نقد و تحلیل فریبکاری در تاریخ بیهقی و شاهنامه

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 14، دوره 14، شماره 53، فروردین 1399، صفحه 325-354   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

منصور مره یی¹؛ حبیب الله جدید الاسلامی²؛ بهروز رومیانی²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد زاهدان- ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد زاهدان- ایران

چکیده

فریب و نحوه رفتاری فریبکاران در دو کتاب «شاهنامه» و «تاریخ بیهقی» که از آثار وزین ادب و هنر فارسی هستند، به وضوح نمایان است. نیرنگ در بخش‌های حماسی- اسطوره‌ای و تاریخی «شاهنامه» به کار رفته است که به نظر می­رسد در بخش حماسی آن با انگیزه و اهداف شخصی و انسانی و ملی، بیشترین کاربرد را دارد. بر خلاف معنای متعارف نیرنگ که مفهومی منفی دارد؛ در «شاهنامه» جنبه‌ها و مفاهیم مثبت آن را می­توان مشاهده کرد. آیا فریب بر اثر رفتار شخصیّت­های بانفوذ سیاسی چون محمود، مسعود و بوسهل ... است که در دوره­ای بر اریکه قدرت و هدایت جامعه تکیه زده، به حکمرانی پرداخته، به فریب روی آورده و توانسته­اند از بروز آشوب جلوگیری کنند یا اینکه محمودیان با تضریب و فریب سبب عزل طرفداران مسعود شده و نوعی بی­ثباتی و اضطراب را گسترش داده­اند.

کلیدواژه‌ها

شاهنامه؛ تاریخ بیهقی؛ حماسه؛ اسطوره؛ فریب و خدعه

مراجع

نهج البلاغه.

انوری، حسن. 1355ش، اصطلاحات دیوانی دوره غزنوی و سلجوقی، تهران: بی نا.

بیهقی دبیر، ابوالفضل محمدبن حسین. 1381ش، تاریخ بیهقی، شرح خلیل خطیب رهبر، جلد1، 2، 3، تهران: نشر مهتاب.

بیهقی، محمد بن حسین. 1386ش، تاریخ بیهقی، بازگردان و تعلیقات، سیّد شاهرخ موسویان، تهران: دستان.

بیهقی، محمد بن حسین. 1389ش، تاریخ بیهقی، تصحیح و تعلیقات، محمدجعفر یاحقّی، مهدی سیّدی، تهران: انتشارات سخن.

حسینی کازرونی، سیّد احمد. 1388ش، فرهنگ تاریخ بیهقی، تهران: زوّار.

سرّامی، قدمعلی. 1388ش، از رنگ گل تا رنج خار، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

یاحقی، محمدجعفر. 1388ش، یادنامه ابوالفضل بیهقی، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.

 

مقالات

آرخی، کمال الدین و محمود عباسی. 1396ش، «مکر و نیرنگ در عاشقانه‌‌های حماسه‌های ملی ایران»، پژوهشنامه ادب غنایی، دوره 15، شماره 28، صص 24-7.

بهنام، مینا. 1394ش، «حدیث خداوندی و بندگی(تحلیل تاریخ بیهقی از دیدگاه ادبی، اجتماعی و روان­شناختی)»، مجله پاژ، شماره 18، صص 161- 164. 

جابری، صدیقه و سمیه زارع. 1388ش، «سابقه دیوان اشراف و نمود آن در تاریخ بیهقی»، فصلنامه دانشکده ادبیات و علوم انسانی، سال چهارم، شماره 14 و 15، صص 33- 50. 

صحرایی، قاسم و مریم میرزایی­مقدم. 1390ش، «بی اعتمادی در دستگاه مسعود غزنوی و دلایل آن در تاریخ بیهقی»، پژوهش­های تاریخی(مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی اصفهان)، دوره 47(دوره جدید)، شماره 3(پیاپی 11)، صص 113- 129.

عطاردی، سمیه و مهدخت پورخالقی چترودی. 1393ش، «تحلیل شخصیت­شناسانه ابوالفضل بیهقی بر اساس تاریخ بیهقی»، جستارهای ادبی، شماره 187، صص 83- 110.

موسوی، سیدکاظم و سجاد نجفی بهزادی. 1390ش، «نیرنگ در شاهنامه»، کنفرانس ادبیات و زبان‌شناسی، دانشگاه شهرکرد.