بررسی فرایند‌های واجی ابدال، افزایش و کاهش در گویش لای‌زنگانی

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

مقاله 3، دوره 10، شماره 1 - شماره پیاپی 27، خرداد 1399، صفحه 43-64   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/irll.2020.673020

نویسنده

حسن رنجبر^*

دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه هرمزگان.

چکیده

لای­ زنگان یکی از روستاهای شهرستان دارابِ فارس است که در 54 کیلومتری شرق داراب واقع شده است. این روستا حدود دو هزار نفر جمعیت دارد. در این پژوهش، نگارنده به بررسی فرایندهای واجی «ابدال»، «کاهش» و «افزایش» در گویش لای­زنگانی پرداخته است. داده ­های این پژوهش نشان می ­دهد که نسل جدید، واژه ­ها را بر خلاف والدین خود با تغییراتِ واجیِ کم­تری به ­کار می ­برند. در این گویش، فرایند واجی ابدال از سایر فرایندهایِ واجیِ بررسی‌شده فعّال ­تر است و واژه­ های زیادی تحت تأثیر فرایند ابدال دستخوش تغییرات شده­ اند. در میان واکه ­های این گویش، ابدال واکۀ بلند /i/ به /u/ و ابدال واکه­های کوتاهِ /e/ و /a/ به /o/ در آغاز واژ ه­ها پربسامدتر است. از دیگر ابد ال­هایِ فعالِ این گویش، ابدال زنجیره­ های /âb/، /âv/، /ab/ و/af/ به واکۀ مرکب /ô/ است. نتایج به دست آمده در مورد فرایند واجی درج و افزایش نشان می­ دهد که در گویش لای­زنگانی در مواردی خاص، هنگام التقایِ دو واکه، فرایند درج صورت می­ گیرد. در این گویش کارکرد درج [y] از سایر درج­ ها بیش­تر است. گاهی نیز واحدی زنجیری به زنجیرۀ گفتار افزوده می ­شود که علتِ نیاز بدان افزایش معلوم نیست. در فرایند واجی کاهش نیز کاهش همخوان /t/ پس از همخوان /s/، کاهش همخوان /d/ پس از همخوان /z/ و کاهش همخوان /d/ پس از همخوان /n/ چشم­گیرتر است. اگر پسوندی به بسیاری از این واژه­ ها افزوده شود، به سبب این­که پسوند با واکه آغاز می ­شود، همخوان­های /t/ و /d/ خود را به صورت /ss/، /zz/ و /nn/ نشان می ­دهند که همزمان، فرایند همگونی نیز صورت گرفته است.

کلیدواژه‌ها

گویش لای‌زنگانی؛ ابدال؛ کاهش؛ افزایش

سایر فایل های مرتبط با مقاله

abstract.pdf

مراجع

کتاب­ ها

- اکبرزاده، داریوش، (1381)، فرهنگ گویش دشتستانی: گویش سرزمین دلیران، تهران: پازینه.

- انوری، حسن و گیوی احمدی، حسن، (1387)، دستور زبان فارسی 2، چاپ چهارم، تهران: انتشارات فاطمی.

- ایزدپناه، حمید، (1391)، فرهنگ لکی، تهران: اساطیر.

- باطنی، محمدرضا، (1396)، توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی، تهران: امیرکبیر.

- باقری، مهری، (1378)، مقدمات زبان‌شناسی، تهران: قطره.

- باقری، مهری، (1388)، تاریخ زبان فارسی، چاپ چهاردهم، تهران: قطره.

- بذرافکن، جلال، (1389)، فرهنگ مردم داریون، شیراز: آوند اندیشه و بنیاد فارس ­شناسی.

- بهار، محمدتقی، (1388)، سبک شناسی یا تاریخ تطور نثر فارسی، جلد اول، چاپ سوم، تهران: انتشارات زوار.

- حسام­پور، سعید و جباره، عظیم، (1390)، دستور زبان و فرهنگ واژه­ های کوهمره سرخی، شیراز: آوند اندیشه.

- حق­شناس، علی­ محمد، (1393)، آواشناسی (فونتیک)، چاپ پانزدهم، تهران: آگه.

- خاتمی، سیدهاشم، (1386)، بررسی تطبیقی گویش کازرونی، تهران: کازرونیه.

- خدیش، حسین (ایرج)، (1385)، فرهنگ مردم شیراز، شیراز: انتشارات نوید شیراز.

- دبیرمقدم، محمد، (1393)، رده­ شناسی زبان ­های ایرانی، جلد اول، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت).

- رحیمیان، جلال و رزمجو، سید آیت الله (1389)، مبانی زبان شناسی 1، شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز.

- رنجبر، حسن، (1398)، عشق: دریچه­ای به خیال، شیراز: نوید شیراز.

- رنجبر، حسن و باقری، علیرضا، (1395)، اگر آفتاب بتابد، گزیده­ای از اشعار محلیِ محمدحسن باقری (غُلمل)، استهبان: سته­بان.

- زمان­پور، فاطمه، (1394)، بررسی تطبیقی واژگان گویش فیشوری با زبان لارستانی و فارسی معیار (رسمی)، تهران: پیروز.

- زمردیان، رضا، (1379)، راهنمای گردآوری و توصیف گویش­ ها، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.

- سروشیان، جمشیدسروش­ ، (1335)، فرهنگ بهدینان، به کوشش منوچهر ستوده، تهران: فرهنگ ایران زمین.

- فردوسی، ابوالقاسم، (1389)، شاهنامه فردوسی، چاپ سوم، تهران: پیام عدالت.

- کسروی، احمد، (1331)، کافنامه، گردآوری یحیی زکاء، چاپ دوم، تهران: بی‌نا.

- کلباسی، ایران، (1370)، فارسی اصفهانی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

- لهسائی­زاده، عبدالعلی و سلامی، عبدالنّبی، (1380)، تاریخ و فرهنگ مردم دوان، شیراز: نوید شیراز.

- ماهوتیان، شهرزاد، (1384)، دستور زبان فارسی از دیدگاه رده ­شناسی، ترجمۀ مهدی سمائی، چاپ چهارم، تهران: نشر مرکز.

- مصاحب، غلامحسین، (1387)، دایرۀ المعارف فارسی، جلد دوم، تهران: انتشارات کتاب­های جیبی.

- معین، محمد، (1385)، فرهنگ فارسی یک جلدی، گرد آوری عزیزالله علیزاده، چاپ سوم، تهران: راه رشد.

- مقیمی، افضل،  نظری، جلیل، خالق ­زاده، محمدهادی و مقیمی، جبار، (1394)، فرهنگ واژه­ های لری بویراحمدی، سی ­سخت: فرهنگ مانا.

- مکنزی، د.ن، (1373)، فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ترجمۀ مهشید میرفخرایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

- ملک­زاده، محمدجعفر، (1395)، فرهنگ باورهای عامیانه و فراموش شدۀ زرقانی، شیراز: محمدجعفر ملک­زاده.

- موسوی، سیدحسن، (1372)، واژه­ نامه و گویش گاوکشک، شیراز: نوید شیراز.

- ناصرخسرو، (1383)، گزیدۀ سفرنامۀ ناصرخسرو، به کوشش نادر وزین­پور، چاپ چهاردهم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

- ناصرخسرو، (1388)، گزیدۀ اشعار ناصرخسرو، انتخاب و شرح دکتر جعفر شعار، چاپ بیست و نهم، تهران: نشر قطره.

- نیکوبخت، ناصر، (1389)، مبانی درست نویسی زبان فارسی معیار، چاپ سوم، تهران: نشر چشمه.

مجلات

- امیری، عاطفه و زارعی، مریم، (1392)، «بررسی واج­شناختی گویش آباده­ای»، فصلنامۀ ادبیات و زبان­ های محلی ایران ­زمین، سال سوم، شمارۀ 2، صص 1 - 28.

- حسینی معصوم، سیدمحمد و حسینی، سیده تکتم، (1392)، «بررسی فرایندهای واجی در گفتار کاربران لهجه­ مشهدی با تحصیلات مختلف در مقایسه با زبان فارسی معیار»، مجلۀ زبان‌شناسی و گویش­ های خراسان، شمارۀ پیاپی 9، صص 119 - 141.

- رنجبر، حسن، (1394)، «کارکردهای پیشوند «وا» در افعال لای­زنگانی و تأثیر آن در صرف فعل»، دومین همایش ملی ادب محلی و محلی­ سرایان ایران ­زمین.

- رنجبر، حسن، (1396)، «کارکرد برخی پیشوندها و پسوندها در گویش لای­زنگانِ داراب (وندها شمارۀ 2)»، دوازدهمین گردهمایی بین المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی، 15 تا 17 شهریور، کرمانشاه، دانشگاه رازی.

- صداقت­کیش، جمشید، (1385)، «سفر سوم فرگ و مزیجان»، ماهنامۀ بین المللی میراث فرهنگی و گردشگری، سال دوم، شمارۀ 15.

- صیاد­کوه، اکبر و رنجبر، حسن ­(1392)، «واژه­ ها و اصطلاحات کم­کاربرد باغداری در لای­زنگان فارس»، فصلنامۀ ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، سال سوم، شمارۀ 2، صص 99 - 124.

- صیادکوه، اکبر و وجدی، شهین، (1394)، «واژگان، ترکیبات و اصطلاحات کم­ کاربرد بومی روستای زاخرد شیراز»، دومین همایش ملی ادب محلی و محلی سرایان ایران­ زمین، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یاسوج.

- عامری، جواد، طباطبایی، سیدحسین و طباطبایی، سیدحسن، (1396)، «بررسی و تحلیل فرایندهای واجی در نظام آوایی گونۀ زبانی طرود»، فصلنامۀ ادبیات و زبان ­های محلی ایران ­زمین، شمارۀ 16، صص 51 - 77.

- قلی فامیان، علیرضا و بصیرت، وحید، (1393)، «تحلیل فرایندهای آوایی گویش گیلکی بر مبنای اطلس زبانی»، فصلنامۀ زبان ­پژوهی دانشگاه الزهرا، سال ششم، شمارۀ 13، صص 91 - 109.

- کردزعفرانلوکامبوزیا، عالیه و رزم­دیده، پریا، (1392)، «برخی فرایندهای واجی در 15 گونۀ زبانی استان کرمان»، فصلنامۀ ادبیات و زبان­ های محلی ایران زمین، سال سوم، شمارۀ 4.

- کردزعفرانلوکامبوزیا، عالیه، آقاگل‌زاده، فردوس و رضایی، علی، (1387)، «برخی فرایندهای واجی در گونۀ زبانی شیرگاه از گویش مازندرانی»، مجلۀ زبان و زبان‌شناسی، دوره 4، شمارۀ 7، صص 94 - 107.

- نمیرانیان، کتایون و آقایی، جعفر، (1386)، «بررسی آواشناسی گویش کوردهی»، مجلۀ علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دورۀ 26، شمارۀ 4، صص 55 - 76.

- نمیرانیان، کتایون، افضل،  فیروزه و رنجبر، حسن، (1394)، «بررسی ریشه شناختی تعدادی از واژگان گویش لای­زنگانی»، اولین همایش ملی بررسی فرهنگ و ادبیات بومی ایران ­زمین