مطالعه‌ی مولفه‌های معنوی ایزدبانوهای «آناهیتا» و «کوبله»

روان‌شناسی فرهنگی زن

مقاله 6، دوره 12، شماره 43، فروردین 1399، صفحه 73-84   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

رضا بایرامزاده^{* 1}؛ لاله جهانبخش²؛ ساسان نجفی³

¹دانشگاه ارومیه، گروه نقاشی، ارومیه، ایران.

²دانشگاه هنر تهران، گروه پژوهش هنر، تهران، ایران.

³دانشگاه ارومیه، گروه زبان و ادبیات فارسی، ارومیه، ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی کارکردها و دلالت­های فرهنگی دو ایزدبانوی مهم از فرهنگ­های باستانی ایران و آناطولی، یعنی آناهیتا و کوبله، و بازتاب این مولفه­ها در آثار هنری می­باشد. جامعۀ پژوهش حاضر، ایزدبانوهای مهم ایران و آسیای صغیر بود. نمونه مورد بررسی ایزدبانوی مرتبط با ایران باستان، آناهیتا و ایزدبانوی آسیای صغیر، کوبله است. طرح پژوهش توصیفی تحلیلی است و اطلاعات توسط منابع کتابخانه­ای و مقالات معتبر جمع­آوری شدند. با طبقه­بندی مولفه­های معنوی هر یک از ایزدبانوها و نحوه­ی تجلی آن‌ها در آثار هنری باستان ایران و آسیای صغیر این نتایج حاصل شد: ایزدبانوی آناهیتا علاوه بر مقام والایی که در میان خدایان عصر خود داشت، الهه­ی حاصلخیزی و باروری، الهه­ی آب، الهه­ی عشق و الهه­ی جنگ بود. ایزدبانوی کوبله الهه­ی حاصلخیزی و باروری، الهه­ی کوهستان، الهه­ی حیوانات وحشی و الهه­ی نگهبان. آناهیتا شخصیتی مطهرکننده دارد. اما در مورد کوبله تمام­ نمادها و نحوه تجسم وی از قدرت وی خبر می­دهند. الهه­ی کوهستان و حیوانات وحشی و نگهبان شهرها، نمی­تواند جز قدرت محور مرکزی دیگری داشته باشد. همین طور در تجسم عینی، آناهیتا تاثیراتی از کوبله پذیرفته است. نکته مشترک در نحوه­ی بازتاب مولفه­ها در آثار هنری نمادگرایی بصری بود. در نقش­برجسته­ها­ی طاق بستان و مجسمه کوبله در موزه آنکارا، برای نشان دادن مولفه­ی حاصلخیزی از دو نماد، یعنی آب و انار استفاده شده بود. نکات افتراق اغلب از تفاوت­های معنوی ناشی شده، به عبارتی هر چه تلاش بر انعکاس زیبایی و مطهر بودن آناهیتا بود، در مورد کوبله اقتدار وی اهمیت بیشتری داشت.

کلیدواژه‌ها

مؤلفه‌های معنوی؛ ایزدبانو؛ آناهیتا؛ کوبله؛ حاصلخیزی

مراجع

- بهار، مهرداد. (1375). ادیان آسیایی. تهران: چشمه.

- بهار، مهرداد. (1376). از اسطوره تا تاریخ. تهران: چشمه.

- بهار، مهرداد. (1377). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگاه.

- پورداود، ابراهیم. (1347). یشت­ها. تهران: طهوری.

- پورداود، ابراهیم. (1387). اوستا. تهران: دنیای کتاب

- توحیدی، فائق. (1379). فن و هنر سفالگری. تهران: سمت.

- رضی، هاشم. (1381). آیین مهر. تهران: بهجت.

- ستاری، رضا.، خسروی، سوگل. (1392). بررسی خویشکاری­های آناهیتا و سپندارمذ در اسطوره­ و پیوند آن با پیشینه مادرسالاری. فصلنامه­ی ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، 9 (4)، 57-78.

- قریشی، امان الله. (1380). ایران نامک. تهران: هرمس.

- کومون، فرانتز. آناهیتا ایزدبانوی آیین مزدیسنا. ترجمه عبدالبشیر محمد فومشی. (1389). چیستا، 28 (2)، 3-25. 

- گویری، سوزان. (1371). آناهیتا، ایزد بانویی از تبار خدایان که. چیستا، 11 (2)، 1012 ـ 1042.

- گویری، سوزان. (1375). آناهیتا در اسطوره­های ایرانی. تهران: جمال الحق.

- گیرشمن، رومن. تاریخ ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه محمود بهفرزی. (1379). تهران: جام.

- لاهیجی، شهلا، کار، مهرانگیز. (1381). شناخت هویت زن ایرانی. چاپ سوم. تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.

- لیک، گوندولین. (1385). فرهنگ اساطیر شرق باستان. ترجمه‌ی دکتر رقیه بهزادی، تهران: طهوری.

- مجیدزاده، یوسف. (1370). تاریخ تمدن عیلام. تهران: مرکزنشردانشگاهی.

- مظفری، علیرضا. (1381). فرضیه­ای در باب همانندی­های آناهیتا و معشوق شاعران ایرانی. مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، 35 (1)، 83-100.

- شارپ، رالف نارمن. (1346). فرمان‌های شاهنشاهان هخامنشی، شیراز: بی­نا.

- نیبرگ، ساموئل. دین‌های ایران باستان. ترجمه سیف­الدین نجم­آبادی. (1359). تهران: مرکز مطالعه­ی­ فرهنگ‌ها.

- هینلز، جان. شناخت اساطیر ایران. ترجمه­ی ژاله آموزگار و احمد تفضلی. (1375). تهران: چشمه.

- De Jong, A. (1997). Traditions of the Magi. Leiden: Brill.

- Eliade, M. (1970). Patterns in comparative religion. translate by Rosemary Sheed, Cleveland: World Publishing.

- Hansman, J. (1985). The Great Gods of Elymais. Acta Iranica: Papers in Honour of Professor Mary Boyce, 24 (1), 229–246.

- James, E. O. (1959). The cult of the mother goddess. New York: Frederick A. Praeger.

- Johnstone, P.A. (1996). Citing Herodotus. Histories, 4. 76-7.

- Kuhrt, A. (2002). The Ancient Near East. V 2. New York: Rutledge.

- Leeming, D. (1998). Mythology: The Voyage of the Hero. New York: Oxford University Press, 1998.

- Linton, R. (1964). The tree of culture. New York: Alfred a. Knopf.

- Motz, L. (1997). The Faces of the Goddess. London: Oxford University Press.

- Murdock, D. M. (2013). Was the Persian Goddess Anahita the Pre-Christian Virgin Mother of Mithra?.  Anahita: Ancient Persian Goddess and Zoroastrian Yazata. London: Avalonia.

- Roaf, M. (2008). Cultural Atlas of Mesopotamia and the Ancient Near East. New York: Andromedia Oxford.

- Roller, L. E. (1999). In Search of God the Mother: The Cult of Anatolian Cybele. Berkeley and Los Angeles, California: University of California Press.

- Russell, C. (2000). Dictionary of Ancient Deities. London: Oxford University Press.

- Service, E. (1966). The hunters, foundation of modern anthropology series. Englewood cliffs: N, J. prentice-Hall.

- Simpson, E. (1996). Phrygian Furniture from Gordion. in Georgina Herrmann (ed.), The Furniture of Ancient Western Asia, Mainz, 198–201.

- Summers, K. (1996). Lucretius' Roman Cybele. London: in Lane

- Takács, S. A. (1996). A terracotta statuette of a seated (mother) goddess giving birth with each hand on the head of a leopard or panther. Cybele, Attis and related cults: essays in memory of M.J.

- Thomson, G (1961). Studies in ancient Greek society: the prehistoric Aegean. London: Laurence & wishart.

- Vermaseren, M. J. (1987). Corpus Cultus Cybelae Attidisque. The Netherlands: LC.