ترکیب و واژه سازی در زبان ترکی آذربایجان بر اساس انگارۀ نظری سامعی

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

مقاله 2، دوره 10، شماره 1 - شماره پیاپی 27، خرداد 1399، صفحه 21-42   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/irll.2020.672973

نویسندگان

مروارید جزائی¹؛ محمدرضا اروجی^{* 2}؛ بهزاد رهبر³؛ سکینه جعفری²

¹دانشجوی دکتری گروه زبان شناسی واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران

²استادیار گروه زبان شناسی واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران

³استادیار گروه زبان شناسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

 این پژوهش در تلاش برای بررسی روش­ های طبیعی واژه­ سازی در زبان ترکی آذربایجان است و با رویکردی علمی به تجزیه و تحلیل داده ­ها پرداخته است و در این راستا از رویکردهای آوایی، نحوی و معناشناختی حاکم بر این فرایند نیز غافل نبوده است. سامعی (2016) پژوهشی در مورد فرایند ترکیب و واژه­ سازی در زبان فارسی انجام داده است، که این انگاره، منبع الهام این پژوهش بر روی زبان ترکی آذربایجان بوده است. البته پژوهشگران، آثار علمی فراوانی در مورد ساختِ ­واژه و فرایند واژه ­سازی در زبان­ های فارسی و انگلیسی ارائه داده ­اند؛ اما به نظر می ­رسد که ­نظر سامعی (2016) و کاربرد متغیرهای 'x' و 'y' از طرف ایشان قابل پیاده‌ سازی بر روی زبان ­های دیگر از جمله زبان ترکی است. فقدان چنین پژوهشی را در زبان ترکی به وضوح می­ توان احساس کرد. پژوهش حاضر با بهره ­گیری از نظریۀ سامعی (2016) بر آن است که بتواند تحقیق مشابهی را در مورد زبان ترکی آذربایجان انجام داده و چگونگی فرایند ترکیب و واژه ­سازی زبان ترکی را بر اساس انگارۀ نظری سامعی تبیین نماید. الگوهای مختلفی معرفی شده ­اند که نکتۀ اصلی مورد توجه در طراحی این الگوها، قابلیت پیاده­ سازی آن‌ها در ترکیب­ ها و مدخل­ های واژگانی زبان ترکی آذربایجان بوده است؛ در برخی از آن‌ها متغیر 'x' پیش­تر قرار گرفته و در برخی دیگر متغیر 'y'، و این تقدّم و تأخّر در قرارگیری متغیرها با درنظر گرفتن ساختارهای واژگانی زبان ترکی بوده است. این پژوهش، واژه­ ها و ترکیب­ های مختلف را مورد واکاوی قرار داده و درست همانند اثر سامعی، آن‌ها را با زنجیرۀ نحوی متناظرشان مقایسه کرده است. نتیجۀ تحقیق توانسته فرایند واژه­ سازی زبان ترکی را با نشان‌دادن متغیرهای واژه­ ساز در زبان ترکی معرفی نماید.

کلیدواژه‌ها

ترکیب؛ ترکی آذربایجان؛ ساخت‌واژه؛ صرف؛ واژه‌سازی

سایر فایل های مرتبط با مقاله

Abstract.pdf

مراجع

کتاب‌ها

- حق پرست قراملکی، حسین، (1385)، تحلیل زبان ترکی آذربایجانی به طریق ریاضی، تهران: اندیشه آریا.

- زارع شاهمرسی، پرویز، (1387)، فرهنگ ترکی – فارسی شاهمرسی، تبریز: اختر.

- زارع شاهمرسی، پرویز، (1388)، فرهنگ فارسی – ترکی شاهمرسی، تبریز: اختر.

- سامعی، حسین، (1395)، واژه ­سازی در زبان فارسی، تهران: بهار.

- کلباسی، ایران، (1373)، ساختار اشتقاقی فارسی امروز، تهران: موسسه چاپ و نشر رهروان فرهنگ.

- هادی، اسماعیل، (1376)، ترکی هنر است، تبریز: اختر.

مجلات

- آرام، یوسف، (1387)، «بررسی فرایند اشتقاق در زبان ترکی آذری»، پژوهش ­های علوم انسانی، س9، ش24، صص 185 – 207.

- امینی، رضا، (1393)، «دوگان­ سازی در زبان ترکی»، جستارهای زبانی، دورۀ 5، ش3، صص 27 – 55.

- بهرامی خورشید، سحر، (1394)، «کارآیی انگاره صرف واژگانی»، جستارهای زبانی، دورۀ 6، ش6، صص 47-73.

منابع لاتین

- Ahanov, K. (2013). Dil bilimin asasları. Ankara: TDK.

- Alibekiroğlu, S. (2017). Türkçede Sözlük Türetme Yollar. Dergi Park, 35-46.

- Arısoy, E. Saraçlar, M. (2017). Turkish Speech Recognition. Theory and Applications of Natural Language Processing, 93-114.

- Dressler, U. W. (1987). 'Morphological Islands: Constraint or Preference?', in R. Steele and T. Treadgold, Language Topics. Halliday. Amsterdam: Benjamins.

- Ergin, M. (1994). Türk dili. Istanbul: Bayrak.

- Ergin, M. (2009). Türk dil bilgisi. Istanbul: Bayrak.

- Eker, S. (2013). Çağdaş Türk dili. Ankara: Grafiker Yayın.

- Hacieminoğlu, N. (1991). Türk dilinde yaıp bakımından fiiller. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınlar.

- Jackendoff, R. (2002). Foundations of knowledge. Oxford: Oxford University Press.

- Kara, M. (2011). Ayri düşmüş kelimeler. Ankara: Bayrak Matbaası.

- Karaağaç, G. (2012). Türkçenin dil bilgisi. Ankara: Akçağ.

- Mahdixan, M (1960). A Persian Guide to the Turkish Language, London: E. J. W. Gibb Memorial.

- Menges, K. (1994). An Introduction to Turkic Studies. The Turkic languages and peoples. Washington Depot, Conn. Vol, 24. pp, 107 - 168.

- Oflazer, K. (2017). Morphological Processing for Turkish. Theory and Applications of Natural Language Processing, 21-52.

- Oflazer, K. Saraçlar, M. (2018b). Turkish and Its Challenges for Language and Speech Processing. Theory and Application of Natural Language Processing, 1-19.

- Pinker, S. (1999). Words and rules - the ingredients of language. New York: Basic Books.

- Tekin, T. (1967). A grammar of Orkhon Turkic. Netherlands: Indiana University.

- Vardar, B. (2002). Açklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, Istanbul: Multilingual

- Yeniterzi, R. Tür, G. Oflazer, K. (2017). Turkish Named-Entity Recognition. Theory and Application of Natural Language Processing, 115-132.