روابط ساختاری بین خرد و رفتار اخلاقی: نقش واسطه‌ای خودمهارگری

روانشناسی تحولی: روانشناسان ایرانی

مقاله 7، دوره 16، شماره 63، فروردین 1399، صفحه 321-332   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

منیر آزادمنش¹؛ خدیجه ابوالمعالی^{* 2}؛ اکبر محمدی³

¹دانشجوی دکتری روانشناسی تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی، گرمسار، ایران

²دانشیار گروه روانشناسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی،

³استادیار گروه روانشناسی، واحدگرمسار، دانشگاه آزاداسلامی، گرمسار، ایران

چکیده

هدف این پژوهش بررسی روابط ساختاری بین رفتار اخلاقی و خرد با نقش واسطه‌ای خودمهارگری بود. طرح این پژوهش، همبستگی و جامعه آماری آن، دانشجویان دانشگاه جامع علمیکاربردی تهران در سال 1397 بود. 370 نفر به روش نمونه‌برداری خوشه‌ای چندمرحله‌ای انتخاب شدند و سیاهه سبک‌های رفتار اخلاقی (تقی‌لو، 2017)، مقیاس خودمهارگری (تانجنی، بامیستر و بون، 2004) و مقیاس خردمندی (اشمیت، مالدون و پاندرز، 2012) را تکمیل کردند. برای تحلیل داده‎ها از روش مدل‌یابی معادلات ساختاری استفاده شد. یافته‌ها نشان داد که اثر خودمهارگری بر مردم‌محوری اخلاقی و وظیفه‌محوری اخلاقی به‌صورت مستقیم و در جهت مثبت و بر خودمحوری اخلاقی به‌صورت مستقیم و در جهت منفی بود. اثر مستقیم خرد نیز بر خودمهارگری مثبت معنادار بود ولی بر مردم‌محوری، وظیفه‌محوری و خود‌محوری اخلاقی معنادار نبود. اگرچه خرد از طریق نقش واسطه‌ای خودمهارگری، بر مردم‌محوری و وظیفه‌محوری اخلاقی تأثیر مثبت و بر خودمحوری اخلاقی تأثیر منفی داشت که نشانگر اهمیت نقش خودمهارگری است. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که برای ترویج رفتار اخلاقی، بهتر است بر تقویت خودمهارگری در برنامه‌ریزی‌های تربیتی و آموزشی تأکید شود.

کلیدواژه‌ها

خرد؛ خودمهارگری؛ رفتار اخلاقی

مراجع

احمدی، ا. (1393). خلاقیت و ناراستگویی: توانایی توجیه رفتار غیراخلاقی. فصلنامه روان‌شناسی تحولی: روان‌شناسان ایرانی، 11(41)، 41 -31.

اسعدی، س.، امیری، ش.، مولوی، ح. و باقری نوع‌پرست، خ. (1392). معرفی مفهوم خردمندی در روان‌شناسی ‌و کاربردهای آموزشی آن. دو فصلنامه علمی پژوهشی رویکردهای نوین آموزشی، 2(8)، 28 -1.

اصانلو، ب. و خدامی، س. (1394). طراحی مدل رفتار اخلاقی کارکنان با تأکید بر نقش ارزش‌های اخلاقی سازمان. فصلنامه اخلاق در علوم و فنّاوری، 10(1)، 105 -95.

اکبری، ع.، هاشمی، س. و خبازی کناری، م. (1395). بررسی ویژگی‌های روان‌سنجی پرسشنامه خردمندی. پژوهش‌نامه روان‌شناسی مثبت، 2(2)، 34 -19.

آرین‌پور، ا.، هاشمی، ت. و ماشینچی عباسی، ن. (1393). نقش جهت‌گیری اجتماعی بر رفتار اخلاقی با توجه به نقش میانجی معنویت. دوفصلنامه علمی‎ـ‎پژوهشی شناخت اجتماعی، 9(3)، 124 -111.

برک، ل. (1396) روان‌شناسی رشد: از لقاح تا کودکی (جلد اول). ترجمه ی. سیدمحمدی. تهران: نشر ارسباران (تاریخ انتشار اثر اصلی، 2001).

خانزاده، ع.، همتی علمدارلو، ق.، آقابابایی، ح.، مرادی، ح. و رضایی، ص. (1390). پیش‌بینی ظرفیت خودمهارگری از طریق انواع جهت‌گیری‌های مذهبی و نقش آن در کاهش بزهکاری. پژوهشنامه حقوق کیفری، 2(2)، 36 -19.

رسولیان، س. و دشت‌بزرگی، ز. (1396). رابطه پایبندی مذهبی، شخصیت اصیل، آبدیدگی و انعطاف‌پذیری با خردمندی در سالمندان با میانجی‌گری انسجام خود. مجله روان‌شناسی پیری، 4(3)، 241 -229.

رفیعی‌هنر، ح. و جان‌بزرگی، م. (1389). رابطه جهت‌گیری مذهبی و خودمهارگری. فصلنامه روان‌شناسی و دین، 1(3)، 42 -31.

شیرین‌کام، م. و پیرخائفی، ع. (1394). نقش خودکارآمدی و خودمهارگری در اعتیاد به اینترنت. ویژه‌نامه روان‌شناسی معاصر، 10، 914 -911.

علیوردی‌نیا، ا. و صالح‌نژاد، ص. (1390). خودمهارگری، جنسیت و تأثیر آن بر رفتارهای انحرافی. زن در توسعه و سیاست، 4(9)، 26 -5.

قربانی، ر. و خرمائی، ف. (1395). تبیین خردمندی بر اساس هوش موفق و خودکارآمدی مقابله. فصلنامه روان‌شناسی تحولی: روان‌شناسان ایرانی، 13(49)، 55 -43.

کردنوقابی، ر. (1396). روان‌شناسی خرد. تهران: انتشارات ارجمند.

کریمی، ع. (1390). مراحل شکل‌گیری اخلاق در کودکان. تهران: انتشارات عابد.

کرین، و. (1396). نظریه‌های رشد (مفاهیم و کاربردها). ترجمه غ. خوی‌نژاد و ع. رجایی. تهران: انتشارات رشد (تاریخ انتشار اثر اصلی، 2001).

ملک‌محمدی، ح.، رحمانی‌شمس، ح.، حشمت، ق. و فرامرزی‌راد، ب. (1396). بررسی مفهوم خرد در بزرگسالان با استفاده از صفات شخصیتی. ویژه‌نامه سومین کنفرانس بین‌المللی نوآوری‌های اخیر در روان‌شناسی، مشاوره و علوم رفتاری، 3(19)، 28 -21.

هومن، ح. (1397). مدل‌یابی معادلات ساختاری با کاربرد نرم‌افزار لیزرل. تهران: سمت.

 

Baumeister, R. F., & Exline, J. J. (2000). Self-Control, Morality, and Human Strength. Journal of Social and Clinical Psychology, 19(1), 29-42.

Cole, T. R. (1984). The Prophecy of Senescence: G. Stanley Hall and the Reconstruction of Old Age in America. The Gerontologist, 24(4), 360-366.

Desi, D., & Rodelando, O. (2017). Levels of moral intelligence virtues and wisdom development among selected Filipino working adults. The Bedan Journal of Psychology, 1, 61-66.

Doris, J. M. (2012). The Moral Psychology Handbook Research Group. New York: Oxford University Press Inc.

Ellemers, N., van der Toorn, J., Paunov, Y., & van Leeuwen, T. (2019). The Psychology of Morality: A Review and Analysis of Empirical Studies Published From 1940 Through 2017. Personality and Social Psychology Review, 23(4), 332-366.

Ferrari, M. O., & Potworowski, G. (2009). Teaching for wisdom cross-cultural perspectives on fostering wisdom. Netherlands: Springer.

Gillebaart, M. (2018). The “Operational” Definition of Self-Control. Frontiers in Psychology, 9.

Gino, F., Schweitzer, M. E., Mead, N. L., & Ariely, D. (2011). Unable to resist temptation: How self-control depletion promotes unethical behavior. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 115(2), 191-203. 

Higgins, G. E., & Ricketts, M., L. (2004). Motivation or Opportunity: Which Serves as the Best Mediator in Self-Control Theory? Western Criminology Review, 5(2), 77-96.

Nikolova, H., Lamberton, C., & Haws, K. L. (2016). Haunts or helps from the past: Understanding the effect of recall on current self-control. Journal of Consumer Psychology, 26(2), 245-256.

Pasupathi, M., & Staudinger, U. M. (2001). Do advanced moral reasoners also show wisdom? Linking moral reasoning and wisdom-related knowledge and judgement. International Journal of Behavioral Development, 25(5), 401-415.

 Reynolds, S. J., & Ceranic, T. L. (2007). The effects of moral judgment and moral identity on moral behavior: An empirical examination of the moral individual. Journal of Applied Psychology, 92(6), 1610-1624.

Schmit, D. E., Muldoon, J., & Pounders, K. (2012). What is Wisdom? The Development and Validation of a Multidimensional Measure. Journal of Leadership, Accountability and Ethics, 9(2) 39-54.

Schwartz, B. (2011). Practical wisdom and organizations. Research in Organizational Behavior, 31, 3-23.

Staudinger, U. M., & Glück, J. (2011). Psychological Wisdom Research: Commonalities and Differences in a Growing Field. Annual Review of Psychology, 62(1), 215-241. 

Sternberg, R. J. (1995). Wisdom: Its nature, origins, and development. United Kingdom: Cambridge University Press.

Sternberg, R. J., & Jordan, J. (2005). A Handbook of Wisdom Psychological Perspectives. Publisher: Cambridge University Press.

Taghiloo, S. (2017). Developing and validation of Moral Behavior Styles Inventory. Interdisciplinary Journal of Education, 2(2), 17-27. 

Tangney, J. P., Baumeister, R. F., & Boone, A. L. (2004). High Self-Control Predicts Good Adjustment, Less Pathology, Better Grades, and Interpersonal Success. Journal of Personality, 72(2), 271-324.

Zhang, Q., & Zhao, H. (2017). An analytical overview of Kohlberg’s Theory of Moral Development in College Moral Education in Mainland China. Journal of Social Sciences, 5(8), 151-160.