شخصیت حماسی همای چهرزاد در شاهنامه

روان‌شناسی فرهنگی زن

مقاله 7، دوره 12، شماره 43، فروردین 1399، صفحه 85-100   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

فاطمه حاجی رحیمی^*

دانشگاه قم، گروه ادبیّات فارسی، قم، ایران.

چکیده

هدف ازپژوهش حاضر، بررسی شخصیّت حماسی همای چهرزاددخت بهمن درشاهنامۀ فردوسی است.جامعه مورد تحلیل زنان شاهنامه مانند: ارنواز ، شهرنازوهمای دخترگشتاسب می‎باشد. نمونه موردبررسی شخصیت همای چهرزاد است. طرح پژوهش، روش توصیفی-تحلیلی است که بابررسی اساطیر متأخر،بخش‎های فراموش شدۀاسطورۀ مادر «اردویسورآناهیتا» کنار هم می‎گذاردوبه تحلیل آن اساطیر دست می‎یابد. برای جمع‎آوری داده‏ها از روش کتابخانه‎ای و فیش‎برداری استفاده شد. نتایج نشان داد که: در هر قومی، «اسطوره‎ مادر» وجود دارد که به نشانۀ وجدانِ فرهنگی قوم، ثابت می‎ماند و محو نشدنی است. این اساطیر، منشأ و الگوی پیدایش اسطوره‎های پس از خود هستند. اغلب موارد خودِ اسطورۀ «مادر» یا بخشی از عناصر سازندۀ آن بنابه دلایلی و در گذر زمان کم رنگ شده اند؛ اما این اساطیر به‎طور کامل از بین نمی‎روند، بلکه در طول تاریخ از حافظۀ ناخودآگاه جمعی در ضمن روایت‎های دیگر اساطیری بازآفرینی و بازسازی می‎شوند. و به این نتیجه می‎رسد که احتمالاً شخصیّت اساطیری ایزدبانوی آب و باروری، اردویسوراناهیتا، در عصر حماسه‌ها، بر اثر دو عامل اصلی و بدیهی در تحّول اساطیر؛ «اسطوره‎پیرایی» و «عامل شکستگی»، صفات و خویش کاری‎های خود را در چند شخصیّت کِهتر زمینی توزیع و پراکنده کرده و سرانجام ویژگی‌های ماورایی و خدایی را فرونهاده است و در یکی از جلوه‌های خود به‎صورت همای چهرزاد درآمده است.

کلیدواژه‌ها

شخصیت حماسی؛ همای چهرزاد؛ شاهنامه

مراجع

- آموزگار، ژاله. (1374). تاریخ اساطیری ایران. تهران: سمت.

- آیدنلو، سجاد. (1385). ارتباط اسطوره و حماسه. مطالعات ایرانی دانشکده ادبیات و علوم انسانی، 10(5). 32-1.

- ابن بلخی. (1363). فارسنامه. به اهتمام گای لسترانج و آلن نیکلسون. چاپ دوم. تهران: انتشارات دنیای کتاب.

- اصفهانی، حمزه بن حسن. تاریخ پیامبران و شاهان. ترجمه جعفر شعار. (1346). تهران: انتشارات امیرکبیر.

- الیاده، میرچا. اسطورۀ بازگشت جاودانه. ترجمه بهمن سرکاراتی. (1384). تهران: انتشارات طهوری.

- اوشیدری، جهانگیر. (1371). دانشنامۀ مزدیسنا. تهران: نشر مرکز.

- ایونس، ورونیکا. اساطیر هند. ترجمۀ باجلان فرخی (1373). تهران: انتشارات اساطیر.

- بهار، مهرداد. (1384). از اسطوره تا تاریخ. چاپ چهارم. تهران: چشمه.

- بهار، مهرداد. (1386). جستاری در فرهنگ ایران. چاپ دوم. تهران: انتشارات اسطوره.

- بولن، شینودا. نمادهای اسطوره‎ای و روان شناسی زنان. ترجمۀ آذر یوسفی. (1386). تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

- ثعالبی، عبدالملک بن محمدبن اسماعیل. تاریخ ثعالبی(غرر اخبار ملوک‎الفرس و سیرهم). ترجمۀ محمد فضائلی. (1385). تهران: نقره.

- حجازی، بنفشه. (1373). زن و به ظن تاریخ. تهران: شهرآب.

- دادگی، فرنبغ. (1370). بندهشن. چاپ دوم. تهران: انتشارات توس.

- رضی، هاشم. (1381). دانشنامۀ ایران باستان. تهران: انتشارات سخن.

- سرکاراتی، بهمن. (1378). سایه‎های شکار شده. چاپ دوم. تهران: انتشارات طهوری.

- شمیسا، سیروس. (1396). شاه نامه‎ها. چاپ سوم. تهران: انتشارات هرمس.

- طبری، محمدبن جریر. تاریخ طبری. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. (1386). تهران: اساطیر.

- عناصری، جابر. (1361). دردانه‌های خلوت اهورایی: بغدخت «آناهیتا»، آب‎بانوی محبوب و ملکه انهار؛ فغفور «آذر»،گرمابخش جان‎ها و پاینده آتش‎ها. نشریۀ چیستا، (2)، 436-410.

- فردوسی، ابوالقاسم. (1394). شاهنامه. پیرایش جلال خالقی‎مطلق. ج1،2،3. تهران: انتشارات سخن.

- کراچی، مهرانگیز. (1391). بررسی دلایل تشتّت روایت دربارۀ پادشاهی همای چهرزاد. جستارهای ادبی، 177(3)، 17-1.

- گردیزی، ابوسعید عبدالحیّ بن ضحاک. (1363). تاریخ گردیزی. تصحیح عبدالحی حبیبی. تهران: دنیای کتاب.

- لاهیجی، شهلا. (1371). شناخت هویّت زن ایرانی در گسترۀ پیش تاریخ. تهران: نشر روشنگران و مطالعات زنان.

- مجدم، محمدحسین. (1396). زن در شاهنامه. تهران: نشر نوآوران سینا.

- مجمل‎التواریخ و القصص. (1346). تصحیح ملک الشعرا بهار. به همّت محمد رمضانی دارندۀ کلالۀ خاور. چاپ دوم. تهران: اساطیر.

- مسعودی، علی بن حسین. مروج الذهب و معادن الجواهر. مترجم ابولقاسم پاینده. (1368). ج1. چاپ سوم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

- معتکف، فریده. (1385). آناهیتا در اساطیر ایران. فصلنامۀ فرهنگی پیمان،38 (11) ، 80-69.

- معینی‎سام، بهزاد، خسروی، زینب. (1390). پیوند آناهیتا و ایشتر بابلی. مجلۀ دانشکده ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه کرمان، 20 (9)، 330-319.

- مهذّب، زهرا. (1374). داستان‎های زنان شاهنامه. تهران: نشر قبله.

- هینلز، جان. شناخت اساطیر ایران. ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی. (1389). چاپ نوزدهم. تهران: انتشارات چشمه.

- واحددوست، مهوش. (1379). نهادینه‎های اساطیری در شاهنامه. تهران: انتشارات سروش.

- یادگار زریران. (1392). برگردان ژاله آموزگار. تهران: انتشارات معین.

- یشت‌ها. (1394). اوستا. تألیف ابراهیم پورداود. ویراست نو: فرید مرادی. تهران: انتشارات نگاه.

- Bartholomae,C. (2004). Altranisches worterbuch. Strassburg.

- Hrodotus, H. The Histories, translation by Robin Waterfield. (1998). with notes by Carolyn Deward, 13(1), 201-6.