رمزپردازی افسانۀ ققنوس«در گذاری از اسطوره به عرفان»

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 9، دوره 12، شماره 43، فروردین 1399، صفحه 223-244   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2020.672396

نویسندگان

لیلا امینی لاری¹؛ خیراله محمودی^{* 2}

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور. ایران.

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

چکیده

در بسیاری از اسطوره‌ها و نمادپردازی‌ها ، نکات مشترکی می‌توان یافت که ریشه در ناخودآگاه مشترک جمعی بشر دارد و از نزدیکی باورهای فرهــنگی و معــنوی جهانیان حکایت می‌کند. اسطورۀ جهان‌شمول ققنوس نیز از جمله اساطیری است که اگرچه دگردیسی‌های فراوان یافته است - اسطورۀ کوتزال کواتل را می‌توان صورت دگردیسی یافته‌ای از اسطورۀ ققنوس دانست - ولی می‌توان نکات مشترک و بویژه بن‌مایۀ مرگ و رستاخیز را در تمامی چهره‌های نموده شده از این پرندۀ خورشیدی، تشخیص داد. این حقیقت که مرگ، گذاری به نوع برتری از هستی و عالی‌ترین راه برای دست‌یابی به نوزایی است، در این اسطوره نموده شده است؛ مضمونی که در سیری صعودی به عرصۀ عرفان راه یافته، به صورت رستاخیز روحانی و ولادت ثانوی جلوه‌گر شده است و بدین سبب ققنوس، این پرندۀ افسانه‌ای، جنبه‌ای غیر عینی و چهره‌ای قدسی یافته است. ققنوس رمز روحی تعالی یافته است  که به ساحت ورای مرگ گام می‌نهد.

در مقالۀ حاضر، که به روش کتابخانه‌ای و به شیوۀ تحلیلی-توصیفی انجام شده،  با نگاه به اساطیر برخی ملل، جایگاه اسطوره‌ای، عرفانی ققنوس، پرندۀ آتش، تبیین گردیده است.

کلیدواژه‌ها

ققنوس؛ خورشید؛ آتش؛ موسیقی؛ رستاخیز

مراجع

1. قرآن مجید ، ترجمة محمد مهدی فولادوند ، تهران: دارالقرآن الکریم.
2.  ابوالبرکات هبه‌الله بن علی (1358) المعتبر فی‌الحکمه، دکن: چاپ حیدرآباد.
3. ایلیاده، میرچا (1376) رساله در تاریخ ادیان، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: سروش.
4. باستید، روژ (1370) دانش اساطیر، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: توس.
5. پورنامداریان، تقی (1375) رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، تهران: علمی فرهنگی.
6. دلاشو، م . لوفلر (1366) زبان رمزی قصه‌های پریوار ، فیروزه ، تهران: فیروزه.
7. رضی ، هاشم ،  (1381)  دانشنامة ایران باستان ، تهران: سخن.
8. روزبهان بقلی (1360) شرح شطحیات، تصحیح و مقدمۀ هنری کربن، تهران: انجمن ایران‌شناسی فرانسه.
9. روزنبرگ، دونا ( 1379 ) اساطیر جهان ، ترجمة عبدالحسین شریفیان ، تهران: اساطیر.

10. سهروردی، شهاب‌الدین (1380) مجموعة مصنفات شیخ اشراق، تصحیح و تحشیة سیدحسین نصر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

11. شایگان، داریوش (1375) ادیان و مکتب‌‎های فلسفی هند ، تهران: امیرکبیر.

12. شفیعی کدکنی،  محمدرضا (1376)  آیینه‌ای برای صداها، تهران: سخن.

13. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1392) زبان شعر در نثر صوفیه، تهران: سخن.

14. عبدالمؤمن بن صفی‌الدین (1346) رسالة موسیقی بهجت‌الروح ، با تعلیقات ه. ل. رابینودی برکوماله ، [ بی جا ] : بنیاد فرهنگ ایران.

15. عطار، فریدالدین (1383) منطق‌الطیر ، به کوشش شفیعی کدکنی ، تهران: سخن.

16. کریستی، آنتونی (1373) اساطیر چین ، ترجمة باجلان فرخی ، تهران: اساطیر.

17. کوپر، جی‌سی (1379) فرهنگ مصور نمادهای سنتی، ترجمة ملیحه کرباسیان، تهران: فرشاد.

18. لاهیجی، شمس‌الدین محمد (1368) اسرارالشهود، تصحیح سیدعلی آل داود، تهران: موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

19. مولوی، جلال‌الدین محمد (1363) مثنوی معنوی، تصحیح رینولد.ا. نیکلسن ، به اهتمام نصرالله پورجوادی، تهران: امیرکبیر.

20. مولوی، جلال‌الدین محمد (1378) کلیات شمس تبریزی، با تصحیحات بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: امیرکبیر.

21. نخشبی، ضیاء (1372) طوطی‌نامه، تصحیح فتح‌الله مجتبایی و غلامعلی آریایی، تهران: منوچهری.

22. نویا، پل (1373) تفسیر قرآنی و زبان عرفانی، ترجمۀ اسماعیل سعادت، تهران: نشر دانشگاهی.

23. هال، جیمز (1380) فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمة رقیه بهزادی ، تهران: فرهنگ معاصر.

24. هینلز، جان (1375) شناخت اساطیر ایران، ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: چشمه.

25. یاحقی، محمدجعفر (1369) فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، تهران: موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی و سروش.

26. یوشیج، نیما (1371) مجموعۀ کامل اشعار، تدوین سیروس طاهباز، تهران: نگاه.

1. http :/ monsters . com / phoenix . htm