تحلیلی بر نقش کیفیت فضاهای عمومی در پایداری اجتماعی (مورد پژوهی: محله تجریش)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 7، دوره 15، شماره 1 - شماره پیاپی 50، فروردین 1399، صفحه 85-100   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

جمیله توکلی نیا^{* 1}؛ حسن محمدیان مصصم²؛ سعید ضرغامی³

¹دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

²دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

³دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران

چکیده

هزاره سوم به عنوان "سدۀ شهرها" با چالش هایی دلهره آوری همراه است که نشأت گرفته از فعالیت های مخرب نوع بشری بویژه در بستری به نام "شهر" طی چهار دهه گذشته است. این امر تکاپو برای آبادانی و بهروزی شهرها با رهیافتی دگرسان (توسعه پایدار) را به بایستگی اجتناب ناپذیر مبدل ساخته است. در این میان، حفظ و توسعه فضاهای عمومی با کیفیت به عنوان عنصر حیاتیِ شهری کامیاب، رهیافتی نیرومند و موثر برای ارتقای رخساره مغفول پایداری شهری (پایداری اجتماعی) تلقی گشته و در دستور کار برنامه ریزان، سیاست مداران درگیر در عرصه مسائل شهری قرار گرفته است. در این راستا، این مقاله به مفهوم سازی این نقش حیاتی فضاهای عمومی پرداخته و سپس با توسعه شاخص­های جامع و پرسشنامۀ منبعث از آن­ها، به بررسی کیفیت فضاهای عمومی محله تجریش و همچنین رابطۀ بین کیفیت فضاهای عمومی و پایداری اجتماعی از دیدگاه ساکنان محله  پرداخته است.  روش تحقیق به صورت پیمایشی و از نوع همبستگی بوده و جامعه آماری ساکنان محله تجریش می باشند. حجم جامعه نمونه با توجه به فرمول دنیل 401 نفر تعیین و براساس آزمون­های t، رگرسیون و تحلیل مسیر اقدام به تحلیل داده­ها نموده است. یافته­ها نشان می­دهد که شاخص­های دربرگیرندگی، ایمنی و امنیت و فعالیت­های معنادار مهم­ترین شاخص­های موثر در کیفیت فضاهای عمومی در محله تجریش می­باشند. همچنین در بررسی میزان اثرگذاری شاخص­های کیفیت فضای عمومی بر پایداری اجتماعی شاخص­های ایمنی و امنیت، دسترسی، فعالیت­های معنادار و دربرگیرندگی به صورت مستقیم و مطلوبیت و آسایش به طور غیر مستقیم بر پایداری اجتماعی در محله تجریش تاثیر گذار می­باشند. همچنین فعالیت­های معنادار و دربرگیرندگی اثرات مستقیم و غیر مستقیم بر پایداری اجتماعی محله دارند.

کلیدواژه‌ها

فضای عمومی؛ کیفیت فضاهای عمومی؛ کارکردها فضای عمومی؛ پایداری اجتماعی؛ محله تجریش

مراجع

مامفورد، لوئیز (1964)، شهر در بستر تاریخ، خواستگاه­ها، دگرگونی­ها و دورنمای آن، ترجمه، احمد عظیمی بلوریان، تهران 1387.

مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، شهرداری منطقه یک (1391): شناسایی تکالیف مناطق شهرداری تهران در طرح جامع جدید شهر تهران، گزارش نهایی جلد دوم.

مهندسین مشاور بافت شهر (1384): الگوی توسعه و طرح تفصیلی منطقه یک.

Arendt, H. (2013). The human condition. University of Chicago Press.

Burton, E. (2000). The compact city: just or just compact? A preliminary analysis. Urban studies, 37(11), 1969-2006.

Castillo, H., Price, A., Moobela, C., & Mathur, V. (2007). Assessing urban social sustainability: current capabilities and opportunities for future research. The International Journal of Environmental, Cultural, Economic and Social Sustainability, 3(3), 39-48.

Cattell, V., Gesler, W. M., & Curtis, S. (2006). Public spaces, social relations and well-being in East London. Policy Press.

Chan, E., & Lee, G. K. (2008). Critical factors for improving social sustainability of urban renewal projects. Social Indicators Research, 85(2), 243-256.

Chiu, R. L. (2003). Social sustainability, sustainable development and housing development. Housing and social change: East-west perspectives, 221.

Colantonio, A. (2009). Social sustainability: linking research to policy and practice. Oxford Institute for Sustainable Development (OISD), Oxford Brookes University.

Colantonio, A. (2010). Urban social sustainability themes and assessment methods. Proceedings of the ICE-Urban Design and Planning, 163(2), 79-88.

Daniel, W. W. (1955). Biostatistics: a foundation for analysis in the health sciences. New York.

Dave, S. (2011). Neighbourhood density and social sustainability in cities of developing countries. Sustainable Development, 19(3), 189-205.

De Souza Briggs, X. (2004). Civilization in color: the multicultural city in three millennia. City & community, 3(4), 311-342.

Dempsey, N., Bramley, G., Power, S., & Brown, C. (2011). The social dimension of sustainable development: Defining urban social sustainability.Sustainable development, 19(5), 289-300.

El-Husseiny, M. A., & Kesseiba, K. (2012). Challenges of social sustainability in neo-liberal Cairo: re-questioning the role of public space.Procedia-Social and Behavioral Sciences, 68, 790-803.

Gahin, R., & Paterson, C. (2001). Community indicators: Past, present, and future. National Civic Review, 90(4), 347-361.

Gehl, J., & Svarre, B. (2013). How to study public life. Translation by Karen Ann Steenhard. Island Press.

Hancock, T. (2009). Social Sustainability: The ‘soft infrastructure’of a healthy community. Available at http://newcity.ca/Pages/social_sustainability.html

Holden, M. (2012). Urban policy engagement with social sustainability in Metro Vancouver. Urban Studies, 49(3), 527-542.

Jenks, M., & Jones, C. (Eds.). (2010). Dimensions of the sustainable city (Vol. 2). Springer Science & Business Media.

Littig, B., & Griessler, E. (2005). Social sustainability: a catchword between political pragmatism and social theory. International Journal of Sustainable Development, 8(1-2), 65-79.

Madanipour, A. (2003). Public and private spaces of the city. Routledge.

Madanipour, A., 1996, Design of Urban Space, John Wiley and Sons Ltd, Chichester, England.

McGregor, I. (2003). An ecologically sustainable business sector within an ecologically sustainable society. ANZSEE Ecological Economics Think Tank.

Meadowcroft, J. (1999). Planning sustainability, New York: Routledge.

Sachs, I. (1999), Social sustainability and whole development: exploring the dimensions of sustainable development. In: B. Egon and J. Thomas, (Eds.), Sustainability and the social sciences: a cross-disciplinary approach to integrating environmental considerations into theoretical reorientation, Zed Books.

Suzuki, H., Dastur, A., Moffatt, S., Yabuki, N., & Maruyama, H. (2010). Eco2 Cities: Ecological cities as economic cities. World Bank Publications.

Tonnelat, S. (2010). The sociology of urban public spaces. Territorial Evolution and Planning Solution: Experiences from China and France. Atlantis press.

United Nations Conference on Environment and Development (UNCED), (1992), Agenda 21, Earth Summit, UN, 3 - 14 June, Rio de Janerio, Brazil.

United Nations Human Settlements Programme (UN-Habitat) (2014).

UN-Habitat (2014). Global Public Space Toolkit: From Global Principles to Local Policies and Practice, Editor: Dominic O’ Reilly, Tetouan, Morocco.

 Public Space in the Global Agenda for Sustainable Urban Development; the “Global Public Space Toolkit”, Rome.

Widok, A. (2009). Social Sustainability: Theories, Concepts, Practicability.Environmental Informatics and Industrial Environmental Protection: Concepts, Methods and Tools, 1-9.

Yiftachel, O., & Hedgcock, D. (1993). Urban social sustainability: the planning of an Australian city. Cities, 10(2), 139-157.

TRILLO, C. (2017). Quality of public spaces and sustainable urban development: success and failures in fighting social exclusion. Urban Regeneration & Sustainability, 469.

Equipaje, R. M. I. (2017). The Role of Public Space in Sustainable Urban Development. In INTBAU International Annual Event (pp. 1402-1410). Springer, Cham.