تحلیل دیدگاه های عرفانی و تبیین مولفه های شبه عرفانی در رمان جزیره سرگردانی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 8، دوره 12، شماره 43، فروردین 1399، صفحه 195-222   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2020.672395

نویسندگان

مرضیه دشت بش¹؛ علی محمدی آسیابادی^{* 2}؛ اسماعیل صادقی ده چشمه³؛ احمد امین⁴

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.

³استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهر کرد، شهرکرد، ایران

⁴استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سراسری شهر کرد، شهرکرد، ایران.

چکیده

رمان «جزیره سرگردانی» با محوریت عنصر شخصیت، دارای یک طرح شخصیت محور است. در این اثر، تنها حوادث بیرونی داستان نیستند که جریان رمان را پیش می­ برند، بلکه همزمان با حوادث بیرونی، بیان دیدگاه­ها و نگرش ­های دینی و اعتقادی شخصیت­ های داستان و کنش ­های پی­درپی اندیشگانی، طرح داستان را گسترش می­ دهد. در این رمان، سه نوع دیدگاه و نگرش مختلف نسبت به عرفان در دنیای مدرن وجود دارد: نگرش سنتی و مقلدانه که در پی احیای عرفان سنتی در دنیای معاصر برای رهایی نسل معاصر از سرگردانی حاصل از مدرنیته است، نگرش انتقادی که به انکار عرفان در دنیای مدرن می‌پردازد، و نگرش تردیدی که از عدم قطعیت در باورهای دینی و اعتقادی نسل جوان حکایت دارد. نویسنده در این اثر، با خلق شخصیت­ هایی با دیدگاه­ و نگرش­ های اعتقادی متقابل، زمینه را برای گسترش محتوا و درونمایۀ عرفانی داستان فراهم آورده است. نویسنده ضمن وفادارای به چنین طرحی،­ با به کارگیری مولفه ­ها و نظریه‌های پسامدرنیته در تکنیک داستان پردازی خود، مولفه‌هایی چون: عدم قطعیت، تناقض، جریان سیال ذهن و آشفتگی روایت... با برانگیختن پرسش­ های وجودشناسانه در مخاطب، مفهوم و محتوایی شبه عرفانی در رمان­ ایجاد می‌کند. هدف از این پژوهش، تحلیل و شناخت دیدگاه و نگرش­ های عرفانی و تبیین مولفه­ های شبه عرفانی در این رمان است.

کلیدواژه‌ها

جزیره سرگردانی؛ دیدگاه عرفانی؛ مولفه های شبه عرفانی

مراجع

1.  آلوت، میریام(1386) رمان به روایت رمان نویسان، ترجمه علی محمد حق شناس، تهران: مرکز.
2.   براهنی، رضا(1362) قصه و قصه نویسی، تهران: نو.
3.  پاینده، حسین(1392)گشودن رمان ایران در پرتو نظریه و نقد ادبی،  چاپ اول،تهران: مروارید.
4. ........ ، ........ (1386) رمان پسامدرن و فیلم (نگاهی به ساختار و صناعات فیلم میکس)، چاپ اول،تهران: هرمس.
5. ......... ، ........ (1383) مدرنیسم و پسامدرنیسم در رمان( برایان مک هیل، لیندا هاچن، پتریشاو)، چاپ اول، تهران: نیلوفر.
6.  تبریزی، شمس الدین محمد(1385) مقالات شمس، تصحیح محمد علی موحد، چاپ دوم، تهران: خوارزمی.
7.   تدینی، منصوره(1388) پسامدرنیسم در ادبیات داستانی ایران، چاپ اول، تهران: علم.
8.   حافظ شیرازی، شمس الدین محمد(1387) دیوان غزلیات، به کوشش خطیب رهبر، چاپ چهل و سوم، تهران: صفی علیشاه.
9.   دانشور، سیمین(1372) جزیره سرگردانی ، چاپ اول، تهران: خوارزمی.
10. 10.   رازی، نجم­الدین.(1373) مرصادالعباد، چاپ پنجم، تهران: علمی و فرهنگی.
11. 11.   سرشار، محمدرضا.(1391) جلوه­ هایی از ادبیات سیاسی امروز ایران، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
12. 12.   سهروردی، شیخ شهاب الدین یحیی (1372) مجموعه مصنفات، حکمه الاشراق، تصحیح هانری کربن، ج2، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی(پژوهشگاه).
13. 13.   شوالیه، ژان و گربران، آلن(1379) فرهنگ نمادها: اساطیر، رویاها،رسوم...، ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی، تهران: جیحون.
14. 14.   فورستر، ادوارد مورگان (1352) جنبه­های رمان، ترجمۀ ابراهیم یونسی،  چاپ اول، تهران: امیرکبیر.
15. 15.  گری، مارتین (1382) فرهنگ اصطلاحات ادبی، ترجمۀ منصور شریف­زاده، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
16. 16.   میر صادقی، جمال(1394) عناصر داستان، چاپ نهم، تهران: سخن.
17. 17.  نصری، عبدالله(1375) خدا و انسان در فلسفه یاسپرس، تهران: آذرخش.
18. 18.   هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان(1384) کشف المحجوب، چاپ دوم، تهران: سروش.

مقاله:

1.  علمی، قربان و یونس، تسلیمی(1389) زمینه­های شکل­گیری دو بار امانت و عهد امانت در ادبیات عرفانی، مجله ادبیات عرفانی دانشگاه کاشان، سال دوازدهم، ص 121-142.