نمادها و تمثیل‌های نور در متون عرفانی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 6، دوره 11، شماره 42، اسفند 1398، صفحه 113-129   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

ساره تربیت^*

گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بین المللی خرمشهر-خلیج فارس، دانشگاه آزاد اسلامی، خرمشهر، ایران

چکیده

سلوک، اساسی‌ترین بخش عرفان است و فلسفه‌ی انجام آن مربوط می‌شود به تمایلات گوناگون بشر از جمله بازگشت به سرزمین نور و کسب زندگی جاودان که در عرفان اسلامی "بقا" خوانده می‌شود. در پی هبوط انسان، آن چه را "قوس نزولی" می‌نامند، به اتمام رسیده و انسان، به عنوان تنها موجودی که توانمندی صعود و بازگشت به شهر حقیقی را دارد، می‌بایست "قوس صعودی" را به سمت شهر جان، طی کند. سالک در مسیر سلوک، انواری را مشاهده می‌کند که گاه قابل دسته‌بندی است و گاه فاقد معیار مشخصی برای این کار؛ به عنوان مثال تعدد عناوین این نورها و همچنین جابجایی آن‌ها در طول تقسیم‌بندی‌های ارائه شده، عمده‌ترین مانع انجام این فرآیند، محسوب می‌شود. در این پژوهش که به شیوه­ی توصیفی-تحلیلی انجام شده است، نویسنده به بررسی تمثیل‌های نور در عرفان اسلامی پرداخته‌ و نتیجه‌ حاصل شده این بود که همه­ی این تقسیم­بندی‌ها ریشه در گرایش عرفا به نمادپردازی و تمثیل­گرایی دارد.

کلیدواژه‌ها

تمثیل؛ نور؛ عرفان اسلامی؛ نماد

مراجع

1. افشاری، مهران، (1382)، فتوت نامه‌ها و رسائل خاکساریه. مقدمه و تصحیح مهران افشاری. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
2. بختورتاش، نصرت الله، (1380)، نشان راز آمیز: گردونه خورشید یا گردونه مهر. تهران: فروهر.
3. بهاء ولد، محمد بن حسین خطیبی، (1352)، معارف. تهران: کتابخانه طهوری.
4. پورالخاص نوکنده یی، شکرالله، (1392)، تأملی بر نور و ظلمت در متون فلسفی و عرفان اسلامی. ادربیل: حافظ اندیشه.
5. ترکه اصفهانی، علی بن محمد،( 1375)، عقل یا عشق یا مناظرات خمس. تصحیح و تحقیق اکرم جودی نعمتی. تهران: اهل قلم، دفتر نشر میراث مکتوب.
6. جامی، عبد الرحمن بن احمد، (1352)، هفت اورنگ. به تصحیح  و مقدمه مرتضی مدرس گیلانی. تهران: سعدی.
7. ---------------------، (1373)، نفحات الانس من حضرات القدس. مقدمه و تصحیح محمود عابدی. چ سوم. تهران: اطلاعات.
8. چدویک، چارلز،(1375)، سمبولیسم. ترجمه مهدی سحابی. تهران: مرکز.
9. حافظ، شمس ا لدین محمد، (1383)، دیوان غزلیات. تصحیح بهاءالدین خرمشاهی. تهران: دوستان.
10. خوارزمی، تاج الدین حسین، (1360)، ینبوع الاسرار فی نصائح الابرار. به اهتمام مهدی درخشان. تهران: نشر دانشگاه تهران.
11. سعدالدین حمویه، محمد بن موید، (1389)، المصباح فی تصوف. مقدمه و تصحیح نجیب مایل هروی. تهران: مولی.
12. سعیدی، گل بابا، (1387)، حجاب هستی (تالیف محی الدین عربی). تهران: زوار.
13. سنایی، مجدود بن آدم، (1348)،  مثنویهای حکیم سنایی. تصحیح محمد تقی مدرس رضوی. تهران: دانشگاه تهران.
14. شایگان، داریوش، (1382)، آیین هندو و عرفان اسلامی. تهران: فروزان رو.
15. شمس تبریزی،محمد بن علی، (1373)، مقالات شمس تبریزی. تصحیح و تعلیق محمد علی موحد. تهران: خوارزمی.
16. شمیسا، سیروس، (1380)، کلیات سبک شناسی. چاپ دوم. تهران: فردوس.
17. عطار، فرید الدین محمد، (1387)، الهی نامه. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.          
18. علاء الدوله سمنانی، احمد بن محمد، ( 1378)، چهل مجلس. به اهتمام عبدالرفیع حقیقت. تهران: اساطیر.
19. عین القضاه، عبدالله بن محمد، (1386)، تمهیدات. با مقدمه و تصحیح عفیف عسیران. تهران: منوچهری.
20. غزالی، احمد، (1376)، مجموعه آثار فارسی احمد غزالی. به اهتمام احمد مجاهد. چاپ سوم. تهران: دانشگاه تهران.
21. غزالی، محمد بن محمد، (1386)، کیمیای سعادت. به کوشش حسین خدیو جم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
22. کربن، هانری، (1384)، تخیل خلاق در عرفان ابن عربی. ترجمه انشاء الله رحمتی. تهران:جامی.
23. کلباسی اشتری، حسین، (1386)، هرمس و سنت هرمسی. تهران: علم.
24. گوهرین، صادق، (1388)، فرهنگ اصطلاحات عرفانی. تهران: زوار.
25. مظفر، محمدحسن، (1374)، ترجمه دلائل الصدق، مترجم محمد سپهری، تهران: امیرکبیر.
26. مولوی، جلال الدین، (1387)، کلیات دیوان شمس. تصحیح فروزانفر. تهران: نگاه.
27. --------------، (1369)، فیه ما فیه. با تصحیحات و حواشی بدیع الزمان فروزانفر. تهران: امیرکبیر.
28. --------------، ( 1383)، مثنوی معنوی. تصحیح، مقدمه و کشف الابیات از قوام الدین خرمشاهی. تهران:دوستان.
29. میبدی، احمدبن محمد، (1398)، تفسیر کشف الاسرار و عده الابرار. به اهتمام علی اصغر حکمت،تهران: امیرکبیر.
30. نجم رازی، عبدالله بن محمد، (1387)، مرصاد العباد. تهران: علمی و فرهنگی.
31. نجم الدین کبری، احمد بن عمر، (1368)، فوائح الجمال و فواتح الجلال. ترجمه محمد باقر ساعدی خراسانی. به اهتمام حسین حیدرخانی. تهران: مروی.
32. نخشبی، ضیاء الدین، (1369)، سلک السلوک. تصحیح غلامعلی آریا. {بی جا}، کتابفروشی زوار.
33. نزهت، بهمن، (1388)، نماد نور در ادبیات صوفیه. مجله مطالعات عرفانی. بهار و تابستان. شماره 9. ص184-155.
34. نسفی، عزیز بن محمد، (1389)، الانسان الکامل. تهران: طهوری، انجمن ایران شناسی فرانسه در تهران.
35. نیکوبخت، ناصر، قاسم زاده، سید علی، (1387)، سمبولیسم نور و رنگ در عرفان ایرانی-اسلامی. مجله مطالعات عرفانی. پاییز و زستان. شماره 8. ص216-185.
36. وفایی، عباسعلی، نزهت، بهمن، (1388)، در پرتو انوار معنوی. دو فصلنامه ادبیات عرفانی. سال اول. پاییز و زمستان. شماره 1. ص199-169.