رویکرد ابوالمفضل شیبانی به حدیث

مطالعات تاریخی قرآن و حدیث

مقاله 7، دوره 26، شماره 67، شهریور 1399، صفحه 157-180   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمد تقی ذاکری¹؛ نعمت الله صفری فروشانی^{* 2}

¹دانش‌آموخته دکتری تاریخ اهل بیت (ع)، مجتمع آموزش عالی تاریخ، سیره وتمدن اسلامی، جامعة المصطفی العالمیة، قم، ایران.

²استاد گروه تاریخ، جامعة المصطفی العالمیة، قم، ایران.

چکیده

ابوالمفضل شیبانی (د 387ق) محدثی امامی مذهب است که روایات پرشماری از او در منابع مختلف باقی مانده، اما شیوۀ وی در تحمل حدیث تا کنون کم‌تر کاویده شده است. با همۀ تلاشی که ابوالمفضل برای دریافت و انتقال میراث حدیثی داشته است محدثان و تراجم‌نگاران متقدم شیعه و عامۀ مسلمانان او را به گونه‌های مختلفی از جعل و سرقت در حدیث متهم کرده‌اند. می‌دانیم او در انتقال میراث حدیثی امامیه و زیدیه تلاش‌های بسیاری نموده، و بسیاری از آثار و روایات مهم شیعی به وساطت وی نقل شده‌ است. اهمیت میراث وی حتی سبب شده است محدثان عامۀ مسلمانان هم از روایات وی چشم‌پوشی ننمایند. براین‌پایه، بررسی رویکرد ابوالمفضل شیبانی به نقل روایات ضروری است. این مطالعه با همین هدف صورت می‌پذیرد. می‌خواهیم با مطالعۀ شواهدی از روایات ابوالمفضل دریابیم آیا برپایۀ روایات خودِ ابوالمفضل می‌توان دربارۀ اتهامی که محدثان متوجه وی کرده‌اند قضاوتی داشت یا نه. نیز، می‌خواهیم بدانیم تصرفات احتمالی وی در روایات از چه نوع و تا چه میزان، و سبب این تصرفاتِ احتمالی چه بوده است؛ آیا احیاناً وی از جریان‌های فکری غلات که در زمان حیات وی فعال بوده‌اند متأثر بود یا تحت تأثیر عوامل دیگر چنین می‌کرد. فرضیۀ این مطالعه آن است که ابوالمفضل با آگاهی از دخل و تصرفات جریان‌های رقیب امامیه در نقل احادیث گاه به مقابله‌به‌مثل با آن‌ها پرداخته است.

کلیدواژه‌ها

ابوالمفضل شیبانی؛ میراث حدیثی؛ رویکرد دوگانه

مراجع