مقایسه تطبیقی لیلی و مجنون نظامی، و مجنون و لیلی امیرخسرو دهلوی

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 13، دوره 14، شماره 53، فروردین 1399، صفحه 299-323   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

محمد مرادی¹؛ احمدرضا کیخافرزانه²

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، ایران

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، ایران

چکیده

در این پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی به بررسی «لیلی و مجنون» نظامی و «مجنون و لیلی» امیرخسرو دهلوی می‌پردازیم. مشخص است که تفاوت زمانی و مکانی، تأثیرات غیر قابل انکاری بر یک اثر تقلیدی گذاشته است؛ بنابراین «مجنون و لیلی» دهلوی، اگرچه همان «لیلی و مجنون» نظامی است؛ همچنان اثری متفاوت به لحاظ مؤلفه‌های فرهنگی و اجتماعی است که سختگیری­ها و تعصب‌های خاص قرن پنجم در جامعه سنتی ایران را ندارد. اگرچه ساختار دو اثر، از نظر شروع و پایان داستان، شخصیت‌ها و کلیات داستان مشابه است؛ اما اثر امیرخسرو دهلوی، در پردازش شخصیت لیلی، به معشوق فرصت بیش‌تری برای بیان دلداگی داده است؛ لیلی در کنار زنان از احساسات خود و دلتنگی سخن می‌گوید. اشتراک فکری دو شاعر، مبانی فرهنگی اسلامی است و همچنین توجه ویژه به شرایط فرهنگی اعراب و بالتبع سختگیری‌های خاصی که مبنای رفتاری زنان و مردان در روابط اجتماعی است.

کلیدواژه‌ها

نظامی؛ امیرخسرو دهلوی؛ فرهنگ؛ جامعه؛ مطالعات تطبیقی

مراجع

پورنامداریان، تقی. 1380ش، شعر فارسی و ساختارشکنی در شعر مولوی، تهران: سخن.

ثروت، منصور. 1378ش، گنجینه حکمت در آثار نظامی، تهران: امیرکبیر.

ثروتیان، بهروز. 1369ش، آیینه غیب نظامی گنجه­ای، چاپ اول، تهران: مؤسسه نشر کلمه.

ثروتیان، بهروز. 1376ش، اندیشه‌های نظامی گنجوی، چاپ اول، تبریز: انتشارات آیدین.

ثروتیان، بهروز. 1381ش، هفت افسانه خیال انگیز در هفت­پیکر نظامی گنجه­ای، چاپ سوم، تهران: انتشارات دستان.

حافظ شیرازی، ‌شمس الدین. 1386ش، دیوان، تهران: دوستان.

حمیدیان، سعید. 1373ش، آرمان شهر زیبایی، چاپ اول، تهران: انتشارات قطره.

دهلوی، امیرخسرو. 1362ش، خمسه امیر خسرو دهلوی، به تصحیح امیراحمد اشرفی، تهران: شقایق.

زرین‌کوب، عبدالحسین. 1386ش، با کاروان حله، تهران: علمی.

ستاری، جلال. 1366ش، حالات عشق مجنون، تهران: توس.

صفا، ذبیح‌الله. 1372ش، تاریخ ادبیات در ایران، جلد دوم، تهران: فردوس.

ضیف، شوقی. 1999م، الحب العذری عند العرب، بیروت: الدار المصریة اللبنانیه.

فلکی، محمود. 1382ش، روایت داستان، تهران: بازتاب نگار.

مدی، ارژنگ. 1371ش، عشق در ادب فارسی از آغاز تا قرن ششم، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

میرصادقی، جمال. 1380ش، عناصر داستان، تهران: سخن.

میرصادقی، جمال. 1388ش، واژه‌نامه هنر داستان‌نویسی، چاپ دوم، تهران: کتاب مهناز.

نظامی، الیاس بن یوسف. 1385ش، لیلی و مجنون، به تصحیح حسن وحید دستگردی، تهران: قطره.

ولک، رنه و آوستن وارن. 1373ش، نظریه ادبیات، ترجمه ضیاء موحد و پرویز مهاجر، تهران: علمی و فرهنگی.

 

مقالات

رزم‌‌آرا، مرتضی. 1383ش، «نگاهی نو به مورخان هند میانه»، آیینه پژوهش، سال پانزدهم، شماره1، پیاپی 85، صص 57-63.

کراچوفسکی، آ.آ. 1368ش، «تاریخ اولیه داستان لیلی و مجنون در ادبیات عرب»، ترجمه احمد شفیعی‌‌ها، معارف، دوره ششم، شماره 1 و 2، صص 120-160.

یاری، سیاوش و مسلم سلیمانیان. 1395ش، «جایگاه امیرخسرو دهلوی در تاریخ نگاری هند»، پژوهشنامه تاریخ اسلام، سال ششم، شماره 22، صص 125-151.