol. 17, No. 4, PP. 327–339

16-  Pouyat, R.V. and McDonnell, M.J. 1991. heavy metal accumulations in forest soils along an urbanrural gradient in southeastern New York, USA, Water, Soil, Air Pollut.

17-  Pouyat, R.V. and McDonnell, M.J. and Pikett. 1995. Soil characteristics of oak stands along an urban-rural land use gradient, J. Environ. Quality, 24: 516-526.

18-  Sukkopp, H. 1998. Urban ecology-scientific and practical aspects, In: Breuste, J., Feldmann, H. and Ulmann, O. (Eds.), Urban Ecology, pp. 3-16, Berlin, Springer.

19-  Turner, M. G. 1989. Landscape Ecology: The Effect of Pattern on Process, Annual Review of Ecology and Systematics, Vol. 2, PP. 171-197.

20-  Turner, M.G., Gardner R.H. 1992. Quantitative methods in landscape ecology, Springer

21-  United Nations, Department of economic and social affairs.2014. World urbanization prospects: The 2014 revision, New York, United nation publication.

22-  United Nations, Department of economic and social affairs. 2010. World urbanization prospects: The 2010 revision , New York , United nation publication.

23-  Wang, Y., Li, J., Fan, Z., Wang, X. 2008. GIS- based Urban Mosaic and Its Gradient Analysis, IEEE, the Second International Conference on Bioinformatics and Biomedical Engineering (ICBBE 2008), Shanghai, China.

24-  Whittaker R.H. 1975. Communities and Ecosystems. MacMillan, USA New York, USA

25-  Zhang, L., Shu, J., Wu, J. and Zhen, Y. 2004. A GIS-based Gradient Analysis of Urban

26-  Zhu M., Xu J., Jiang N., Li J., Fan Y. 2006. Impacts of Road corridors on landscape pattern: a gradient analysis with changing grain size in Shanghai, Landscape Ecology21:723-734.

27-  Zhu, W. and Carreiro, M.M. 1999. Chemoautotrophic nitrification in acidic forest soils along an urban-to-rural transect, Soil Biol. Biochem, 10:91-110.