نقش پذیری توده‌ها و فرودستان در سه رویداد اجتماعی مهم ایران در قرن بیستم

فصلنامه تخصصی علوم سیاسی

مقاله 8، دوره 16، شماره 50، اردیبهشت 1399، صفحه 151-171   

نویسندگان

امیرمسعود شهرام‌نیا¹؛ محمد کوراوند^{* 2}؛ مرضیه فدایی ده چشمه²

¹دانشیار گروه علوم سیاسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

²دانشجوی دکتری علوم سیاسی، گرایش جامعه شناسی سیاسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

چکیده

در این مقاله با رویکرد تاریخی – تطبیقی به چگونگی نقش‌پذیری توده‌ها و اقشار فرودست در سه رویداد مهم اجتماعی سیاسی ایران در قرن بیستم پرداخته می‌شود. با توجه به گستردگی توده‌ها و فرودستان در جامعه ایران در قرن گذشته و تغییرات مهم در قشربندی اجتماعی ایران به تاثیر و نقش‌پذیری این اقشار در روند تحولات مهم اجتماعی کمتر پرداخته شده است. این پژوهش در صدد است با تکیه بر قشربندی اجتماعی و نقش توده‌ها و فرودستان در سه رویداد انقلاب مشروطه، دوره ملی شدن صنعت نفت و انقلاب اسلامی به تبیین عوامل اصلی موثر در نقش آفرینی این اقشار بپردازد. پرسش اصلی مقاله این است که کدام عوامل در هر سه دوره بر حضور و نقش آفرینی این اقشار اثر داشته و با وجود این زمینه‌ها کدام عوامل به طور خاص و مقطعی توانسته به عنوان محرک، تاثیرپذیری و مشارکت توده­ها را در هر رویداد تحت تاثیر قرار دهد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد: تبعیت از گروه‌های مسلط در جنبش‌ها، تحریک ایستارهای احساسی و ارزشی با تاثیر عناصر کاریزماتیک، بحران اقتصادی مقطعی به عنوان محرک توده‌ها، بر نقش‌پذیری توده‌ها و فرودستان تاثیر مستقیمی داشته است.

کلیدواژه‌ها

قشربندی اجتماعی؛ نابرابری اجتماعی؛ طبقه اجتماعی؛ توده؛ اقشار فرودست

مراجع

- آبراهامیان، یرواند (1389). ایران بین دو انقلاب، ترجمه ی احمد گل محمدی و ابراهیم فتاحی، تهران: نی.

- اتابکی، تورج (1391). تجدد آمرانه، تهران: ققنوس.

- اشرف، احمد و بنوعزیزی (1387). دولت و طبقات اجتماعی در ایران، ترجمه سهیلا ترابی، تهران: نیلوفر.

- امام جمعه زاده، جواد و دیگران (1392). «سنجش رابطه فرهنگ سیاسی و رفتار سیاسی دانشجویان دختر دانشگاه اصفهان»، نشریه زن، شماره1.

- امام جمعه زاده، جواد و دیگران (1395). «تحلیل جامعه شناسی وقوع انقلاب اسلامی»، فصلنامه دانش سیاسی، سال دوازدهم، شماره اول.

- بشیریه، حسین (1374). جامعه شناسی سیاسی، تهران: نی.

- براون،ادوارد (1338). انقلاب ایران، ترجمه احمدپژوه، تهران: نشر کانون معرفت.

- ترکمان، محمد (1361). قیام ملی سی تیر به روایت اسناد، تهران: دهخدا.

- دوورژه، موریس (1376). جامعه شناسی سیاسی، ترجمه ابوالفضل قاضی، تهران: دانشگاه تهران.

- زکی، محمدعلی (1378). «پژوهشی درجامعه شناسی تاریخی»، کیهان فرهنگی، شماره153.

- شهرام نیا، امیر مسعود (1379). پارلمانتاریسم در ایران، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

- قریشی، امان الله (1335). سیر کمونیزم در ایران، تهران: کیهان.

- کسروی، احمد (1390). تاریخ مشروطه ایران، تهران: صدای معاصر.

- کسروی، احمد (1391). تاریخ هجده ساله آذربایجان، تهران: نگاه.

- کدی، نیکی (1369). ریشه های انقلاب ایران،ترجمه ی رحیم گواهی، تهران: قلم.

- کرمانی، ناظم الاسلام (1371). تاریخ بیداری ایرانیان، تهران: امیر کبیر.

- کمالی، مسعود (1381). دو انقلاب ایران، تهران: دیگر.

- مشیرزاده، حمیرا (1381). درآمدی نظری بر جنبشهای اجتماعی، تهران: پژوهشکده امام خمینی.

- مقصودی، مجتبی (1396). تحولات سیاسی اجتماعی ایران 1357-1320، تهران: روزنه.

- ملک زاده، مهدی (1363). تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران: انتشارات سخن

- مهدی نیا، جعفر (1384). قتل‌های سیاسی و تاریخی سی قرن ایران، تهران: امید فردا.

- هالیدی، فرد (1358). دیکتاتوری و توسعه سرمایه داری در ایران، ترجمه فضل الله نیک آیین، تهران: امیرکبیر.

- یزدانی، سهراب (1394). کسروی و تاریخ مشروطه ایران، تهران: نی.

- یزدانی، سهراب ( 1392). اجتماعیون –عامیون، تهران: نی.

- Almond, G and Verba, S (1963). The Civie Culture: Political Attitudes and Democracy in Five Nation. Princenton: Princenton University Press.

- Ashraf, A (1971). Imperialism, Class and Modernization From Above. New York: Bedminster Press.

- Robert Gurr, T (1993). Minorities at Risk: A Glibal View of Ethnopolitical Conflict. Washington: United State Institue of Peace Press.