اثر شدت چرای دام بر پوشش گیاهی و خاک در فواصل مختلف کانون بحرانی روستا (مطالعه موردی: روستای پنجالو، مغان)

مجله علمی- پژوهشی اکوفیزیولوژی گیاهی

مقاله 15، دوره 12، شماره 42، مهر 1399، صفحه 186-198   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سحر غفاری¹؛ اردوان قربانی^{* 2}؛ کلام الله ارجمند³؛ علی تیمورزاده⁴؛ آزاد کاکه ممی⁵؛ سیما جعفری⁶

¹دانشجوی دکتری مرتعداری، دانشکده‌ کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

²دانشیار گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده‌ی کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

³دانشجوی کارشناسی ارشد مرتعداری، دانشکده‌ی کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

⁴استادیار بازنشسته گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده‌ی کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

⁵دانشجوی دکتری مرتعداری، دانشکده‌ی کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

⁶دانشجوی کارشناسی ارشد علوم خاک، دانشکده‌ی کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

به منظور بررسی اثر شدت‌های مختلف چرایی (سبک، متوسط و سنگین) در میزان تخریب مرتع، در سطح یک تیپ گیاهی با شرایط اکولوژیکی تقریباً یکسان، شاخص‌های پوشش گیاهی و خصوصیات خاک در مراتع روستای پنجالو در استان اردبیل مورد بررسی قرار گرفت. در هر محل نمونه‌برداری سه ترانسکت، و در هر ترانسکت 10 پلات یک مترمربعی مستقر شد. در هر پلات پارامترهای تراکم، تولید کل، درصد تاج‌ پوشش، لاشبرگ، خاک لخت و سنگ و سنگریزه ثبت شد. نمونه‌برداری خاک از عمق 0 تا 30 سانتی‌متری انجام شد. اندازه‌گیری پارامترهای خاک شامل اسیدیته، هدایت‌الکتریکی، پتاسیم، آهک، فسفر، نیتروژن و کربن‌آلی انجام شد. برای بررسی اثر شدت‌ چرا بر کلیه ویژگی‌های اندازه‌گیری شده از آزمون تجزیه واریانس و از آزمون دانکن برای مقایسه میانگین‌ها و گروه‌بندی آنها استفاده شد. نتایج نشان داد بیشترین مقدار تولید و درصد تاج پوشش در چرای سبک (61/129 گرم در متر مربع و 41/87 درصد) و کمترین در چرای سنگین (91/71 گرم در متر مربع و 25 درصد) بود. بیشترین درصد خاک لخت و سنگ و سنگریزه در چرای سنگین (63/65 و 31/5 درصد) و کمترین در سطح چرای سبک (05/10 و 0 درصد) مشاهده شد. بیشترین مقدار تنوع و غنا در شدت چرای متوسط (85/0 و 28/2) و کمترین مربوط به چرای سنگین (79/0 و 08/2) است. نتایج نشان داد با افزایش شدت چرا مقادیر هدایت‌الکتریکی، فسفر و آهک افزایش یافت (01/0>P). بیشترین مقادیر اسیدیته (82/7) و پتاسیم (96/3) در چرای متوسط و بیشترین مقدار کربن‌آلی (60/1) در چرای سنگین مشاهده شد.

کلیدواژه‌ها

شدت چرا؛ پوشش گیاهی؛ شاخص‌های تنوع؛ خصوصیات شیمیایی خاک

مراجع

آقاجان‌تبارعالی، ح. محسنی‌ساروی، م. چائی‌چی، م.ر. و ق.ا. حیدری. 1394. بررسی تاثیر شدت چرا بر برخی مشخصه‌های فیزیکوشیمیایی خاک و پوشش گیاهی در حوزه آبخیز واز، استان مازندران. مدیریت حوزه آبخیز. جلد ششم. شماره 11. 123-111.

آقامحسنی فشمی، م.، زاهدی امیری، ق.ا.، فرح‌پور، م.، و ن.ا. خراسانی. 1387. تاثیر قرق و چرا بر روی کربن آلی و وزن مخصوص ظاهری خاک: مطالعه موردی در مراتع دامنه جنوبی البرز مرکزی. کشاورزی پویا. دوره پنجم. شماره 4. 381-375.

ارجمندی کرکزلو، ک. 1395. تأثیر شدت‌های مختلف چرا بر تراکم و تولید گونه درمنه دشتی در فواصل مختلف از کانون‌های بحران در دشت مغان، گروه مرتع و آبخیزداری؛ دانشکده فناوری کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی. 126 صفحه.

احمدی، ت.، ملک‌پور، ب.، و س.س. کاظمی مازندرانی. 1390. بررسی تأثیر قرق بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در کهنه لاشک کجور مازندران. اکوفیزیولوژی گیاهی. دوره سوم. شماره 8. 100-89.

حیدریان آقاخانی، م، ع. ا. نقی‌پور برج و ح. توکلی. 1393. بررسی اثر شدت چرای دام بر پوشش گیاهی و خاک در مراتع سیساب بجنورد. تحقیقات مرتع و بیابان ایران. دوره هفدهم. شماره 2. 255-223.

خادم‌الحسینی، ز. 1394. تاثیر شدت چرای دام بر برخی خصوصیات شیمیایی خاک در مرتع گردنه زنبوری ارسنجان، آب و خاک (علوم و صنایع کشاورزی). دوره بیست و نهم. شماره 2. 440-432.

سخنور، ف.، اجتهادی، ح.، واعظی، ج.، معماریانی، ف.، جوهرچی، م.، و ز. رنجبر. 1392. فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه حفاظت شده هلالی در استان خراسان رضوی. تاکسونومی و بیوسیستماتیک. دوره پنجم. شماره 16. 100-85.

شیدایی کرکج، ا.، اکبرلو، م.، و ح. نیک‌نهاد قرماخر. 1392. تاثیر مدیریت چرای دام بر بهبود خصوصیات خاک ها در مراتع ییلاقی چهار باغ استان گلستان. پژوهش‌های آبخیزداری (پژوهش و سازندگی). دوره بیست و ششم. شماره 2. 93-74.

طاوسی، ت. و ق. دل‌آرا. 1389. پهنه‌بندی آب و هوایی استان اردبیل. نیوار. دوره سی و چهارم. شماره 70-71: 47-52.

فخیمی ابرقویی، ا.، مصداقی، م.، و ق. دیانتی تیلکی. 1390. بررسی تغییرات عامل های پوشش گیاهی در راستای گرادیان چرایی در مراتع استپی ندوشن یزد. تحقیقات مرتع و بیابان. دوره هجدهم. شماره 2. 230-219.

قربانی، ا.، پورعلی، ا.، بدرزاده، م.، تیمورزاده، ع.، شریفی، ج.، و ا. پورنعمتی. 1393. تأثیر فاصله از روستا بر فلور، شکل زیستی، کوروتیپ، تنوع و یکنواختی گونه‌ای در مراتع حریم روستای مشگین‌شهر. حفاظت زیست بوم گیاهان. جلد دوم. شماره 5: 91-108.

مصداقی، م. 1382. مرتعداری در ایران. انتشارات آستان قدس رضوی.

مرادی، ع.ا.، و م. مفیدی. 1391. تأثیر قرق بر ویژگی‌های پوشش گیاهی در مراتع نیمه استپی سمیرم اصفهان (مطالعة موردی: قرق حنا). مرتع. سال ششم. شماره 3. 281-272.

موقری، م. ارزانی، ح. طویلی، ع. و م.ع. زارع‌چاهوکی. 1392. بررسی اثر پراکنش آبشخوار بر ویژگی‌های پوشش گیاهی، وضعیت و گرایش مرتع (مطالعه موردی: مراتع طالقان). پژوهش‌های آبخیزداری. دوره بیست و ششم. شماره 2. 11-21.

نیکان، م.، اجتهادی، ح.، جنگجو، م.، معماریانی، ف.، حسن‌پور، ه.، و ف. نوعدوست. 1391. بررسی فلوریستیک و مقایسه تنوع زیستی گیاهی در شدت‌های مختلف چرا (مطالعه موردی: مرتع نیمه‌استپی بهارکیش قوچان). تحقیقات مرتع و بیابان ایران. دوره نوزدهم. شماره 2. 320-306.

Aarons, S.R., Hosseini, H.M., Dorling, L. and C.J.P. Gourley. 2004. Dung decomposition in temperate dairy pastures as contribution to plant available soil phosphorus, Austalian Journal of Soil Research. 42:115-123.

Chawla, A.S., Rajkumar, K.N., Singh, La, B.  and R.D. Singh, 2008. Plant species diversity along an altitudinal gradient of Bhabha valley in Western Himalaya. Materials science, 5: 157-177.

 Connell, J.H. 1978. Diversity in the tropical rainforest and coral reefs. Journal of Science, 199:1301-1310.

FRWO (Forests, Rangeland and Watershed Organization). 1982. Code of rangeland plant species in Iran. 32 pp.

Gao, Y.H., Schuman, M., Chen, H., Wu, N. and P. Luo 2009. Impacts of grazing intensity on soil carbon and nitrogen in an Alpine meadow on the Eastern Tibetan plateau. Food Agriculture Environment. 7: 749-754.

Hui, D. and R.B. Jackson. 2005. Geographic and interannual variability in biomass partitioning in grassland ecosystems: A synthesis of field data. New Phytologist. 169: 85-93.

Kizza, S., Totolo, O., Perkins, J. and O. Areola. 2010. Analysis of persistence soil nutrient status in abandoned cattle kraals in a semi-arid area in Botswana. Scientific Research and Essays. 5(23): 3613-3622.

Li, W., Huang, H.Z., Zhang, Z.N. and G.L. Wu. 2011. Effects of grazing on the soil properties and C and N storage in relation to allocation in an Alpine meadow. Soil Science and Plant Nutrition. 11(4): 27-39.

Reeder, J.D., Schuman, G.E., Morgan, J.A. and D.R. Lecain. 2004. Response of organic and inorganic Carbon and Nitrogen to long-term grazing of the shortgrass Steppe. Environmental Management. 33:458-495.

Rosenzweig, M.L., and Z. Abramsky. 1993. How are diversity and productivity related? In Species Diversity in Ecological Communities: Historical and Geographical Perspectives (R. E. Ricklefs & D. Schluter, eds.): 52-65. Chicago IL: University of Chicago Press.

Sasaki, T., Okayasu, T., Jamsran, U. and K. Takeuchi. 2008. Threshold changes in vegetation along a grazing gradient in Mongolian rangelands. Ecology. 96: 145–154.

Tegegn, A., Nigatu, L., and A. Kassahun. 2011. Changes in plant species composition and diversity along a grazing gradient from livestock watering point in Allaidege rangeland of Northeastern Ethiopia rangelands. Livestock research for rural development. 23(9): 45-53.

Zhang, J.T., Xu, B., and M. Li. 2013. Vegetation patterns and species diversity along elevational and disturbance gradients in the Baihua Mountain Reserve, Beijing, China. Mountain research and development, 33(2): 170-178.

Zhao, W.Y., Li, J.L., and J.G. Qi. 2007. Change in vegetation diversity and structure in response to heavy grazing pressure in the northen Tianshan Mountains, China. Arid Enviroments. 68: 465-479.