بررسی تطبیقی جلوه‌های دین‌باوری در دیدگاه یونگ و حدیقه سنایی

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 3، دوره 14، شماره 53، فروردین 1399، صفحه 61-86   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

افسانه رونقی¹؛ علی اصغر حلبی²

¹گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، واحد تهران مرکزی- دانشگاه آزاد اسلامی- تهران- ایران

²گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، واحد تهران مرکزی- دانشگاه آزاداسلامی- تهران- ایران

چکیده

اعتقاد و تأکید یونگ بر اینکه علم روان‌شناسی باید توجه خاصی به مسائل دینی مبذول دارد و در اقوال و عقاید مابعدالطبیعه غور کند موجب گردیده است؛ نظرات و دیدگاه وی با دیدگاه شاعران، عارفان و اندیشمندان دینی قابلیت تطبیق و بررسی داشته باشد. پژوهش حاضر بر آن است که به اختصار به بررسی منشأ دین و کارکرد مثبت آن در «حدیقه» سنایی با تکیه بر نظریه یونگ به طور خاص بپردازد. از این رو بخش‌هایی از آراء و دیدگاه‌های کلی او که در واقع به مثابه مقدمات و پایه‌های تئوری دینی اوست؛ در «حدیقه» سنایی که موضوع اصلی آن دینداری است؛ پیگیری شده است. بدین گونه خواننده به کنه تفکر یونگ درباره دین، که متأثر از روان‌شناسی غرب است، دست می‌یابد و به پیوند عمیق بین دیدگاه یونگ و عرفان ایرانی و به شباهت‌ها و تفاوت‌های بنیادین دیدگاه یونگ و سنایی، و نوع جهت گیری دینی آن‌ها پی می‌برد.       

کلیدواژه‌ها

دین؛ یونگ؛ ناخودآگاه؛ سنایی؛ حدیقه؛ عرفان

مراجع

قرآن کریم.

بهار، مهرداد. ۱۳۷۴ش، جستاری چند در فرهنگ ایران، چاپ سوم، تهران: انتشارات فکر روز.

بهرامی، احسان. ۱۳۶۹ش، فرهنگ واژه‌های اوستایی، چاپ اول، ج ۱(چهارجلدی)، تهران: نشر بلخ وابسته به بنیاد نیشابور.

بیلسکر، ریچارد. ۱۳۹۱ش، اندیشه یونگ، ترجمه حسین پاینده، چاپ چهارم، تهران: انتشارات فرهنگ جاوید.

پالس، دانیل. ۱۳۸۹ش، هفت نظریه در باب دین، ترجمه و نقد: محمدعزیز بختیاری، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

جیمز، ویلیام. ۱۳۷۲ش، دین و روان، ترجمه مهدی قائنی، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.

حلبی، علی اصغر. ۱۳۹۴ش، مبانی عرفان و احوال عارفان، چاپ چهارم، تهران: انتشارات اساطیر.

خسروی، اشرف. ۱۳۹۶ش، شاهنامه از دیدگاه روان‌شناسی یونگ، چاپ دوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

زرین کوب، عبدالحسین. ۱۳۶۹ش، جست‌وجو در تصوف، چاپ سوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.

ستاری، جلال. ۱۳۶۸ش، افسون شهرزاد(پژوهشی در هزارافسان)، تهران: انتشارات توس.

سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم. ۱۳۸۲ش، گزیده حدیقة الحقیقة، گزینش و توضیح علی اصغر حلبی، چاپ سوم، تهران: انتشارات اساطیر.

سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم. ۱۳۹۴ش، حدیقةالحقیقة و شریعةالطریقة، تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، چاپ هشتم، تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران.

شعار، جعفر و حسن انوری. ۱۳۷۰، مجموعه ادب فارسی، رزم نامه رستم و اسفندیار، چاپ هشتم، تهران: انتشارات علمی.

شمیسا، سیروس. ۱۳۷۴ش، انواع ادبی، چاپ سوم، تهران: انتشارات فردوس.

شولتز، دوآن و سیدنی الن شولتز. ۱۳۹۰ش، نظریه‌های شخصیت، ترجمه یحیی سید محمدی، تهران: ویرایش.

شولتز، دوآن. ۱۳۶۹ش، روان‌شناسی کمال(الگوهای شخصیت سالم)، ترجمه گیتی خوشدل، چاپ پنجم، تهران: نشر نو.

طباطبایی، سید محمد حسین. ۱۳۷۲ش، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

عطار نیشابوری، فریدالدین محمد. ۱۳۷۲ش، منطق الطیر(مقامات طیور)، به اهتمام و تصحیح سیدصادق گوهرین، چاپ نهم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

فردوسی، ابوالقاسم. ۱۳۷۹ش، شاهنامه، از روی چاپ مسکو، به کوشش و زیر نظر سعید حمیدیان، چاپ پنجم، تهران: نشر قطره.

فوردهام، فریدا. ۱۳۹۳ش، مقدمه‌ای بر روان‌شناسی یونگ، ترجمه مسعود میربهاء، چاپ دوم، تهران: نشر جامی.

گرین، ویلفرد و دیگران. ۱۳۸۵ش، مبانی نقد ادبی، ترجمه فرزانه طاهری، چاپ چهارم، تهران: انتشارات نیلوفر.

گورین، ال ویلفرد و ارل جی لیبر و لی مورگان و جان.ار.ویلینگهام. ۱۳۹۴ش، راهنمای رویکردهای نقد ادبی، چاپ پنجم، ترجمه زهرا میهن خواه، تهران: انتشارات اطلاعات.

مطهری، مرتضی. ۱۳۹۲ش، خدا در زندگی انسان، بی جا: دبیرخانه بینش مطهر.

معین، محمد. ۱۳۸۲ش، فرهنگ فارسی، ۶ جلدی، تهران: انتشارات امیرکبیر.

مک کال، هنریتا. ۱۳۷۳ش، اسطوره‌های بین النهرینی، ترجمه عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.

مورنو، آنتونیو. ۱۳۷۶ش، یونگ، خدایان و انسان مدرن، ترجمه داریوش مهرجویی، تهران: نشر مرکز.

وولف، دیوید ام. ۱۳۹۳ش، روان‌شناسی دین(کلاسیک و معاصر)، ترجمه محمد دهقانی، چاپ دوم، تهران: رشد.

یونگ، کارل گوستاو. ۱۳۷۱ش، خاطرات، رؤیاها، اندیشه‌ها، ترجمه پروین فرامرزی، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.

یونگ، کارل گوستاو. ۱۳۷۶ش، چهار صورت مثالی، ترجمه پروین فرامرزی، چاپ دوم، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.

یونگ، کارل گوستاو. ۱۳۷۷ش، تحلیل رؤیا، ترجمه رضا رضایی، چاپ اول، تهران: افکار.

یونگ، کارل گوستاو. ۱۳۹۰ش الف، آیون(پژوهشی در پدیده شناسی خویشتن)، ترجمه پروین فرامرزی و فریدون فرامرزی، چاپ دوم، بی جا: انتشارات آستان قدس رضوی.

یونگ، کارل گوستاو. ۱۳۹۰ش ب، انسان امروزی در جست‌وجوی روح خود، ترجمه فریدون فرامرزی و لیلا فرامرزی، چاپ دوم، بی جا: انتشارات آستان قدس رضوی.

یونگ، کارل گوستاو. ۱۳۹۲ش، انسان و سمبول‌هایش، ترجمه محمود سلطانیه، چاپ نهم، تهران: نشر جامی.

یونگ، کارل گوستاو. ۱۳۹۷ش، روان‌شناسی و دین، ترجمه فؤاد روحانی، چاپ پنجم، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، وابسته به مؤسسه انتشارات امیرکبیر.

https://rasekhoon.net

https://hawzah.net/fa/Seminar/View/67933/

 

مقالات

دهقانی، علی و مریم امینی، زمستان ۱۳۹۰، «بررسی تطبیقی عرفان سنایی و جان دان»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی دانشگاه جیرفت، شماره ۲۰، دوره پنجم، صص ۸۲-۶۳.

ریاحی دهنوی، بتول. ۱۳۹۰ش، «تحلیلی بر جایگاه ۱۶ تن از زنان دربار ساسانی به استناد کتیبه شاپور یکم در کعبه زرتشت»، مجله مطالعات ایرانی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، س ۱۰، ش ۱۹، صص ۲۴۳-۲۰۴.

نارویی نصرتی، رحیم. ۱۳۸۰ ش، «دین از منظر روان شناسی و مقایسه آن با رویکرد اسلامی»، مجله تخصصی معرفت، س۱۰، ش۱۱، صص۲۴-۱.