نگاه سیاسی- تعلیمی به حکایت شتر و شیر پرهیزگار در مرزبان نامه

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 6، دوره 11، شماره 41، اسفند 1398، صفحه 141-157   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

نویسندگان

حسین عباس نژاد^{* 1}؛ پروانه عادل زاده²؛ کامران پاشایی فخری³

¹دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز ـ ایران

³عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

چکیده

مرزبان نامه از جنبه‌های مختلف در تاریخ تمدن ایران و جوامع اسلامی اهمیّت داشته است. این کتاب نگرش به انسان و اجتماع را در جامعۀ سنّتی مدّنظر قرار داده است. بیشتر داستان‌های مرزبان نامه تمثیلی و به زبان جانوران بیان شده است. دلیل عمدۀ استفاده از شخصیّت‌های حیوانی احتمالاً محتوای سیاسی و اجتماعی می‌باشد. داستان‌های مرزبان نامه عملکرد قدرت در جوامع را نشان می‌دهند. با تجزیه و تحلیل حکایت می‌توان ساختار فرهنگ سیاسی و تأثیر آن را بر رفتارهای فردی و اجتماعی بررسی کرد. فرهنگ سیاسی حاکم در جامعه با روابط انسانی در ارتباط است. در این حکایت، شخصیّت‌های تمثیلی، شخصیّت‌های جانشین شونده محسوب می‌شوند، یعنی حیوان جانشین فکر، خُلق و خو و مفاهیم مورد نظر نویسنده و آورندۀ داستان شده است. در این پژوهش شیر به عنوان نماد قدرت، در رأس هرم قدرت قرار می‌گیرد و نیرویی که سبب می‌شود شیر در چنین جایگاه و مرتبه‌ای قرار گیرد، زورمندی، قدرت و تسلّط او بر دیگران است. حاکم یا فرمانروا در سلسله مراتب قدرت، باید وظایف و مسئولیّت‌ها را به اشخاصی واگذار نماید که شایستگی، لیاقت و توانایی لازم برای انجام آن کارها را داشته باشند، و همانند خرس در بدو ورود به دربار شیر بر هم زنندۀ نظم و امنیّت نباشند. از زاویۀ تعلیمی هم می‌توان به زیان ظلم و ستم و عاقبت ستمکاران ستم پیشیه و زیاده‌خواهان محال اندیش که در پی حفظ جان، موقعیّت سیاسی و مرتبه‌ای برای خود هستند اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها

مرزبان نامه؛ نگاه سیاسی؛ حکایت؛ شتر؛ شیر

مراجع